Ramazanzade Mehmet Paşa Küçük Nişancı Tarihi
26.11.2014
Ramazanzade Mehmet Paşa
(Küçük Nişancı) (ö.1571) Tarih-i Nişancı
Nişancı Mehmed Paşa Merzifonlu olup asıl lâkabı Yeşilce’dir. Ramazanzade ve kendinin muasırı olan Koca Nişancı Celalzade Mustafa Paşa ile karıştırılmaması için Ramazanzade Küçük Nişancı Mehmed Paşa olarak tanınmıştır. Tarihçi Nişancızade Mehmed Kudsi’nin dedesidir (Turan;1988: 620) [1]
Nişancı Mehmed Paşa, Divan-ı Hümâyun Kaleminde göreve başlamış, divan kâtipliğine yükselmiş, (1552) yılında defter eminliğine, bir yıl sonra da Reisü’l-Küttablığa başlamıştır. [2]Mora’nın tahririne tayin edilen Mehmet Paşa bu görevinden sonra Nişancı unvanı ile İstanbul’a gelmiştir. (Turan; 1988: 621).[3]
Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa 965 (1557) yılında getirildiği nişancılık vazifesinde iken çekemeyenler yüzünden Reisü’l-Küttablıktan defter eminliğine, Arap ve Acem Defterdarlığı da denilen Halep defterdarlığına arkasından da Halep’ten Muhafaza sancağı ile Mısır’a gönderilir (Mehmet Süreyya 1971 IV: 120). [4] Mısırda iken de Kanuni’nin isteği üzerine Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Mısır’dan gelerek tekrar nişancılık makamına getirilmiştir (Mehmed Süreyya; 1971-IV:120). [5] Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa, 970 (1563) yılında elli bin akçe zeametle nişancılık makamından emekli olmuş, 979 (1571) yılında vefat etmiştir. Mezarı Edirnekapı sur dışındaki Emir Buhari Dergâhı bahçesindeyken, açılan çevre yolu nedeniyle yıkılmıştır (Turan,1988: 620).[6]
Tarih i Nişancı evrensel tarih konulu bir eserdir. Eser İnsanlığın yaratılışından başlayıp 1561 e kadar gelen Osmanlı tarihini yazmış olan cep kitabı el kitabı şeklinde hazırlanmış bir tarih kitabıdır. Eserin dörtte üçünü Osmanlı Tarihi oluşturur.
YAZMA VE MATBU NÜSHALARI
Eserin yurt dışında ve yurt içinde pek çok yazma nüshası vardır. ( Bkz geniş bilgi Mehmet YASTI, Nişancı Mehmed Paşa’nın eserinin nüshaları Konya Yusuf Ağa Kütüphanesinde ( https://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s25/yasti.pdf) Berlin, Breslau, M. 1528, Dresden,Nu. 25 (973 e kadar45) Leipzig, Viyana’da bulunmaktadır. [7]
Bunlardan başka da eserin yurt içinde de çok sayıda matbu ve yazma nüshası vardır. Eserin Mevlana Müzesi Kütüp. Abdülbaki Gölpınarlı Kitaplığı Nu:1571, Konya Feridun Nafiz Uzluk Kütüphanesi Nu: 4370, Raşid Efendi Kütüphanesi Nu: 1 Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi Nu: 1600 anesi Nu: 1600, da kayıtlı olan nüshaları matbudur.
İzzet Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi 13383, 13384 nolu nüshaları, Nuri Osmaniye Kütüphanesi Nu: 313, Kütüphanesi Nu: 618, Halet Efendi Kütüphanesi Nu: 618, Ayasofya Kütüphanesi Nu: 3021 vb deki nüshaları ise yazma nüshalar şeklindedir. Yusufağa Kütüphanesi 474 numarada kayıtlı nüshası, Türkiye Kütüphanelerinde tespit edilebilen en hacimli yazma nüshadır. Eser, 188 varak olup harekesiz nesihtir.[8]
ESERİN BÖLÜMLERİ VE İÇERİĞİ
Mehmed Çelebi eserini, tarihlerin çoğunun hacimli olması yüzünden istifadenin zorluğunu öne sürerek nişancılığı esnasında tarihî konularda kendisine gelebilecek sorulara hemen cevap verebilmek amacıyla bu eseri kaleme aldığını belirtir (Tarihi - i Nişancı, s. 6-7) [9]
Eser Hz Âdem’den 1561 Kanuni Dönemine kadar gelen genel bir tarih kitabıdır. Buna rağmen eserin dörtte üçlük bölümü Osmanlı tarihine ayrılmıştır. Osmanlı Tarihinin yarısını ise Kanuni Sultan Süleyman devri oluşturur. Bir el kitabı olarak hazırlandığından Osmanlı tarihi kısmında sadece padişahların savaşları, fetihleri, hayratı ile dönemlerinin devlet ve ilim adamlarından söz edilmiştir.
Eser üç bölümden oluşur.
1.bölüm: insanlığın yaratılışından (Hz. Âdem) Hz. Muhammed’e kadar olan tarihi içerir. Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar olan peygamber ve evliya menkıbeleri, Hz. Muhammed’in hayatı, yaptığı savaşlar da bu bölümde anlatılır.
2.Bölüm: Hz. Muhammed, dört büyük halife, aşere-i mübeşşere, Emevîler, Abbasîler, Fatimîler, Eyyûbîler, Memlûklular ve Selçuklular ile ilgili bilgiler de yer alır.
3.Bölüm: Osmanlı Devleti, Osmanlı sultanlarının doğum ve ölüm tarihleri, saltanatta bulundukları dönemler, yapılan savaşlar, medfun bulundukları yerler, çocuklarının adları ve sayıları, gazaları, hayırları ve hasenâtları, padişahlar döneminde yaşamış ilim adamları, şeyhler ve din âlimleri, onların meydana getirdiği eserler işlenmiştir. Eserde bu bilgiler fazla ayrıntıya girilmeden verilmiş, bu bilgiler Kanuni Sultan Süleyma dönemi ve 1561 yılına kadar uzanmıştır. (Turan; 1988: 621).[10] [11] Eser, 969 (1562) yılında Kanun ‘nin oğlu Şehzade Bayezid’in Kazvin’de öldürülmesiyle son bulur.
“Târîh-i Nişancı’nın dördüncü bölümü olarak kabul edilen son kısmında müellif, Tevarih- i Şahan, Şahan ı Pişin, ve Müluk-i Adile-i Mütekaddimin başlığı altında el-Bidaye ve n-nihaye den naklen kayser, kisra, firavun, Batlamyus, Kostantin, Keykubad, Nemrud, hakan, kaan gibi sultanlar hakkında bilgiler verdikten sonra Pişdadîler, Keyaniler, Eşkaniler, Sasanîler, Batlamyuslar, Yunanlılar ve Roma imparatorlarından söz eder” [12]
Nişancı Mehmet Paşa eserinin ilk iki bölümünü yazarken İbn İyas, İbn Şahna ile Taberi Tarihi’nden faydalanmıştır (Turan,1988:621).
Osmanlı tarihi ile ilgili bilgileri ise anonim Tevarih-i âl-i Osman lardan kendinden önceki tarihçilerden ve Nişancılık vazifesi yapmış olmasından dolayı develet arşivlerinden, duyumlarından, şahid olduğu olaylardan faydalanmıştır. Kemalpaşazade ’nin Mohaç seferi için yazdığı “Mohaç name den alıntılar yaptığı da açıkça ortadadır. Eserinde Kanuni tarihine geniş yer vermiş kendisinin de yaşadığı dönemler hakkında tafsilatlı bilgiler aktarmıştır. Eserde Kanuni’ye övgüler yağdırmış devrin dil anlayışın auygun bir şekilde süslü bir dil kullanmıştır.
Eser 19 yy da iki defa Osmanlıca harflerle ve matbu olarak yayımlanmıştır. (İstanbul 1279, 1290) Eser, günümüz türkçesi ile ve sadeleştirilmiş hali sadeleştirilmiş “ Hadisat Nişancı Mehmed Paşa Tarihi ve Osmanlı Tarihi Zeyli adıyla Enver Yaşarbaş tarafından bastırılmıştır. (İstanbul 1983)
Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler
1. Nişancı Ahmet Feridun Bey Kanunnâme ve Miftâh-ı Cennet
2. Tursun Bey Tarihi-i Ebul Feth-Sultan Mehmet Han,
3. Tevârîh-i Âl-i Osmân ( Behişti Târîhi ) Behişti Ahmet SinanÇelebi
4. Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman
5. Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm
6. Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan
7. Hadîdî Tevarih-i âl-i Osman
8. İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Ve Anonim Tevarih-I Ali Osmanlar
9. Kemalpaşazade ( İbn-i Kemal) TEVARİH- İ AL'İ OSMAN
10. Lütfi Paşa Tevarih-i Ali Osman Ve Asafname
11. Matrâkçı Nasûh Mecmâu't-Tevârîh
12. Oruç Bey Tarihi Tevarihi Ali Osman
13. Ramazan-zade Nişancı Mehmed Paşa Tevarih i Ali Osman
14. Ruhi Tarihi- Tevârîh-i Âl-i Osmân
15. Rüstem Paşa (1500-1561) Tevarih-i âl-i Osman
16. Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
17. Şükrullah (1388-1464) Behçetüt-tevarih,
18. Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi
19. Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi Osman Gazi'nin Ş. Edebali'nin Evinde Gördüğü Rüya
20. Tevârîh-i Âl-i Osmân ( Behişti Târîhi ) Behişti Ahmet SinanÇelebi
21. Tevârîh-i Cem ü İskender itmez hâtırum hergiz
22. Tevârîh-i Mülûik-i Âl-i Osman’dan
23. Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan : Osman bir ulu gazi kim ol,
24. Za'îm mir Mehmed Kâtib Câmiut-Tevârîh
26. Suzi Çelebi Hayatı Gazavatname-i Mihaloğlu Ali Bey
27. Suzi Çelebi ve Gazavatnamesi ( 16. yy )
28. Zaifi Gazavat-ı Sultan Murad İbni Muhammed Han
29. Bosnalı Sabit'in Zafernamesi Ve Diğer Eserleri
30. Zafername - i Hazreti Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş
31. Kalkandelenli Sücûdî ve Selimnâme'si
32. Keşfî Mehmed Çelebi Selimname
33. Kılıççızâde İshak Çelebi Selimnâme (İshaknâme)
34. Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatül-Memalik, Selimname ve Diğer Eserleri
35. Sad b. Abdülmuteal ve Selimnamesi
36. SELİMNAME Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi
37. Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri
KAYNAKÇA
[1] TURAN, Şerafeddin (1988); “Ramazan-Zâde”, İslam Ans., C. 9, Ankara: MEB Yay., s.620.
[2] Mehmet YASTI, Nişancı Mehmed Paşa’nın “Tevarih i Âl-i Osman”Adlı Eserinin Konya Yusuf Ağa KütüphanesindeBulunan Nüshası Üzerine, https://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s25/yasti.pdf
[3] TURAN, Şerafeddin (1988); “Ramazan-Zâde”, İslam Ans., C. 9, Ankara: MEB Yay., s.620.
[4] Mehmed SÜREYYA (1971); Sicill-i Osmânî, C. IV, İstanbul, s. 120.
[5] Mehmed SÜREYYA (1971); Sicill-i Osmânî, C. IV, İstanbul, s. 120.
[6] TURAN, Şerafeddin (1988); “Ramazan-Zâde”, İslam Ans., C. 9, Ankara: MEB Yay., s.620.
[7] Mehmet YASTI, Nişancı Mehmed Paşa’nın “Tevarih i Âl-i Osman”Adlı Eserinin Konya Yusuf Ağa KütüphanesindeBulunan Nüshası Üzerine, https://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s25/yasti.pdf
[8] Mehmet YASTI, Nişancı Mehmed Paşa’nın “Tevarih i Âl-i Osman”Adlı Eserinin Konya Yusuf Ağa KütüphanesindeBulunan Nüshası Üzerine, https://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s25/yasti.pdf
[9] Abdülkadir Özcan, MEHMED ÇELEBİ, Ramazanzâde, TDV İA. cilt: 28; sayfa: 450,
[10] TURAN, Şerafeddin (1988); “Ramazan-Zâde”, İslam Ans., C. 9, Ankara: MEB Yay., s.620.
[11] Mehmet YASTI, Nişancı Mehmed Paşa’nın “Tevarih i Âl-i Osman”Adlı Eserinin Konya Yusuf Ağa KütüphanesindeBulunan Nüshası Üzerine, https://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s25/yasti.pdf
[12] Abdülkadir Özcan, MEHMED ÇELEBİ, Ramazanzâde, TDV İA. cilt: 28; sayfa: 450,
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın