Levni Hayatı Minyatürleri ve Şairliği
06.02.2012
Avcı, tazısı ve şahiniyle. Levni (Levni, Albüm. Topkapı Sarayı / Levni Müzesi Kütüphanesi Hazine Kitap No. 2164)
Levni
18. yüzyıl sonları, Edirne- 1732, İstanbul. Asıl adı Abdülcelil Çelebi olan Levni'ye, Levni, mahlasını başları vermiştir. Levni, mahlasının anlamı, renkli, çeşitli anlamına gelmektedir. Levni , Lale Devri'nin en tanınmış minyatürcüsü, sarayın nakkaş başı ve şairidir.
17. yüzyılın sonuna doğru Edirne'de doğduğu sanılan Levni'nin asıl adı Abdülcelil Çelebi'dir. Genç yaşta İstanbul'a gelerek Topkapı Sarayı nakkarhanesine çırak olarak girdi. Zamanın ünlü nakkaş ve musikişinaslarından ders gördü. Minyatürün yanı sıra musiki dersleri de aldı. İcazet aldıktan sonra kendini büsbütün resme verdi. Burada Tezhip denen Türk Süsleme Sanatlarını öğrendi ve icazet (başarı ya da izin belgesi) aldı. Diploma aldıktan sonra saray atölyelerinde çalıştı ve hayatının sonuna dek Lale Devri 'nin en önemli ve yetenekli saray nakkaşı oldu. (Levni Ve Matrakçı Nasuh)
II. Mustafa zamanında sarayın baş nakkaşlığına getirildi. III. Ahmet döneminde de bu görevini sürdürdü. Lale Devri'nin insanı olmasından dolayı, Minyatür eserlerinde daha çok eğlence sahnelerini işledi. Şair Vehbi'nin, III. Ahmed'in şehzadelerinin 1720'deki sünnet düğünün anlatan Surname'sini süsleyen minyatürleri Levni'nin en ünlü eserleri arasındadır. ( bkz Vehbi Sûrnamesi ve Levni )
Edirneli bu nakış ustasının ne zaman İstanbul'a geldiği konusunda Ayvansarayî herhangi bir bilgi vermemiştir. “15 Ekim 1706 tarihli bir belge ‘Edirne’de mukim’ Levnî’nin üç yıldır çektiği göz hastalığından yakınarak padişahtan bir yıllık gelir istediğini ve bunun üzerine çıkarılan hatt-ı hümâyunu içermektedir.”[1] Yani 1706 tarihinde Levnî henüz İstanbul'a gelmemiştir. İrepoğlu’na göre 1710 yılına kadar nakkaşın İstanbul’a yerleşmiş olma olasılığı ise fazladır. Çünkü 1711 yılında Osmanlı İ İmparatorluğu’ndan ayrılıp Rusya’ya dönen tarih yazarı Kantemir, gitmeden önce Lenvî tarafından resimlenen padişah portrelerinin bir kopyalarını ele geçirerek ülkesine dönmüştür.[2]
Levni'nin minyatürlerinin hemen hemen hepsi de bir kitap sayfasının tümünü ya da tümüne yakınını kapsayan resimlerden oluşan kitap levhası biçimindedir. Bunlar başlıca üç kitapta toplanır. Bugün Levni Albümü adlı derlemedeki minyatürleri 171020 arasında yaptı. Bunlar arasında tek bir kadın ya da erkeği, çalgı çalarken, dinlenirken, çiçek toplarken betimlediği minyatürler olduğu gibi iki ya da üç kişinin çeşitli durumlarda canlandırıldığı minyatürler de vardır. Bu resimler, dönemin yaşamını ve giyim kuşamını yansıttığı için de ayrıca önem taşır.
Levnî’nin en önemli eseri birçok resimlerinin bir araya toplandığı Padişahlar Albümü’dür. Eserde Sultan Osman’dan III.Ahmed’e kadar gelen padişahların minyatürleri yer alır. Levni'nin SİLSİLENAME adlı bu eserinde I. Osman'dan III. Ahmed'e kadar tüm 43 Osmanlı padişahının portresi vardır. Bu Albümde, Levni'ye ait olmayan sadece üç minyatür yer almaktadır.
Levni'nin minyatürleri bakımından en zengin kitap, şair Seyyid Vehbi'nin Sürname-i Vehbi adlı Surnamesidir. ( bkz Vehbi Sûrnamesi ve Levni ) (Surnameler padişah çocuklarının doğumunu, sünnet düğününü, kızlarının ya da kız kardeşlerinin düğünlerini anlatan Divan edebiyatı yapıtlarıdır.) III. Ahmed'in şehzadelerinin 1720'de yapılan sünnet düğünlerine ilişkin bu Surname için Levni, 37x26 boyutlarında 137 minyatür yapmıştır. Bu minyatürler, esnaf loncalarının geçit törenlerini, gece ve gündüz eğlencelerini, çeşitli gösterileri, şölenleri ve Haliç kıyısındaki yapıları oldukça gerçekçi bir biçimde yansıtır. Levni'nin bu eseri çağın kıyafetlerini, eğlence ve toplantılarını göstermesi bakımından farklı bir değer taşır.
Levni' nin sözü edilen bu eserlerinin dışında zamanın kıyafetlerini konu edinen iki albümü daha vardır. Bu eserinde bulunan dört kişilik musiki takımı, gül koklayan kadın, oyuncu kız gibi minyatürleri Türk minyatür tarihinin kıymetli eserlerindendir. Levni vefat ettiğinde Otlakçılar Camii yakınlarına gömülmüş, ancak sonraları açılan yollar nedeniyle mezarı kaybolmuştur.
Levni- Acem çengi
LEVNİ'NİN MİNYATÜR TEKNİĞİ, SANATI VE MİNYATÜRLERİNDEKİ KONULAR.
18. yüzyılın ilk yarısında hayat bulan Lâle Devri, bu devirde Fransa’ya gönderilen Yirmisekiz Mehmet Çelebi ve Sefaretnasi “Batılılaşma” sürecinin başlangıcı olarak kabul edilir. Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in Fransa’ya gitmesi III. Ahmet’in saltanatının ardından I. Mahmut, III. Mustafa, I. Abdülhamit ve III. Selim dönemlerinde de Batı beğenisi ve ilgisi artarak devam eder. Bu ilgi matbaanın gelmesi, mimari, resim ve eğitim alanında yeniliklerin başlaması, hatta devlet erkânında hoşgörünün başlaması şeklinde kendini göstermeye başlar. Levni ise işte tam da bu dönemin minyatürcüsü ve sarayın baş nakkaşıdır.
Aynı zamanda şair olan Levni’nin minyatürlerinde divan şiirinin muhayyilesine uygun bir somutlanmayla eserler verdiği söylenebilir. Nedim ve Levni’yi mastır tezinde inceleyen Hülya Bulut da bu konuda şöyle bir görüş belirtir. "Divan Şiirin gazel biçiminde işlenen konuları minyatür konusu içine almıştır. Kadın, aşk, içki gibi içeriğini çoğunlukla mesnevîden alan minyatürlerin yerine konu, gazelin dünyasına dolayısıyla Nedim’in eserlerinde olduğu gibi bu dünyaya, yaşanan ve zevk duyulan âleme çevrilmiştir. Bu bağlamda kadın da Levnî’nin minyatürlerinde en sık kullandığı figürler arasında yer alır." [3]
Minyatürlerinde, yaşadığı dönemin de de bir gereği olarak eğlence sahneleri önemli bir yer tutar. Levni, kendinden önceki ustaların pek çok üslup özelliğine bağlı kalırken, kişilerin ve nesnelerin yakınlık ve uzaklığına göre yerlerini belli etmeye çalışan doğulu ilk minyatürcü olmuş; minyatür sanatında da ilk kez, portrelerinde, yüz anlatımını yansıtmaya önem vermiştir. Onun minyatürlerinde, kişilerin vücut hareketleri, şiirsel bir kıvraklık kazanmıştır. Levni, kişileri ve nesneleri, hiçbir noktanın daha çok göze çarpmayacağı biçimde çerçeve içine yerleştirmiştir. Renklerden en çok sarıyı kullanan Levni, minyatürlerinde bütünsel bir renk uyumunu gözetmiştir.
Levni’nin eserlerinde zamanını aşan, bilinen resim anlayışının dışına çıkan bir özellik vardır. Seçtiği konularda renk uyumu, hareket kıvraklığı, değişik özellikler gösteren yüz ifadeleri ilgi çekicidir. Resmin bütününe anlamın hâkim olduğu görülür. Konu belli bir noktada toplanmaz, resmin bütününe yayılır, mekânı doldurur. Minyatürlerinde yumuşak ve çok renkli bir ifade özelliği vardır. Özellikle insan resimlerinde yüz ifadelerinin açık bir anlam taşıdığı, vücut hareketlerinin belli bir amaca yöneldiği kolayca anlaşılır. Çoğunluğu halk şiiri geleneğini sürdüren ve içlerinde Atalar Sözü Destanı gibi oldukça başarılı örnekler de bulunan yirmi kadar şiirin Levnî’ye ait olduğu ileri sürülmektedir.
Perspektif, resmettiği insanların kişisel özelliklerini yansıtmaya verdiği önem, resimdeki renk ve kompozisyon uyumu Osmanlı Miyatür sanatı için oldukça önemli yeniliklerdi. "Levni figürlere değişik yerlerden bakıp yakından tasvir etmeye ve yüzlerine değişik ifadeler vermeye çalışmıştır. Yüz ifadeleri anlamlıdır, vücut hareketlerinde belli bir amaç vardır. Levni geleneksel minyatür kurallarını sürdürse de çizgisel bir üslupla derinlik duygusu vermeye ve belirsiz perspektif denemelerinde bulunarak üçüncü boyut arayışlarına girişir… " [4]
Levni'nin minyatürlerindeki portreler bazan minyatür sınıfından çıkarak portre ressamlığına kadar uzanır. Onun kimi minyatürlerini minyatür sınıfında görmekte bile zorlanmak mümkündür. Onun portreleri ve resimleri hakkında yazılan şu paragraf söylemek istediğimize destek olacak görüşler içermektedir. "Eserlerinde kalabalık figürlerden çok, tenhalık göze çarpar. Az, hatta tek figürle çalışmayı tercih etmiştir. Minyatürde adet olan aynı yüzler, aynı ifadeler yerine her figürde değişik bir ifade görülür. Sanki modelinde şahsi görünüşünü belirtmek istemiştir. Bu, onda, gerçekçiliğe doğru bir eğilimin ifadesidir. Birçok minyatürlerinde perspektif tasası görülür. Yani, iki boyutlu bir resim sanatı olan minyatüre bir üçüncü boyut, derinlik katmıştır. Levni'nin asıl yaptığı değişiklik de buradadır. Topkapı Sarayı Portre Galerisi'nde bulunan Ahmet III'le şehzadesinin portresi ise, nispetleri bakımından minyatür olmaktan çıkar. Bu koskocaman bir portredir."
Osmanlı Miyatür Sanatının doğu minyatürlerinden en önemli farkı, konu seçimindedir. Osmanlı’da portreler önemli yer tutar. Levni de geleneksel tarzda padişah portreleri yapmıştır. Portrelerde kişisel hatlar ve portresi yapılanın sosyal statüsünü belirleyen özellikler üzerinde durulmuştur. Osmanlı minyatürlerinde, portreler, tarihi, askeri olaylar, sosyal hayattan kesitler, saray ve Padışah etkinlikleri, bayram, sünnet, eğlence, sefer, fethedilen yerler, çadır, padişahın elçileri kabulü, vb ile Sultanın çevresinde oluşan olaylar ve etkinlikler tasvir edilmiştir. Hatta özellikle Levni’nin minyatürlerinde gördüğümüz gibi sıradan insanların veya Osmanlı devlet sınırları içinde yaşayan çeşitli sosyal kesimlere ait insanların çalgıcılar, köçekler, İstanbul beyefendisi, kadınlar, rakkaseler, cambazların vb minyatürleri de yapılmıştır.
Osmanlı minyatürleri gerçekçiliği ve belgesel niteliklidir. Halk ile padişahların bayram, sünnet, elçileri kabulü, vezirler ve diğer devlet erkânı ile yapılan toplantılar, görüşmeler, minyatürlerin konusudur. Levni’nin Vehbi'nin Sûrnamesi ’indeki minyatürleri Sultanın çevresindeki olayların resmedilmesine örnektir. Sultan büyük halk şenliklerinin ortasında gösterilir.
Hatta minyatürler bu yüzden konularına göre de sınıflandırılabilir. Örneğin sur nameler, sünnet törenlerini resmeden minyatürlerdir. Levni’nin minyatürleri de gerçekçi ve belgesel özellik taşır. Şenliklerdeki gösteriler tüm ayrıntılarıyla resmedilmiştir.
Kadın ancak Levni ve Buhari minyatürlerinde önem kazanır. Osmanlı minyatürlerindeki kadın tasvirleri soylu ve çekingen kadınlar değildir. Kadını moda resimlerindeki gibi kıyafet sunan manken şeklinde, dans ederken, çalgı çalarken ve uzanmış dinlenirken gösterirler. Bunların dışında minyatürlerde genellikle erkek figürleri görülür.
Türk nakkaşları İran Safevi Minyatürlerinde ( bkz İlhanlı Safevi Özbek ve Babür Devletlerinde Minyatür) görülen aşırı desenli yapıları, dekoratif öğeleri, ince süslü giysileri, motifli çinileri, desenli halıları tasvir etmeyi pek sevmez. Levni’nin özellikle tek sayfalık minyatürlerinde yalınlık göze çarpar. Yalnız en gerekli olanları resmeder ve süsleyici özellikleri en aza indirilir.[5]
LEVNİ'NİN ŞAİRLİK YÖNÜ
Devrinin hatta Osmanlı ve Türk Tarih en önemli minyatürlerin den biri olan Levni'nin şairlik yönü de vardır. Tezhip ve minyatür dışında Âşık tarzı şiirlerle de uğraşan Levni'nin günümüze ulaşabilen şiirleri arasında, "Atasözleri" diye bilinen, "demişler" redifli destanı ile Selanik- İstanbul yolculuğunu anlattığı uzun destanı vardır. Sözü edilen ilk destanında, sanatçı Türk atasözleri, ölçülü ve uyaklı olarak yeniden dile getirmiştir.
Aynı zamanda halk ozanı da olan Levni'nin 20 kadar şiiri olduğu bilinmektedir. Levni 'Atalar Sözü Destanı' adlı kitabında yalın bir dil kullanmıştır. Bu öğüt destanla her kesime seslenmeyi amaçlamıştır. Levni' , III.Ahmet için de kasideler de yazmıştır. Gül İrepoğlu, Levni'nin şairliği ve şiirleri konusunda şu bilgileri vermektedir. “Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı’nda bulunan el yazması bir mecmua-i eş’arda (H1715), yani şiir defterinde Levnî’nin şarkı, türkü, gazel, semai, gazel-i semai ve kalenderî formunda birçok şiiri yer almaktadır.” (İrepoğlu, 44) Bu şiirlerin konularını aşk, kahramanlık ve savaş oluşturur. Levnî’nin bu şiirleri arasında yaygın olarak bilineni Atalar Sözü Destanı’dır. Bu yapıtında Levnî, kendisi için önemli bulduğu, değer verdiği insanî nitelikleri açıklamaktadır. “Burada kullandığı dilin diğer yapıtları karşısındaki yalınlığı da dikkat çekicidir.” (İrepoğlu, 54) Levni'nin kolay anlaşılır ve yalın bir dil kullanması onun bu şiiri okuyan her kişi tarafından anlaşılmak istemesine ve o dönemde yaygınlaşmaya başlayan Türkî-i Basit( 16.yy) akımının etkisinde kalmasına hatta Halk Şiiri tarzını kendine daha yakın hissetmesine bağlanabilir.
Asıl adı Abdülcelil Çelebi olan Levni, kendisine Levni mahlasının verilmesini şiirinde şu şekilde dile getirmiştir.
Nazm-ı evsâfına hoş Levnî denildi mahlasım
Müfredatım görmeğe erbâb-ı dil eyler mühim
İki üç nazmın görüp ağyarın alkış etme kim
Büsbütün mecmuasın almazlar anın bir pul
( İrepoğlu, Gül. Levnî: nakış şiir renk. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, Yayınları, 1999, shf.38)
NE GÜZEL UYMUŞ( LEVNİ)
Kediye fare fareye kovuk
Meclise kelam kelama doruk
Hastaya çorba, çorbaya koruk
Koruğa havan ne güzel uymuş
Yemeğe sahan sahana kalay
Fakire kibar kibara saray
Hünkara vezir vezire alay
Alaya kaftan ne güzel uymuş
Kapıya kilid kilide miftah
Dervişe hırka hırkaya külah
Kahveye yaran yarana meddah
Meddaha yalan ne güzel uymuş
Yayana atlı atlıya koşu
Dallıya kuşak kuşağa poşu
Sohbete helva helvaya turşu
Turşuya soğan ne güzel uymuş
Yağlıya nakış nakışa ipek
Üstada hüner hünere emek
Levni ye güzel güzele döşek
Döşeğe yorgan ne güzel uymuş
Resim Alıntı: TDİA ,Levnî’nin bir süvari minyatürü (TSMK, Hazine, Albüm, nr. 2143, vr. 13b)
BAZI MİNYATÜR BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Seyyid Lokman Aşuri Hayatı ve Eserleri
Seyyid Lokman Aşuri ve Minyatür Eserleri
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman
Nakkaş Osman'ın Hayatı ve Hakkında Tespitler
Şehnameci Talikizade Mehmet Suphi Hayatı ve Eserleri
Nakkaş Osman Şemailname ve Padışah Minyatürleri
KİTAB- I SİYER-İ NEBİ VE MİNYATÜRLERİ
Alaeddin Ali Çelebi'nin Minyatürlü Humayunname Nüshaları
Az Bilinen Selçuklu ve Osmanlı Minyatürcüleri İle Eserleri
ÇAĞDAŞ TÜRK MİNYATÜRÜ VE MİNYATÜRCÜLERİ
Hariri Makâmât Adlı Eseri ve Minyatürleri
İlhanlı Safevi Özbek ve Babür Devletlerinde Minyatür
Levni Hayatı Minyatürleri ve Şairliği
KAYNAKÇA
[1] İrepoğlu, Gül. Levnî: nakış şiir renk. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, Yayınları, 1999, shf.40)
[2] İrepoğlu, Gül. Levnî: nakış şiir renk. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, Yayınları, 1999, shf.44)
[3] HÜLYA BULUT,YENİLİKLERLE DOLU YÜZYILDAN İKİ ‘YENİ’ İSİM:NEDİM-LEVNÎ VE ESERLERİNDEKİ SEVGİLİ FİGÜRLERİ, Bilkent Ünvr. Yüksek Lisans Tezi, shf 62; 2001,)
[4] Nalan YILMAZ, OSMANLI MİNYATÜR SANATININ SON NAKKAŞLARINDAN LEVNİ, os-ar.com/module)
[5] ( Nalan Yılmaz, Levni’nin Minyatürleriyle Doğu Minyatürlerini Karşılaştırma,kalemguzeli.net/levni)
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın
Esa
8 years ago