Beydaba’ nın Kelile Dimne  tercümesiyle tanınan XIV. yüzyıl şairi Kul Mesud’un hayatı hakkında yeterli bilgi olmadığı gibi tezkirelerde de adına rastlanmamıştır. XIV. yüzyılın birinci yarısında yaşadığı kaydedilen Kul Mesud, 1334-1337 yılları arasında hüküm süren Aydın Emîri Umur Bey’in isteği üzerine ve onun adına  Kelile ve Dimne  ’yi Farsçadan Türkçeye tercüme etmiştir.

 

Tercüme, Umur Bey’in babası Mehmed Bey (ö. 734/1334) henüz hayatta iken gerçekleştirilmiş olmalıdır. Kendini Kul Mesud olarak tanıtan mütercimin başka bir eseri bilinmemektedir. Johannes H. Mordtmann, bu tercümeden yaklaşık yirmi yıl sonra yine Farsçadan Türkçeye çevrilmiş olan Süheyl ü Nev-bahar’ın ü  mütercimi Hoca Mesud’un Kul Mesud ile aynı kişi olabileceğini ileri sürmüştür. Kilisli Rifat ve M. Fuad Köprülü [1]konu üzerinde doktora çalışması yapan Zehra Toska, her iki Mesud’un eserlerinden ve bu eserler üzerinde yapılan çalışmalardan hareketle Kul Mesud ile Hoca Mesud’un aynı kişi olabileceğini belirtmiştir. [2]

 

Hayatı hakkında hemen hiç bir bilgiye sahip olmadığımız Kul Mesut ile Süheyl-ü Nevbahar’ın yazarı olan Hoca Mesut’un aynı kişiler olamayacağı Süheyl Ünver, tarafından hemen hemen kesinleştirilmiş bulunmaktadır. Kul Mesut’un hayatı hakkında hemen hemen hiç bir bilgi bulunmasa bile yaptığı  Kellıe ve Dinme- çevirisi ile edebiyatımıza adını yazdırmıştır. Bu önemli eser yıllarcaders , öğüt ve ahlak kitabı olarak pek çok kişinin baş ucu eseri olmuştur.

 

On altı bölümden (bab) oluşan  Kellıe ve Dinme- tercümesinin 1490 da yazılan ve bir de zeyli bulunan nüshasında [3]ilk defa söz eden kişi Bursalı Mehmed Tahir olmuştur. Bursalı Mehmet Tahir’in bilim dünyasına tanıtımıyla başlayan süreçten sonra  Kellıe ve Dinme- Çevirisi üzerinde durulmaya başlanmıştır.  Bu eserin yazma nüshası İstanbul, Süleymaniye kütüphanesindedir. (Vasfi Mahir Kocatürk , age, shf, 190) Vasfi Mahir Kocatürk  , Kellie Dimne’nin aslının Pançatantra  adlı kitap olabileceğini söyler. Pançatantra kitabı ise Beydaba’nın değil Vısnu Şarman adlı bir Hindistanlı bir Brahman’a aittir. [4]  Pançatantra Sanskritçe yazılmıştır. Eser AÜ DTCF Ankara DTCF yayımları tarafından Türkçeye çevrilerek basılmıştır. [5]Sonraki yıllarda Eserin Türkçeye yapılmış diğer çevirileri de vardır. “( Vishnu Sharman, çeviri, Selin Akkaya, Pançatantra Bilgeliğin Kaynağı Hindistan’dan Hayata Dair Öyküler,Lale Kitap evi, 2005”) kitap bunlardan biridir. [6]

 

Kul Mesut’un Kelîle ve Dimne’si iki mukaddime, bir mensur zeyl metininden başka on altı bab – bölüm – halinde meydana getirdiği serbest bir tercümedir. [7] Çeviride  on yedi beyitlik bir manzum hikâye de bulunur. Behram Şah için yazılmış bir gazel ve Arapça-Farsça bir mülemma” yanında metnin çeşitli yerlerine serpiştirilmiş otuz yedi nazım, otuz iki kıta ve otuz yedi beyit bulunmakta, bunların dışında eserde birkaç kıta ile bir mesnevi parçası, Farsça ve Arapça şiirler de yer almaktadır. [8] Bu manzumelerin ve çevirilerinin hepsinin tercümem mi olduğu veya bazılarının Kul Mesut’ tarafından mı yazıldığı henüz aydınlatılmamıştır.

 

Aruz vezniyle yazılan bu şiirlerin, sık sık imalelere rastlanmasına rağmen, şiir tekniği bakımından belli bir seviyenin üstünde olduğu söylenebilir. Eserin orijinalinde olduğu gibi bu manzumelerde de doğruluk, iyilik, dostluk, öğüt tutmak, ayrılık, felek, kötülük gibi konuları yer alır. Didaktik bir eser olan Kelille Dimne Çevirisindeki manzumelerde beyit nazım birimi yanında dörtlüklere de yer verilmiştir.Orijinal Kellie ve Dimne M.Ö. 1 yüzyıl civarında yaşadığı düşünülen  Beydaba  tarafından kaleme alınmış fabl tarzında hikâyeler barındıran bir hikâye kitabıdır.  Beydaba ’nın bu eseri Depşelem isimli bir Hint hükümdarı zamanında yazıldığı hükümdara bir tür nasihat niteliğinde olduğu öne sürülmektedir. Fabl türünün ilk ve en önemli örneklerinden olan Kelille ve Dimne`deki hikâyeler siyasetten erdeme kadar birçok farklı konuyu ele almıştır. Sanskritçe yazılmış olan eser ilk önce Pehlevice’ye, sonra Pehlevice’den Arapça ’ya ve daha sonraları Arapçadan Farsça ’ya çevrilmiştir. Batı dillerine olan tercümeleri bu son Farsça çeviriden yapılmıştır. Edebi otoritelerce, Ezop ve La Fontaine fabllarının, Kelille ve Dimne`den ilham alınarak yazıldığı bilinen bir gerçektir.

 

Batı ve İslam âlemine yapılan Kellie Dimne çevirilerinin tamamı Beydaba’nın yazdığı orijinal eserden değil Pehleviceye ( Eski İran ) diline Beydaba’nın eserinden yapılan tercümeye dayanmaktadır. Kellie Dimne İran hükümdarı I. Hüsrev Nûşirevân-ı Âdil - Enûşirvân  (M.S.531-579) döneminde Hindistan’dan getirilerek Orta Fars (Pehlevî) diline tercüme edilir. Bu eser (Hintçe Karataka ve Damanaka) ilk önce 570 yılında Süryaniceye, daha sonra da İbnü’l-Mukaffa (721-757) tarafından Arapçaya çevrilir.  Kellie Dimne’nin hem İran’a getirilen Hintçe orijinali hem de Orta Farsçaya yapılan ilk tercümesi kaybolmuş, Süryaniceye yapılan tercüme unutulmuş, İbnü’l-Mukaffa tercümesi orijinalin yerine geçerek tüm dillere yapılan çeviriler için kaynak teşkil etmiştir. [9]Kellie ve Dimne çevrilerinin tüm dünya dillerine çevrilen eserlerinin tümü bu Farsça çeviriyi kaynak olarak almıştır.  Türkçeye yapılan tercümeler de dâhil olmak üzere pek çok çeviri 12.yy.’da Gazne hükümdarı Behram Sah (1160-1186) adına Nasrullah bin Muhammed bin Abdü’l-Hamid Ebü’l-Meali tarafından yapılan Farsça mensur tercümeye (H.536/M.1143 ) dayanmaktadır. [10] Aydınoğulları’ndan Umur Bey (1309-1348) için Kul Mesud tarafından yapılan Kellie Dimne çevirisi de işte bu eserden Türkçeye çevrilen bir eserdir. Kul Mesut’un Kellie Dimne Çevirisi çok başarılı bir çeviri eser olduğu gibi Eski Anadolu Türkçesinin en iyi nesir örneklerinden birisini de oluşturmaktadır. [11]

 

Kelli ve Dimne’nin İbn-i Mukaffa çevirisindeki orıjınalindeki bölümleri şunlardır.

• 1) Arslan ve Öküz
• 2) Gerdanlı Güvercin
• 3)Yahut Tasmalı Güvercin
• 4) Maymun ile Kaplumbağa
• 5) Âbid ile Gelincik
• 6) Tarla Faresi ile Gelincik
• 7) Hükümdar ile Fenze Adlı Kuş
• 8) Arslan, Âbid ve Çakal
• 9) Dişi Arslan, Avcı Süvari ve Çakal
• 10) îlaz, Bilaz, îraht
• 11) Gezgin ile Kuyumcu
• 12) Şehzade ve Arkadaşlar

 

Kelilie Dimne’nin Kul Mesut haricinde tercümesini yapan birçok Türk çevirmeni daha vardır. Kul Mesut’tan başka, I. Murat’a takdim eden Cevheri’nin manzum çevirisi yanı sıra, Ali Çelebi diye tanınan Salihoğlu Ali ” Envar-ı Süheyli” adı altında yazılmış Manzum Türkçe çeviriden ” Humayunname ” adıyla manzum ve süslü bir eser yazarak   Kanuni Sultan Süleyman ’a takdim etti.[12]

 

Anadolu sahasındaki ilk çeviri örneklerinden biri olan Kul Mesud’un Kelîle ve Dimne’si aynı zamanda eserin Türkçeye çevrilen ilk ve en başarılı örneğidir. I. Murad (1326–1389) adına Cevheri’nin yaptığı manzum çeviri Kul Mesud’un yaptığı çeviri kadar başarılı olamamıştır. (Ahmet NAHMEDOV, a.g.y)   Nasru!lah-i Şîrâzî’nin, İb-nü’1-Mukaffa’ın Arapça çevirisinden Gaz-neli Sultanı Behram Şah’ın isteğiyle Farsçaya yaptığı tercümesini esas alarak Kelîle ve Dimne’yi Türkçeye kazandıran Kul Mesud birçok Arapça ve Farsça kelimeye Türkçe karşılık bulabilmiştir. Böylece Umur Bey Kelîle ve Dimne’deki didaktik hikâyelerden faydalanma İmkânını elde etmiştir.

 

Fabl, Ezop masalları, Kellie Dimne  hakkında genel bilgiler için   İlgili Linkler

1. Beydaba Vıshnu Şarman Kelile ve Dimne Pancentantra ve Fabl
2. Beydaba ve Kellie Dimne Hakkında Bilgiler ve Fabl Örnekleri
3. DÜRÜSTLÜK SINAVI - Fabl örneği- Kellıe ve Dinme- Beydaba-
4. KUL MESUD İLE KELİLİE VE DİMNE'Sİ
5. Ezop ve Hayvan Masalları
6. Ezop Masalları
7. Pancetantra Kitabı ve Fabllarından Örnekler
8. Jean De La Fontaine Ve Fabllar
9. Fabl Nedir Tarihçesi ve Özellikleri
10. La Fontaine Fablları
11. Beydaba ve Kellie Dimne Hakkında Bilgiler ve Fabl Örnekleri
12. Fabl Örneği - AÇ GÖZLÜ ÇAKAL - Pancentantra'dan
13. DÜRÜSTLÜK SINAVI - Fabl örneği- Kellıe ve Dinme- Beydaba-
14. AYI İLE İKİ ARKADAŞ - Krılov Fabllarından –
15. ŞEYTAN ve HANCI - Fabl Örneği- La Fontaıne’den
16. ŞEYTAN ve HANCI - Fabl Örneği- La Fontaıne’den

 

KAYNAKÇA

 

[1] Mehmet Fuat Köprülüü, Osmanlı Müellifleri, II, shf. 305;

[2] Zehra Toska, Türk Edebiyatında Kelile ve Dimne Çevirileri ve Kul Mesüd Çevirisi (doktora tezi. 1989),

[3] Anonim ( Ece) KUL MESUD,https://www.tarihbilinci.com/forum/din-224/kul-mesud-8917/

[4] Şahamettin Kuzucular , https://edebiyatvesanatakademisi.com/divan-nesri-mesnevi-tarih/beydaba-vishnu-sarman-kelile-ve-dimne-pancatantra-ve-fabl/416

[5] Şahamettin Kuzucular https://edebiyatvesanatakademisi.com/divan-nesri-mesnevi-tarih/beydaba-vishnu-sarman-kelile-ve-dimne-pancatantra-ve-fabl/416

[6] Vasfi Mahir Ko-catürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1964, s. 189-190;

[7] Vasfi Mahir Ko-catürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1964, s. 189-190;

[8] Anonim ( Ece) KUL MESUD,https://www.tarihbilinci.com/forum/din-224/kul-mesud-8917/

[9] Ahmet NAHMEDOV, KUL MESUD’UN KELİLE VE DİMNE TERCÜMES?NDE BAZI ARKAİK KELİME VE YAPILAR ÜZERİNE, tdid.ege.edu.tr/files/nahmedovahmet-9-1.pdf

[10] Agah Sırrı Levend, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY-Belleten 1963, Ankara 1988, s. 108-110.

[11] Ahmet NAHMEDOV, KUL MESUD’UN KELİLE VE DİMNE TERCÜMES?NDE BAZI ARKAİK KELİME VE YAPILAR ÜZERİNE, tdid.ege.edu.tr/files/nahmedovahmet-9-1.pdf

[12] Belgeler.com www.belgeler.com/blg/)