Şükrullah Behçetü't-tevarih
Şükrullah (1388-1464) Behçetü’t-tevarih,
Şirvanlı olan Şükrullah bu eserini Veli Mahmud Paşa adına Farsça olarak 1456’da yazmaya başlamış, eserini 1459’da tamamlamış ve devrin (Fatih devri, 1451-1481) meşhur sadrazamı Mahmut Paşa’ya ithaf etmiştir. [1] Şükrullah’ın Doğumunun 1388’de Amasya'da olduğu kabul edilmiş, tam adının ise Şükrullah bin İmam Şihâbeddîn Ahmed bin İmam Zeyneddîn Zeki' olduğu kaynaklar tarafından belirtilmektedir. Şükrullah’ın ilmiye sınıfına mensup olduğu, II. Murat ve Avni Fatih Sultan Mehmet dönemlerinde 22 yıl Osmanlı Devleti hizmetinde çalışmış olduğu, iyi düzeyde Farsça ve Arapça bildiği II. Murat döneminde Karamanoğulları Beyliğine elçi olarak gönderilmiş olduğu hayatı hakkında bilinen ayrıntılardır.
1488 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. Mezarı İstanbul Şeyh Vefâ Câmii'ndedir.“15. asır tarihçilerinden ve ilk Osmanlı tarihlerinden "Behcetü't Tevârih"in yazarı Ahmed Oğlu Şükrullah, aynı zamanda Türkçe olarak kaleme alınmış ilk musiki risalesinin de müellifidir. Karamanoğulları Hanedanı'nın şehzadelerinden İsa Bey'e ithaf edilmiş ve daha sonra Osmanlı Hükümdarı İkinci Murad'a sunulmuş olan Risâle, bilim âleminde çalgılardan bahseden fasıllarının 1915 senesinde Rauf Yekta Bey tarafından Millî Tetebbu'lar Mecmuası'nda yayınlanması üzerine tanınmış, ancak muhteviyatı konusunda o zamandan buyana etraflı bir bilgi edinilememişti. Risâle musiki konusunda verdiği bilgilerin yanı sıra aynı zamanda Türkçenin o dönemdeki gücünü, ilim lisanı olarak kullanılabilecek seviyede bulunduğunu, hatta musiki teorisi ve akustik bahisler gibi teknik ve karmaşık konuları da ifadeye yettiğini göstermektedir.”[2]
Behçetü’t-Tevarih adlı eseri 13 kısımdan meydana gelen umumi bir tarihtir. Eser, tarih biliminin alanına giren konularla birlikte; felsefe, teoloji, astronomi, coğrafya, peygamberler tarihi gibi çok geniş bir kültürel içeriğe de sahiptir.
İlk 8 bölümde evrenin ve ilk insanın yaratılışından, Çin, Türk, Rum, Hint, Habeş, gibi kimi uluslardan bahseder. Hz Muhammed zamanının onun hayatını sahabeleri ve tanınmış Müslüman kişilerden bahsedilen bölümde tanınmış imamlar, din adamları ve şeyhlerden de bahsedilir. Bu bakımdan ilk sekiz bölüm İslam medeniyeti ve tarihine aittir.
Meşhur Yunan filozofları ve bazı din büyüklerinden bahsedilen bölümlerden sonra gelen 11. bölümde İran şahları, Müslüman ve gayrimüslim hükümdarlar anlatılmıştır. 12. bölümde Emevîler, Abbasiler, Aleviler ve Selçuklulara ayrılmıştır. Son bölümde ise Osmanlı tarihi anlatılmaktadır. [3]Son bölüm II. Mehmet’in tahta çıkmasına kadar gelen Osmanlı tarihinden bahseder. [4]Yazar eserini Mahmut Paşayı ve Fatih’i överek bitirmiştir.
Çelebi Mehmet, II.Murat ve Fatih Sultan Mehmet zamanlarını (1413-1481) anlatan bu eserin 1407’den itibaren verdiği bilgiler çok önemli görülmekte Osmanlı tarihinin II. Mehmet’e kadar gelen tarihi hakkınd ana kaynaklardan biir olarak görülmektedir.
Şükrullâh’ın bu eserini yazarken Ahmedi'nin İskendernameve yazarı bilinmeyen Sahîhü't Tevârîh adlı eserlerden yararlanmış olduğu anlaşılmaktadır. İran tarihi için ise, Taberi tarihi, Firdevsî Tusi ve Şehnamede istifade ettiği ortaya çıkmaktadır.
Behcetü't Tevârîh kendisinden sonra gelen pek çok tarih yazarına kaynaklık etmiş bir serdir. Söz gelimi Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih adlı eserini yazarken Behcetü't Tevârîh ‘i kaynak olarak kullanmıştır. [5] Eserin İstanbul Nuruosmaniye’ kitap no, 3059, Bayezıd devlet kütüphanesi, kitap nr, 4902, TSMK Revan, kitap nr,1538, 1539, İÜ, ktp, fy, nr, 811, Süleymaniye, ktp, Fatih, nr, 4203, Ayasofya, Münih, Lonra, Petersburg ve Viyana vb pek çok nüshaları bulunmaktadır. Bu kadar nüshasının olması dahi eserin oldukça okunduğuna ve bilindiğine delalettir.
Farsça olan eser Kanuni devrinde Mustafa Fârisî tarafından Mahbûbü Kulûbi’l-Ârifîn adıyla 1530 ya da 1531 yılında Türkçeye tercüme edilmiştir. Mustafa Fârisî eserin baş kısımlarını biraz değiştirmiş, bazı yerlerini de kısaltmıştır. Hüseyin Nihal Atsız’ın günümüz Türkçesine çevirdiği çalışma da bu eser üzerinden yapılmıştır.
Eser Karamani Mehmet Paşa, Sarıca Kemal Bergamalı Kemal Zerdi , Ruhi Tarihi Tevârîh-i Âl-i OsmânMehmet Zaim ve pek çok tarihçi tarafından da kaynak olarak kullanılmıştır. Türk Boyları ve Osmanlılarla ilgili son kısmı Nihal Atsız tarafından 1939-49′da iki defa Türkçe ‘ye çevrilerek neşredilmiştir.[6]
Eser, Theodor Seif tarafından 1925 yılında Mitteilungen zur osmanischen Geschichte'nin ikinci cildinde yararlanılmak üzere Almancaya da çevrilmiştir.[7] Bu yayın eserin Münih ve Viyana’da bulunan yazma nüshalarından yapılmıştır.
Eser günümüzde de yayına hazırlanmış, Hasan Almaz’ın Farsça aslından tercüme ettiği Behcetü’t-Tevarih, içerisinde geçen bütün hadis-i şeriflerin kaynağını gösterilerek ve gerekli dipnotlar da eklenerek yayınlanmıştır.
Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler
Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Efendi
Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman
İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar
Lütfi Paşa Tevarih i Al'i Osman Asafname
Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman
Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman
Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih
Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Osman Gazi Gördüğü Rüya
Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Tevarihi Ali Osman
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm
Tursun Bey Tarihi i Ebu'l Feth Sultan Mehmet Han
KAYNAKÇA
[1] Demiroğlu, Ayla (1992). "BEHCETÜ’t-TEVÂRÎH". İslâm Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 349-350. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014.
[2] Murat Bardakçı, Şürkrulah'ın Risalesi ve 15. Yüzyıl Şark Musikisi Nazariyatı (Şükrullah'ın Risalesi ve 15. Yüzyıl Şark Musikisi Nazariyatı) Ahmed Oğlu Şükrullah,
[3] Demiroğlu, Ayla (1992). "BEHCETÜ’t-TEVÂRÎH". İslâm Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 349-350. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/osmanli-tarihcileri-eserleri-14-ve-15-asir/76471
[5] Demiroğlu, Ayla (1992). "BEHCETÜ’t-TEVÂRÎH". İslâm Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 349-350. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014
[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/osmanli-tarihcileri-eserleri-14-ve-15-asir/76471
[7] Özcan, Abdulkadir (Ocak 2004). "FATİH DEVRİ TARİH YAZICILIĞI ve LİTERATÜRÜ". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Erciyes Üniversitesi Matbaası) (14): 55-62. ISSN 1300-1582. OCLC 234423493. Erişim tarihi: 16 Mart 201
