İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar
15.11.2014
İlk Osmanlı tarihi, XV. yüzyılın başlarında yazılmış olan Yahşi Fakih Menakıpnamesidir. Ancak bu eser bugün mevcut değildir. Yahşi Fakih, Orhan Gazi’nin imamı İshak Fakih’in oğludur. Bu eserin yazıldığı bilinmekte olmasına karşın, bu kitap kaybolmuş elimize ulaşmamıştır.
Yahşı Fakih hakkında bilgi veren en önemli Âşıkpaşazâde’dir. Âşıkpaşazâde’ye göre Yahşı Fakih, Orhan Gazi’nin imamı İshak Fakih’in oğludur. (Osmanoğulları’nın Tarihi, s. 51). Ancak İshak Fakih’in Orhan Gazi’nin şahsî imamı mı yoksa yaptırdığı bir caminin imamı mı olduğunu belirtmemiştir. Ancak “Yahşi Fakih’in ailesinin ilk Osmanlı beylerinin vakıflarından hayli pay alması ve Yahşi Fakih’in Osmanlı ailesinin tarihini yazacak kadar hanedana hakkında bilgiye sahip bulunması babasının Osmanoğulları ile yakınlığını göstermektedir. Bundan hareketle İshak Fakih’in Orhan Gazi’nin çevresindeki önde gelen fakihler arasında yer aldığı söylenebilir.”[1
YAHŞİ FAKİH TARİHİ
Bu eserin Osmanlı’nın kuruluş yıllarını anlattığı ve bizzat Yahşi Fakih’in gözlemleri ile yazılan bir tarih kitabı olduğu bilinmektedir. Yahşi Fakih'in “Eserini yazarken kendi gördüklerinin yanı sıra babasının şahit olduğu ve duyduğu hadiseleri de kullanmış olmalıdır.”
Yahşi Fakih’in eseri günümüze ulaşmamış olsa bile eserin içeriği vb hakkında bize bilgiler veren kişi ise Âşık Paşa'dır. Âşık Paşa sayesinde bu eserin yazarı, yazıldığı zaman ve eserin içeriği hakkında fikir sahibi olabiliyoruz. Osmanlının kuruluşunu anlatan Âşık Paşazadenin kitabını yazarken Yahşi Falih ile tanışması ve kitabından söz etmesi sayesinde bu kitaptan haberdar olmaktayız. “İlk devirlere ait önemli bilgiler veren bir tarih kaleme almış olan Aşıkpaşazâde, 1413 yılında Gebze’den geçerken hastalanmış ve Yahşi Fakih’in evinde misafir olmuştu. Burada Yahşi Fakih’in yazdığı kitabı görüp okumuş ve kendi tarihini yazarken de bu bilgileri kullanmıştır.”
İSKENDERNAME AHMEDİ
Elimizde mevcut en erken Osmanlı tarihi XV. yüzyılın başlarında yazılmış olan Ahmedî’nin İskendernâmesi’dir. Eser ölümsüzlük suyunu bulduğuna inanılan menkıbevi İskender ile Büyük İskender’in efsanevi hayatını birleştirerek anlatan bir mesnevidir. Eser, İskender’in hayatını ve fetihlerini anlatırken dünya ve hükümdarlar tarihine yönelik önemli bilgilere de yer vermiş bu asıl konusuna ilaveten Dünya tarihinde iz bırakan hükümdarlar ve Osmanlı tarihi de yer almıştır. Manzum olarak yazılan sekiz bin beyitten fazla olan bu mesnevi, Türk edebiyatında yazılmış, ilk manzum İskender hikâyesidir. [2]
Ahmedi İskender’in efsanelerinin yanı sıra bu eserinde Osmanoğullarına gelinceye kadar tüm devletler ve insanlık tarihini de özetler. Esere sonradan ilave edilen bu tarih eserin önemli özelliklerinden biridir. Eserde İslam peygamberinden başlayarak Emevî, Abbâsî, İlhanlı ve Osmanlı devletlerinden de bahsedilmiştir.
Ahmedî’nin( 815 (1412-1413) bu eserinin 340 beyti Osmanlı tarihinden bahseder. Dâstân-ı Tevârîh-i Mülûk-ı Âl-i Osmân adını verdiği ve Osmanlı tarihine ayırdığı bu bölümde Ertuğrul Gazi’den Yıldırım Bayezid devri ortalarına kadar gelen Osmanlı tarihini anlatmıştır. Bu nedenle. “Dâstân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân” başlıklı son bölümü ilk Türkçe Osmanlı vekāyi‘nâme[3] tarih kitaplarından biri sayılmaktadır.Ahmedi bu eserini Germiyan Beyi Emir Süleyman’a takdim etmiştir. 792 (1390)’de yazılan bu esere müellif daha sonra 813(1410) yılına kadar ilaveler yapmayı sürdürmüştür.
İskendername, İsmail Ünver tarafından günümüz dilen çevrilmiş ve eserin orijinal hali de bu eserde tıpkıbasım yöntemi ile Ankara’da aslına uygun bir şekilde basılmıştır. Eser üzerinde Prof. Dr. Mehmet Kanar ve Dr Yaşar Akdoğan’ın da bir çalışması vardır.
Eserin Yazma nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, 921 numarada kayıtlıdır.[4] ( İskendername Ahmedi )
SARAY TAKVİMLERİ
Ahmedî’den sonra gelen ilk dönem Osmanlı tarihinin kaynaklarından bir tanesi de Saray takvimleri diye de adlandırılan kısa metinlerdir. Bu metinlerde H z. Âdem’den başlayarak peygamberlerin ve halifelerin kronolojik listeleri verilmiş; Selçuklu, Osmanlı ve Karamanlı tarihlerine ait önemli olaylarda not edilmiştir. “Altı tanesi yayınlanmış olan bu takvimlerin çoğunluğu II. Murad döneminde hazırlanıp padişaha sunulmuştur. En eskisi 824 (1421) yılına ait olup Farsçadır. Diğerleri 835 (1431), 843 (1439), 848 (1444), 850 (1446) tarihlerinde hazırlanmıştır. Fatih Sultan Mehmed’e sunulan takvim ise 1452 tarihlidir. Bu tak-vimlerde kısa bilgiler bulunsa da zaman zaman önemli noktalara değinilmiştir. Mesela bu takvimlerde Osmanlı kroniklerinde “Düzmece” olarak nitelenen Şehzâde Mustafa’nın Yıldırım Bayezid’in gerçek oğlu olduğu açıkça ifade edilmiştir. Takvimlerde olayın geçtiği yıl verilmeyip, takvimin hazırlandığı yıldan ne kadar önce meydana geldiği zikredilmektedir”[5]
Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmânlar.
Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmân ’lar, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk dönemleri hakkında en teferruatlı bilgileri veren eserlerdendir.[6]
Bu tarihler Süleyman Şah’ın Anadolu’ya gelişi ile başlayıp n önemli bir kısmı II. Bâyezid dönemi ortalarına, 1494’e kadar, bazıları, II. Bâyezid zamanına kadar bazıları da Kanunî devri ortalarına kadar uzanan Osmanlı tasrihini anlatan eserlerdir. Kimlerin yazdığı bilinmeyen ama zamanlarında çok okundukları anlaşılan ve bir hayli yazma nüshaları bulunan bu eserlerde Osmanlı tarihinin yanı sıra efsanelerden de söz eden kitaplardır.
Osmanlı Devleti’ne ait ilk doğru düzgün tarih kitapları II. Murad devrinde yazılmaya başlar. Yazıcıoğlu Ali’nin İbn-i Bibi ‘den yaptığı tercümeler yaparak yazdığı Tevârîh-i Âl-i Selçuk adlı eseri Osmanlı tevârîh-i (târîh-i) Âl-i Osman’larına örnek olmuştur.
Anonim Tevrarihi Ali Osmanlar üzerinde F. Giese, detaylı bir çalışma yapmış, bunlardan 14 tanesinin karşılaştırmalı neşrini yapmıştır. Giese neşrinden sonra da onun kullanmadığı değişik nüshalar üzerinde de çalışmalar yapılmıştır. [7]
Friedrich Giese Anonim tevârîh-i Âl-i Osmân’ları manzum parçaları olanlar ve olmayanlar diye iki gruba ayırmıştır. Bu eserlerin hiçbirinde telif tarihi olmamasına rağmen Giese bu eserlerin genelde II. Bayezid devrinde yazıldığını ifade etmişti. Bu eserler gazâ ve cihad ruhunu canlı tutacak halkı ve devlet adamlarını gazâya ve cihada teşvik edecek şekilde anlatılmıştır. Bu eserler “oğuznâmelerdeki gibi alplik, yiğitlik, cesaret ve kahramanlık temaları üzerinde fazlaca durulmuş, başta padişahlar savaşanların her biri gazi diye anılmıştır.”[8]
Yazarı Bilinen Tevarih-i Ali Osmanlar
Asıl adı Derviş Ahmed Aşıkî' olan yazarın yazdığı Tevarih-i Ali Osman (Âşık PaşazadeTarihi) Osmanlı tarihini anlatan ilk ve en önemli kaynaklardan biridir. Aşıkpaşazade Tarihi, 1299 - 1478 arası Osmanlı Tarihi'ni konu edinir.[9] “Tevârîh-i Âl-i Osmân’lar tamamlanış yıllarına göre üç grupta ele alınabilir. İlk grup genelde 1494’e kadar gelen ve II. Bayezid devrinde derlenmiş olanlardır. İkinci grup 1555 yılına kadar gelir. Üçüncü grup XVII. yüzyıla sarkan yazmalardan oluşmaktadır.”
Sitemizdeki BazıTevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername Selimnameler
Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Efendi
Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman
İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar
Lütfi Paşa Tevarih i Al'i Osman Asafname
Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman
Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman
Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih
Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Osman Gazi Gördüğü Rüya
Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Tevarihi Ali Osman
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm
Tursun Bey Tarihi i Ebu'l Feth Sultan Mehmet Han
KAYNAKÇA
[1] HAŞİM ŞAHİN, “ Yahşi Fakih “ , https://islamansiklopedisi.org.tr/yahsi-fakih
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iskendername-ahmedi/76330
[3] "İsmail Ünver, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi İskender maddesi, Cilt 22". Erişim tarihi: 22 Haziran 2015.
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iskendername-ahmedi/76330
[5] ERHAN AFYONCU, Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikleri, https://www.academia.edu/4646828/Osmanl%C4%B1_Siyas%C3%AE_
[6] ERHAN AFYONCU, Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikleri, https://www.academia.edu/4646828/Osmanl%C4%B1_Siyas%C3%AE_
[7] ie Altosmanischen Anonymen Chroniken , F. Giese (nşr.), I, Breaslau, 1922; II, Überset-zung, Leipzig 1925 (Eski harflerle 14 nüshanın karşılaştırmalı neşri). Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman , F. Giese (nşr.), Nihat Azamat (haz.), İstanbul, 1992
[8] ABDÜLKADİR ÖZCAN, TEVÂRÎH-i ÂL-i OSMÂN, https://islamansiklopedisi.org.tr/tevarih-i-al-i-osman
[9] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/asik-pasa-hayati-eserleri-garipnamesi/74273
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın