Alaaddin Ali Çelebi Humayunname Nüshaları
06.06.2015
Alâeddin Ali Çelebi ve Humayunname Eseri ( 16. yy)
HUMAYUNNAME
Alaeddin Ali Çelebi tarafından yazılan minyatürlerle de süslenmiş, bir öğüt ve ahlak kitabıdır. [1] Bu eser Kelile ve Dimn kitabının Kâşifi tarafından Farsça ’ya tercüme edilmiş halinden Türkçe ’ye tercüme edilmesi ile oluşmuştur.
Kelile ve Dîmne ’nin aslı ise Vishnuşarman adında bir Brahman’ın, bir kralın üç oğluna devlet yönetimi, ahlak ve hayat dersi vermek için yazdığı Pançatantra adındaki hayvan masallarından oluşan dünyadaki ilk fabl kitabına dayanır. Sanskrit dilinde yazılan Pançatantra adlı bu ilk fabl kitabı Keşmir ya da Güney Batı Hindistan’da, 100-500 yılları arasında hazırlandığı sanılmaktadır. [2]
Pançatantra, Sasani hükümdarı Nuşirevan’ın (531-579) zamanında Sanskritçe’den Pehlevice’ye tercüme ettirilmiş, Arap yazar İbn-el Mukaffâ’nın (ö.759?) bu Pehlevice yazılmış kopyayı Arapça ’ya Kelile ve Dimne adıyla tercüme etmiştir. ( BKZNuşirevan Nûşirevân-ı Adil Anûşirvân I. Hüsrev Kimdir) Alaaddin Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâme adlı eseri de Kaşifi’nin Farsça olarak yazdığı bu esere dayanır.
Kaynaklara ve Tarihçi Ali’ye göre Alaaddin Ali Çelebi bu eseri 20 yılda ancak tamamlayabildiğini söylese de Alaeddin Ali Çelebi’nin verdiği bilgilere göre beş yıllık bir zamanda bitirdiği anlaşılmaktadır. Alaeddin Ali Çelebi, Hümâyunnâme adlı eserinin önsözünde bu eserini Atik Medresesinde iken yazmaya başladığını bildirir. Alaeddin Ali Çelebi, 1537’de Bursa’dan Edirne’de Halebiye Medresesi’ne tayin edildikten bir kaç sene sonra Atik (Saatli) Medrese müderrisliğine getirildiğine göre [3] bu eserini 1538 yılında yazmaya başlamış, 1543 yılında ise Kanuni’ye takdim etmiştir. O halde Alaeddin Ali Çelebi bu eserini beş yılda tamamlamıştır. Fakat devrin tezkirecileri bu eserini yirmi yılda bitirdiğini yazmışlardır.
Hümâyunnâme’nin içeriği Hint Fabllarına ve Kelile ve Dimne’ye dayanır. Alaeddin Ali Çelebi bu eserini Kelile ve Dimne’nin, Hüseyin Vaizi-i Kâşifi tarafından ( Ö. 1505) Envar-ı Süheyli adıyla Farsçaya çevrilmiş şeklinden tercüme ederek hazırlamıştır.
Hümâyunnâme Farsçadan dilimize çevrilmiş bir nasihat kitabıdır. [4] Hüseyin Vâiz-i Kâşifî (ö.1505) bu eserini 15.yüzyıl sonlarında yazmış Herat valisi Timurlu Sultan Hüseyin Baykara’nın (1470-1506) veziri Emir Ahmed Süheylî’ye (ö.1513) ithaf etmiştir. Alaeddin Ali Çelebi ise Envâr-ı Süheylî adıyla yapılan bu Farsça Kellie Dimne tercümesini temel alarak Hümâyunnâme adlı eserini Türkçe ‘ye tercüme etmiştir. [5]Fakat Ali Çelebi ‘nin bu eseri Farsça yazılmış o eserden pek çok açıdan ve edebi olarak da Farsça aslından daha da değerlidir. [6]
Alaeddin Ali Çelebi bu eserini 1543 yılında ise Kanuni Sultan Süleyman’a takdim etmiş, Rivayete göre Kanuni eseri beğendiği için onu Bursa kadılığına tayin etmiştir.
Humayuname’nin 959/1551’den 1232/1816’ya kadar yüz altı nüshası tespit edilmiştir. [7] Eserini 950/1543 yılında tamamlayarak Kanuni Sultan Süleyman’a sunan Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâme’sinin seçkin insanlar için hazırlandığı düşünülen dört tane minyatürlü nüshası günümüze gelmiştir. [8]
Mustafa Paşa (ö.1582’den önce) için 1567’de hattat Muhammed b. Muhsin Burhan tarafından talik hatla hazırlanmış olan en erken minyatürlü yazma da otuz minyatür vardır.
Ketebe kaydı bulunmayan seksen yedi minyatürlü bir diğer nüsha III.Mustafa’ya ait bir mühür ile I.Abdülhamid’e ait bir tuğra taşır.
Eserin minyatürlü yazmasının Topkapı Sarayı Revan Kütüphanesi 843 numarada kayıtlı olan nüshası 208 varaktır.[9]
Mekke Kadısı Muhammed Emîn b. Veliyyüddîn’in (ö.1768) mülkü olan bir diğer nüshasında ise yüz altmış beş minyatür bulunmaktadır. [10]
Hümâyunnâme’nin İlk baskısı ise 1835 yılında yapılmıştır.
BAZI MİNYATÜR BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Seyyid Lokman Aşuri Hayatı ve Eserleri
Seyyid Lokman Aşuri ve Minyatür Eserleri
Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman
Şehnameci Talikizade Mehmet Suphi Hayatı ve Eserleri
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Üstat Nakkaş Osman Hayatı Hakkında Tespitler
Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman
KİTAB- I SİYER-İ NEBİ VE MİNYATÜRLERİ
Alaeddin Ali Çelebi'nin Minyatürlü Humayunname Nüshaları
Az Bilinen Selçuklu ve Osmanlı Minyatürcüleri İle Eserleri
ÇAĞDAŞ TÜRK MİNYATÜRÜ VE MİNYATÜRCÜLERİ
Hariri Makâmât Adlı Eseri ve Minyatürleri
İlhanlı Safevi Özbek ve Babür Devletlerinde Minyatür
Levni Hayatı Minyatürleri ve Şairliği
Minyatür Nedir . Doğu Batı Kültürlerinde Minyatür
Minyatür’ün Tarihçesi ve Osmanlı Minyatür
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/alaaddin-ali-celebi-hayati-humayunname/77317
[2] Kemal Çağdaş, Pançatantra Masalları, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1962; J
[3] Ömer Faruk Akün, ALÂEDDİN ALİ ÇELEBİ –TDV İA, cilt: 02; sayfa: 316
[4] Şebnem Parladır, ALİ ÇELEBİ’NİN HÜMÂYÛNNÂMESİ, Sanat Tarihi Dergisi Sayı/ XX/1 Nisan/2011, 93-131
[5] Şebnem Parladır, ALİ ÇELEBİ’NİN HÜMÂYÛNNÂMESİ, Sanat Tarihi Dergisi Sayı/ XX/1 Nisan/2011, 93-131
[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/alaaddin-ali-celebi-hayati-humayunname/77317
[7] Şebnem Parladır, ALİ ÇELEBİ’NİN HÜMÂYÛNNÂMESİ, Sanat Tarihi Dergisi Sayı/ XX/1 Nisan/2011, 93-131
[8] Şebnem Parladır, ALİ ÇELEBİ’NİN HÜMÂYÛNNÂMESİ, Sanat Tarihi Dergisi Sayı/ XX/1 Nisan/2011, 93-131
[9] Ömer Faruk Akün, ALÂEDDİN ALİ ÇELEBİ –TDV İA, cilt: 02; sayfa: 316
[10] Şebnem Parladır, ALİ ÇELEBİ’NİN HÜMÂYÛNNÂMESİ, Sanat Tarihi Dergisi Sayı/ XX/1 Nisan/2011, 93-131
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın