14.03.2015
Kanuni Muhibbi Türkçe Divan
Kanuni sadece edebiyata değil müziğe, minyatüre ve el sanatlarına da çok değer veren bir hükümdardı. Zamanında Hayali Bey , Baki , Zati , Taşlıcalı Yahya , Usuli, Fuzuli ,İlim’de; Zenbilli Ali Efendi, İbn Kemal Kemalpaşazade ve Ebussuud Efendi… Mimaride; Koca Sinan… Tarih’te; Selaniki Mustafa, Celâlzâde Mustafa, Ramazanzade Mehmet Paşa Küçük Nişancı … Coğrafyada; Piri Reis ,… Denizcilikte; Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis… Minyatürde Minyatürcü Matrakçı Nasuh gibi şair, yazar ve ilim adamı yetişmiş bunların pek çoğuna ihsanlarda bulunmuştur. Bu sanatçıları sevmesinde en sevdiği adamlarından biri olan PARGALI İBRAHİM PAŞa ile tanışması onun sanata ve sanatçıya verdiği değeri göstermesi bakımından önemlidir.[1]
TÜRKÇE DİVANI
Muhibbi beğendiği şairler olarak, Zamanında Hayali Bey , Baki , Zati , Taşlıcalı Yahya , Usuli, Fuzuli ,İden etkilenmiş , şiirlerinde Ali Şir Nevai (15.yy) , Genceli Nizami , Hafız ve Sa'di Şirazi gibi şairlerin ismini zikretmiştir. [2] Onun üzerinde en çok etki eden şair olarak Nizami Gencevi gösterilebilir. Şiirlerini ince hayal, nazik ve rengin edasıyla Nizami’nin şiirlerine benzetir.[3]
Zati’den sonra en çok şiir yazan divan şairidir. Ancak bazen şiirlerinde vezin bulamamış şekil ve ahengi bozmuştur. Çok şiir yazması ve yazdıklarıyla yeniden uğraşacak vakit bulamamasından dolayı devrinde ikinci sınıf bir şair olarak tanınmıştır. [4] Şiirlerinde devrinin örf adet, inanç ve zevkini yansıtırken, deyimlerden, atasözlerinden sosyal hayata dair unsurlardan faydalanmıştır. Vezne pek dikkat edememekten kaynaklanan ahenk bozukluklarına düştüğü birçok şiirinden şiirlerinin üzerinde çok durmadığı anlaşılır. Bu kusurlara düşmesinin diğer bir nedeni de çok sayıda şiir yazmış olması gösterilebilir.
Şiirlerinde Şehzade Cem Sultan H ve Avni Fatih Sultan Mehmet 'in de etkileri görülür. Devrinin diğer şairleri gibi aşk ve tabiat konularının dışına çıkamamıştır. Yalnız bir-iki şiirinde kahramanlık duygularını işlemiş, İran üzerine askeri ile yürümeyi arzu ettiğini dile getiren kahramanlık konulu şiirler yazmıştır. Askerlik ve harp duygularını dile getiren şiirlerde onun muzaffer olma duygularını okuruz.
Allah Allah diyelim rayeti şanı çekelim
Gözüne sürme deyu dudu siyahı çekelim
Payimal eyleyelim kişverini surhu serin
Yürüyüp her yane dek Şarka siyahı çekelim [5]
Kanuninin Muhibbi mahlası ile yazılmış biri Farsça olmak üzere dört divançesi vardır. Muhibbî, kelime manası olarak Arapça "hubb" kökünden "seven, sevgi besleyen, dost" anlamlarına gelir. Muhibbî veya vezin gereği nadiren de olsa Muhib, Sultan Süleyman, Meftûnî, Âcizî mahlaslarını kullandığı hacimli divanında tam 2779 adet gazel bulunmaktadır ki, Divan şairleri arasında en fazla gazel yazmış olan Zati ' nin bile ulaştığı gazel sayısı 1825'tir. Kanuni böylece Divan edebiyatının gazel rekorunu kırmıştır.[6]
Bunlardan birincisi 30 yaprak, ikincisi 118 yaprak, üçüncüsü ise 261 yapraktır. Divanları üzerine yapılan araştırmalarda 2799 gazeli, 1 terci-i bendi, 30 murabbası, 18 muhammesi, 56 kıt'ası ve 217 beyti olduğu ortaya çıkmıştır.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde kendi el yazısıyla manzumelerini hâvi perakende müsveddeleri mevcuttur.(https://www.enfal.de/otarih )Kanuninin 3000 civarında şiiri bir araya toplanmış ve kitap halinde "Muhibbi Divanı" adıyla Prof.Dr.Coşkun Ak Hocanın Başkanlığında 1987 yılında TC.Kültür ve Turizm Bakanlığınca saygınlık kitapları kapsamında bastırılmıştır. Kitap genel olarak iki bölüm olarak hazırlanmış, ilk bölümde Kanuni Sultan Süleyman'ın hayatı, sanatı, edebi kişiliği üzerinde durularak, şiirlerinden örnekler verilmiş, şiirlerinin kısa analizleri yapılmıştır. Eserin ikinci bölümü Kanûni'nin bütün şiirlerini kapsamaktadır. Bu ikinci bölümü de "Gazeller" ve "Diğer nazım şekilleri" olmak üzere iki ana bölüme ayırmak mümkündür. "Gazeller" bölümünde; hayatı, savaş ve zaferlerle yoğun devlet işleriyle geçen ve bu arada şiir yazmayı da ihmal etmeyen Kanûni'nin "Muhibbi mahlâzı ile kaleme aldığı 2799 şiir yer almaktadır. "Diğer Nazım Şekilleri" bölümünde ise; yine Kanûni Sultan Süleyman'ın eşsiz güzellikteki mısralarıyla donatılmış 59 çeşitli nazım şekli, 51 dörtlük 217 beyit bulunmaktadır. “[7]
Muhibbî’nin (Kanuni Sultan Süleyman) Kanuni Muhibbi Farsça Divanının tespit edilen dört nüshası bulunmaktadır. Bunlar: Topkapı Sarayı Ktp. Revan nr. 738, Ali Emiri Ktp. nr. 322, Ali Emiri nr. 323, Üniversite Ktp. Türkçe yazmalar nr. 5477.[8] ( bkz Kanuni Muhibbi Farsça Divanı ve Mektupları )
Kanunî’nin şiirleri ilk kez II. Mahmut’un kendisi de şair olan Adile Sultan tarafından 1308 (1890-91) yılında İstanbul’da bastırılmıştır. Bu matbu dîvân, Latin harfleri ile 1980 yılında Vahit Çubuk tarafından, Dîvân-ı Muhibbî Kanunî Sultan Süleyman’ın Şiirleri adıyla üç cilt halinde yayımlanmıştır.
1977 yılında Coşkun Ak tarafından Atatürk Üniversitesi’nde yapılan doktora çalışması 1987 yılında, Kültür ve Turizm Bakanlığınca Muhibbî Dîvânı-İzahlı Metin adı ile yayımlanmıştır. Bakanlığımızın 2001 tarihli tıpkıbasımı, Süleymaniye Kütüphanesi Arşivi’nde 3873 numara ile kayıtlı yazma üzerinden yapılmıştır. Dîvân, 245x150 (170x85)mm boyutlarında, 279 yaprak olup, her yaprağın bir yüzünde genellikle 9 satır bulunmaktadır. Talikle yazılmıştır. Orta kalınlıkta krem kimileri koyu nohudî renkli abadî kağıt kullanılmıştır. Sırtı siyah, kapaklar koyu kahverengi deri cilttir. Ortada siyah zemin üzerine altın yaldızlı bir şemse çerçevesinde yaldızlı tığlar vardır.
Dîvân, Kanunî’nin baş müzehhibi Karamemi tarafından tezhip edilmiştir. Dua cümleciklerinden dîvânın, Kanunî hayattayken istinsah edildiği anlaşılmaktadır. Dîvân üç bölümden oluşmakta olup, her biri kendi içinde bütünlük arz etmektedir. [9]
MURABBA
Ey dem-â-dem mazhar-ı tuğyân u isyânım oğul
Takmayan boynuna hergiz tavk-ı fermânım oğul
Ben kıyar mıydım sana ey Bâyezîd Hân'ım oğul
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
Enbiyâ vü evliyâ ervâh-ı a'zam hakkiçün
Nûh u İbrâhim ü Mûsâ İbni Meryem hakkiçün
Hâtem-âsâr-ı nübüvvet Fahr-i Âlem hakkiçün
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
Âdem adın etmeyen Mecnûna sahrâlar durak
Kurb-i ta'atden kaçanlar dâ'imâ düşer ırak
Ta'n değildir der isen Vâ hasretâ dârü'l-firâk
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
Neş'et-i Hakdır nübüvvet râm olan olur kerîm
Lâ-tekul üf kavlini inkâr eden kalır yetîm
Tâ'ate isyâna alîmdür Hudâvend-i Kerîm
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
Rahm ü şefkat zîb-i îmân olduğun bilmez misin?
Ya dem-i ma'sûmu dökmeden hazer kılmaz mısın?
Abd-i âzâd ile Hak dergâhına varmaz mısın
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
Hak reâyâ-yı mutî'e râ'î etmişdir beni
İsterim mağlûb edem agnâma zîb-i düşmeni
Hâşe lillâh öldürürsem bî-günâh nâgâh seni
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
Tutalım iki elin başdan başa kanda ola
Çünki istiğfâr edersin biz de afv etsek n'ola
Bâyezîdim suçunu bağışlarım gelsen yola
Bî-günâhım deme bâri tevbe kıl cânım oğul
(Prof.Dr.Coşkun Ak, Muhibbi Divanı,TC.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. 1987: 6-7)
GAZEL
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gib
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi
Saltanat didükleri ancak cihan gavgasıdır
Olmaya baht u saadet dünyada vahdet gibi
Ko bu ıyş u işreti çün kim fenadur akıbet
Yâr-ı baki ister isen olmaya tâat gibi
Olsa kumlar sagışmca ömrüne hadd ü aded
Gelmeye bu şîşe-i çarh içre bir saat gibi
Ger huzur itmek dilersen ey Muhibbî fârig ol
Olmaya vahdet cihanda kûşe-i uzlet gibi »
Gazel / Bahs
Cânı mı var kimsenün eyleye cânân ile bahs
Bendeye lâyık mıdur kim ide sultân ile bahs
İtdügi cevr ü cefâ bana vefadan yeg gelür
Kıymet-i derdi bilen ider mi dermân ile bahs
Ben de yakdum meclis-i gamda bu gönlüm şem'ini
Eyledüm tâ subha dek şem'-i şebistân ile bahs
Ruhlarını bâg-arâ gördükde didüm misli yok
Oldı mülzem itdügümde ben gülistân ile bahs
Şi'r-i pür-sûzun görüp tahsîn ide Husrev dahi
Ey Muhibbî eyle şimdengirü Selmân ile bahs
---
Gazel / Bana
Pâdişâh-ı 'aşkam u dil defter u dîvân bana
Derd u mihnet sözlerin yazdum yeter 'unvân bana
İnlerem tanbûr-veş bagrum delindi ney gibi
Bezm-i gamda mesken oldı kûşe-i hicran bana
Buseye bir cân nedür bin cân virürdüm cân ile
Yarım ağız buse ikrar eylese yârum bana
Öldürür gerçi ki gamzen 'âşıka virmez amân
Leblerün Îsî-nefes her lahza virür cân bana
Yanayum pervâne veş şem'-i cemâli nûrına
Şem'-i hüsne çün Muhibbi didi dilber yan bana
SİTEMİZDE KANUNİ İLE İLGİLİ LİNKLER
Kanûnî Sultan Süleyman ( Muhibbi ) Hayatı Edebi Yönü
Kanuni Muhibbi Türkçe Divan
Kanuni Muhibbi Farsça Divanı ve Mektupları
Kanuni Sultan Süleyman Muhibbi Şiirlerinden Seçmeler
Kanûnî Sultan Süleyman Muhibbî Hayatı Edebi Yönü
Kanuni Sultan Süleyman İle İlgili Anektodlar
Kanuni Sultan Süleyman'ın Belgrat Kadısına fermanı
Kanuni Sultan Süleyman'ın Kral Fransuva'ya dans hakkındaki fermanı
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN'IN İNANILMAZ RÜYASI
Kanuni Sultan Süleyman'ın Rodos Şövalyesi L'ısle-Adam'a fermanı
Kanuni Sultan Süleyman'ın Selanik Gümrük Kanunnamesi
Kanuni Sultan Süleyman'ın Semendire Sancakbeyi Gazi Bali Bey'e mektubu
Kanuni Sultan Süleyman'ın Şarlken'e fermanı
Kanuni Sultan Süleyman'ın Trablusgarp Beyi Turgut Reis'e gönderdiği bir ferman
Kanuni Sultan Süleyman'ın Turgut Reis'e gönderdiği bir ferman
Muhibbi, Kanûnî Sultan Süleyman Şiirleri
Ey dem-â-dem mazhar-ı tuğyân u isyânım oğul
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gib
Cânı mı var kimsenün eyleye cânân ile bahs
Pâdişâh-ı 'aşkam u dil defter u dîvân bana
Bana dildârın cefâsı hoş gelir
Celîs-i Halvetim Varım Habîbim Mâh-ı Tâbânım
Sakın Aldanma Cihâna Olmasun Sende Gurûr
Sanma haletin Mecnun’e bir divanedir
Geç kaşıyla gözleri her lahza âl üstündedir
Müjde ey bîçare dil kim nâzla dilber gelür
Bana dildârın cefâsı hoş gelir
Hay huydan fariğ ol âlemde insanlık budur.
KAYNAKÇA
[1] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kanuni-sultan-suleyman-muhibbi-hayati-edebi-yonu/74313
[2] Yrd. Doc. Dr. Semra Tunç, Muhibbi Divanında Şair ve Şiirle İlgili Değerlendirmeler, https://turkoloji.cu.edu.tr
[3] Yrd. Doc. Dr. Semra Tunç, Muhibbi Divanında Şair ve Şiirle İlgili Değerlendirmeler, https://turkoloji.cu.edu.tr
[4] Anonim, Kanuni,www.ebediyyen.biz/showthread.php, son erişim21-11-2012
[5] Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yay., İst. 1961, shf, 160-165
[6] Yrd. Doc. Dr. Semra Tunç, Muhibbi Divanında Şair ve Şiirle İlgili Değerlendirmeler, https://turkoloji.cu.edu.tr
[7] Dr. Sabiha Nevin İslam,Muhibbi, olay07.com/index.php, 14-11-2012
[8] Sadi Aydin-Farsca_divanlar.doc ,doguedebiyati.com/nusha/15/3-)
[9] Anonim, Kanuni, https://www.kygm.gov.tr/belge/1-51545/muhibbi-divani.html , son erişim, 11- 11- 2012
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın