Ruhi Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân

Ruhi Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân

Ruhi Çelebi’nin tam adı  Mevlana Ruhi Fazıl Çelebi Edirnevi [928 h. 1522 m.] dir. [1]Osmanlı tarihçisi, şair ve ilim adamı olan Ruhi Çelebinin hayatı hakkında kesin bir bilgi yoktur.

Ruhi Çelebi eserinde  Fahreddin er-Râzî’nin soyundan geldiğini,  Şeyhülislâm Zembilli Ali Efendi’nin beş oğlundan biri olup Muhyiddin Mehmed Şah’ın küçüğü olduğunu ifade eder. [2]Kaynaklarda onu  adı  Mevlânâ Fâzıl, Fâzıl Çelebi ve Rûhî olarak da geçmektedir. Asıl adı Fâzıl, mahlası Rûhî olmalıdır.[3]

Rûhî Çelebinin müderris olarak görev yaptığı,   hac farizasını yerine getirdiği,  Sultan II. Bayezid’in ve Osmanlı devlet adamlarının dikkatini çektiği bilinmektedir. [4]

Rûhî Çelebi’nin eserindeki anlatılarından 915 (1509) İstanbul depreminden sonra  II. Bayezıt ile Edirne’ye gittiği ortaya çıkmaktadır.  Hayatı hakkında  pek az şey bilinmesine rağmen  Ruhi Çelebi hakkında bilgi veren Latifi onun  Rodos adasının fethi sırasında (928/1522) İstanbul’da vefat ettiği ve Zeyrek Yokuşu’nda babasının kabrinin bulunduğu Zembilli Ali Efendi Muallimhânesi’nin bitişiğindeki aile kabristanına defnedildiği hakkında bilgiler vermektedir.[5]

Dönemin ileri gelen şairlerinden sayılan Rûhî Çelebi’nin şiirlerinde kullandığı dil çağdaşlarınınkine nispetle oldukça sadedir.[6]

Bu eser II. Bayezid Adli zamanında yazılmıştır. Ruhi tarihine yahut Ruhiye atfedilen Oxford yazmasında verilen bilgilere göre II. Bayezid Adli tarihçileri yanına çağırmış ve Osmanlı Devletinin şanına uygun büyük bir tarih yazmalarını istemiştir. Ruhi’nin  belirttiğine göre Ruhi Fazıl Çelebi de bu istek üzerine eserini kaleme almıştır. [7]

Tevârîh-i Âl-i Osmân adlı bu tarih kitabının  yazarının Ruhi mahlaslı bir kişiye ait olduğu bilinmektedir. Fakat Ruhi adlı bu yazarın Sözünü ettiğimiz Ruhi Çelebi olup olmadığı hususu çok da bariz değildir.  Bu eser üzerinde çalışmalar yapan araştırmacılar Bu eserin ve  bu eseri yazan kişi olan Ruhi’nin Ruhi Çelebi olduğu hakkında kuvvetli tahminler yürütmektedir.

Eserin yazarı olan Ruhi bu eserini II. Bayezid’in arzusu üzerine telif ettiğini kitapta ifade etmiştir. Ruhi Çelebi’nin padişahın yakınlarında olması, onunla İstanbul’da ve Edirne de bulunuyor olması, bu eseri yazan Ruhi’nin sözünü ettiğimiz Ruhi Fazıl Çelebi olabileceği kanaatini kuvvetlendirmektedir. J. H. Mordtmann, Âlî Mustafa Efendi ve Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin nakillerine dayanarak bu eserin Rûhî-i Edirnevî’ye atfedilen tarih olduğu kanaatine varmıştır. Bursalı Mehmed Tâhir ise “Târîh-i Âl-i Osmân”ı yazanın Zembilli’nin oğlu Rûhî Fâzıl Çelebi olduğuna işaret etmektedir.

Ruhi adlı müellifin yazmış olduğu Tevârîh-i Âl-i Osmân, Osmanlı Devleti’nin başlangıcından 917 (1511) [8] yılında Yavuz Sultan Selim’in babasına başkaldırmasına kadar vuku bulan olayları içermektedir.

Müellifin eserinin birinci kısmına Mebadi, ikinci kısmına Metâlib adı verilmektedir. Ruhi’nin eseri  basit  ve anlaşılır bir üslupla ele alınmıştır. 16. yüzyılın meşhur tarihçilerinden Ali, yazmış olduğu eserinde  Ruhi’yi kaynak olarak kullanmış Ruhi Çelebiden sık sık söz etmiştir. Müneccim başı da yazmış olduğu eserinde Ruhi’den faydalanmış, onu kaynak olarak göstermiştir.  Tüm bunlar dahi Ruhi Çelebi’nin yazdığı tarih kitabının ne denli kıymete haiz olduğunu göstermektedir. Bu eser, Osmanlı tarihçiliği için önemli bir kaynaktır.  Fakat henüz eserleri üzerinde  tam bir bir tahlil, tenkit ve inceleme yapılmamıştır. [9]Eserin bir nüshası üzerinde  Yaşar Yücel  ve Halil Erdoğan Cengiz bir   çalışma yapılmıştır. [10][11]

Eserde  II. Bayezid döneminden önceki hadiseler diğer Osmanlı kroniklerinin birçoğunda görüldüğü gibi daha evvel yazılmış eserlerden derlenmiştir. Rûhî Çelebi’nin sade bir dille yazdığı tarih “mebâdî” ve “metâlib” başlıkları altında iki kısımdan meydana gelmektedir. Çeşitli konulara dair olan birinci kısım iki bölüme, ikinci kısım sekiz bölüme ayrılmış olup her bölüm bir padişahın devrine aittir. Rûhî’nin eserinden başta Lutfi Paşa, Âlî Mustafa Efendi ve Müneccimbaşı Ahmed Dede olmak üzere birçok Osmanlı tarihçisi yararlanmıştır. [12]

ESERİN NÜSHALARI

Eserin bilinen beş nüshası Berlin Staatsbibliothek’te (Tübingen MS, Or., 4, nr. 821), Oxford Bodleian Kütüphanesi’nde, Cezayir Bibliothque-Musee’de, Edirne Selimiye Bâdi Efendi Kütüphanesi’nde ve M. Fuad Köprülü’nün kitapları arasında bulunmaktadır. Ancak son araştırmalarda Edirne’deki yazmanın Rûhî’ye ait bir eser değil anonim bir kitap olduğu anlaşılmıştır (TTK Belgeler, s. 359). Oxford Bodleian Kütüphanesi’ndeki nüshanın da ona aidiyeti konusunda şüpheler vardır. Bu nüsha Yaşar Yücel ve Halil Erdoğan Cengiz tarafından yayımlanmıştır (bk. bibl.).[13]

Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler 

Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman

Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Efendi

Şükrullah Behçetü't-tevarih

Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman

Hadidi Tevarihi Ali Osman

İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar

Lütfi Paşa Tevarih i Al'i Osman Asafname

Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman

Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman

Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih

Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi

Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Osman Gazi Gördüğü Rüya

Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Tevarihi Ali Osman

Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH

Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman

Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan

Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm

Tursun Bey Tarihi i Ebu'l Feth Sultan Mehmet Han

 
KAYNAKÇA

[1] https://ktp.isam.org.tr/dokuman/recordlist.php?MaddeKodu=170461&-max=1

[2] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207

[3] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207

[4] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207

[5] Latîfî, Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ (haz. Rıdvan Canım), Ankara 2000, s. 281-282;

[6] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207

[7] Frof. Dr. Halil İnalcık.- Doç Dr. Bülent ARI, Osmanlı Türk Tarihi Üzerine Notlar , https://www.inalcik.com/images/pdfs/32414834OSMANLITURKTARiHCiLiGi.pdf

[8] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207

[9] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/osmanli-tarihcileri-eserleri-14-ve-15-asir/76471

[10] Rûhî Tarîhî-Oxford Nüshası-Değerlendirme,Metnin Yeni Harflere Çevirisi / HalilErdoğan CENGİZ, Yaşar YÜCEL . (466 sayfa tıpkı basım ile) XIV,18 (1989-1992),ss. 359-472.

[11] Rûhî târâhi Oxford nüshası: tıpkı basım ile birlikteRûhî, Halil Erdoğan Cengiz Y. Yücel, 1992 - 472 sayfa

[12] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207

[13] Yusuf Küçükdağ , RÛHÎ ÇELEBİ , TDV İA, cilt: 35; sayfa: 207