Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han

 

Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han kısa adı ile  Zafername  tarihçi  Rahimizade İbrahim Çavuş’un 17 yy da kaleme aldığı tarih konulu bir eserdir. Eser   III Murad’ın serdarı ekremi Lala Mustafa Paşa’nın 985-988/1577-1580 tarihleri arasında gerçekleştirdiği Azerbaycan seferi  Çıldır, Tiflis ve Şirvan fetihlerinin ve Kars kalesinin inşasını anlatmaktan  manzum ve mensur[1] bölümlerden oluşan bir eserdir.

 

Bu eser, Lala Mustafa Paşa’nın  1578 yılında başlayıp iki yıl süren Şirvan ve Gürcistan Seferi’ndeki hadiseleri konu edinen tarih konulu manzum nesir karışık, Sade ve kolay anlaşılır bir  dille yazılmış bir eserdir.

 

Rahimizade İbrahim Çavuş’un asıl adı ise İbrahim’dir aynı zamanda şair olan Rahimizade İbrahim Çavuş,  şiirlerinde ise Harîmî mahlasını kullanmıştır. Babası, Divan sahibi bir şair olan ve Rahîmî mahlasıyla tanınan Mehmed Bey [2] olduğundan Rahimizade adı ile anılmış ve bu adıyla daha çok tanınmıştır. Selânikî Mustafa Efendi’nin anlatımıyla  “sarayın nezaretinde ihtimamla yetiştirilmiş, iş bilir, pek çok sırra vakıf, devrinin âlim bir şahsiyeti “ olarak yetişen[3] ( Selânikî, 1999: I/370) Rahimizade İbrahim Çavuş,  daha sonra Dergâh-ı Âlî Çavuşu [4] olarak görevlendirilmiştir.   Sigetvar Seferleri ile  Kanûnî Sultan Süleyman  ’ın şehzadeleri  Şair Adlî II. Bayezıt'ı’le   Yavuz Sultan Selim’i karşı karşıya getiren Konya Muharebesi’nde Şehzade Selim’in saflarında yer almış,  (Afyoncu, 2005: 91-92) Lala Mustafa Paşa’nın hizmetinde  Gelibolulu Ali  birlikte Nahcivan ve Gürcistan seferlerine de iştirak ederek tarih yazıcılığı ile görevlendirilmiştir.

 

Sultan III. Murad tarafından Şirvan ve Gürcistan serdarlığına tayin edilen Lala Mustafa Paşa  Kütahya civarındaki Saka mevkiinde konakladığında  Harimi Şehzade Korkut ’u yanına çağırtmış,  “seferde vaki olacak hadiseleri tahrir etmesi “kati emri üzerine  Gelibolulu Ali  ’nin de yer aldığı  Şirvan ve Gürcistan Seferine tarih yazıcısı olarak katılmıştır.[5] ( bkz GELİBOLULU ALİ MUSTAFA HAYATI VE ESERLERİ )

 

Bu sefer sırasında Çıldır, Tiflis, Şirvan, Revan ve Kars yöresindeki türlü mücadeleler ve imar faaliyetlerinde yer almış olan Rahimizade İbrahim Çavuş sefer sırasında gördüklerini, yaşadıklarını duyduklarını Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han’ı kaleme almıştır. Eseri  tamamladıktan sonra da eserini  III. Murad’ın Bâbü’s-sa’âde Ağası Mehmed Ağa vasıtasıyla Sultan III. Murad’a [6]takdim etmiştir.

 

Bu eser, Selaniki Mustafa’nın  yazmış olduğu Tarih-i Selanik'i ile aşağı yukarı aynı dönmedeki olayları ele almıştır. Fakat bu eser,  Selanikli Mustafa’nın  Tarih-i Selanik'i  adlı eserindeki gibi  dönemin siyasi, sosyal ve ekonomik olaylarını kaleme alamamış ve dönem hakkında eleştirici bir yaklaşım göstermemiştir. Buna rağmen ZAFERNAMEİ HAZRETİ SULTAN MURAD HAN  , Gonca-i Bâğ-ı Murad Mesnevisi  , Feth-i Tebriz ve KİTABI GENCİNEİ FETHİ GENCE adlı eserleri Osmanlı İran siyasi ve askerî münasebetlerini,  dönemin stratejik ve jeopolitik durumu hakkında  bilgiler veren mühim  tarihî birer vesika durumundadır.

 

Rahimizade İbrahim Çavuş   bu eserini yazarken, resmi yazışmalardan faydalandığı gibi   etraftan duyduğu rivayetlere de yer vermiş yaralandığı kaynaklardan söz etmemiştir. Eserde anlatılan olaylarda yer yer abartılara da rastlanıldığından eser de destansı bir özellik de vardır. . Lala Mustafa Paşa’nın doğu seferi esnasında yanında bulunan iki tarihçiden biri olan Rahimizade İbrahim Çavuş’un eseri Lala Mustafa Paşa’nın münşisi olan Gelibolulu Mustafa Ali’nin[7] aynı  seferleri ve konuları içeren Nusretname  adlı eseri ile birlikte yazılmıştır.  41 adet Minyatürlerle de süslenmiş olan Nusretname [8] Rahimizade İbrahim Çavuş’un eserinden daha  kapsamlı ve başarılı hazırlanmıştır.

 

Zafername’nin  elimize ulaşan tek yazma nüshası  İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Tarih Yazmaları bölümünde  no 2372 de  bulunmaktadır. Eser  Talik hattı ile yazılmış,  dört bab, dokuz fasıl ve bir hatimeden ibarettir. [9]

 

İçindekiler.

 

İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY 2372’ye göre: [10][11]

I.Bab (4b-12a): Seferin başlamasından Erzurum’a kadar geçen olayları anlatır. II. Bab (12a-27a): 1. Fasıl: Erzurum’dan Tiflis’e varılmasını, 2. Fasıl: Tiflis’den Şirvan’a varılmasını, 3. Fasıl: Şirvan’dan Erzurum’a dönüşü anlatır. III. Bab (27a-44a): 1. Fasıl: Özdemiroglu Osman Paşa’nın Şirvan’da kalışını, 2. Fasıl: Kırım kuvvetlerinin gelmesiyle gelişen olayları, 3. Fasıl: Kırım hanının Osman Paşa ile buluşmasını ve savaşlarını anlatır. IV. Bab (44a-53a): 1. Fasıl: Kars kalesinin tamirini, 2. Fasıl: Diyarbekir Beglerbegi SoKullu-zade Hasan Paşa’nın Tiflis’e yardım götürmesini, 3. Fasıl: Anadolu Beğlerbeği Cafer Paşa’nın Revan harekâtını anlatır. Hatime-i kitab: Lala Mustafa Paşa’nın Erzurum’dan Istanbul’a dönüşünü anlatır. [12]

 

İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ

• Gazavâtname ve Türleri
• Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri
• Gazavatname-i Mihaloğlu Ali Bey - Sûzi Çelebi- Hakkında Bilgiler
• Suzi Çelebi ve Gazavatnamesi ( 16. yy )
• Abdi - Sarhoş- ile Yanıkkale Fetihnamesi Adlı Eseri
• Fetihname Nedir ve Örneği
• Fetihname-i Mahruse-i İslambol
• Matrakçı Nasuh Süleymannâme ve Fetihname-i Karabuğdan
• Bosnalı Sabit'in Zafernamesi Ve Diğer Eserleri
• Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş

İLGİLİ LİNKLER 

• Gelibolulu Mustafa Ali Kunhul Ahbar
• Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş
• Gonca-i Bâğ-ı Murad Mesnevisi Rahimizade İbrahim Çavuş
• Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence Rahimizade İbrahim Çavuş
• Rahimizade İbrahim Çavuş Hayatı Tarihçiliği ve Eserleri
• Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi ve Osman Gazi'nin Ş. Edebali'nin Evinde Gördüğü Rüya
•  Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi
•  Selaniki Mustafa Tarih-i Selanik’i
• Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri

 

KAYNAKÇA 

 

[1] Mustafa Eravcı, Rahimizade (İbrahim Çavuş), https://ottomanhistorians.uchicago.edu/tr/historian/

[2] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 7 Sayı: 32 , shf 77- 94

[3] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 7 Sayı: 32 , shf 77- 94

[4]  AFYONCU, Erhan (2005). “Osmanlı Müverrihlerine Dair Tevcihat Kayıtları II (156 belge ile birlikte)”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Cilt: XXVI, Sayı: 30, s. 85-348.

[5] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 7 Sayı: 32 , shf 77- 94

[6] Rahîmî-zâde İbrâhim Çavuş Harîmî (2010). Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence (haz. Günay Karaağaç-Adnan Eskikurt), İstanbul: Çamlıca Yay., s. 14.

[7] GELİBOLULU MUSTAFA ALİ VE NUSRETNAME ADLI ESERİ, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=32710

[8] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, NUSRETNAME VE MİNYATÜRLERİ, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=32711

[9] Mustafa Eravcı, Rahimizade (İbrahim Çavuş), https://ottomanhistorians.uchicago.edu/tr/historian/

[10] Mustafa Eravcı, Rahimizade (İbrahim Çavuş), https://ottomanhistorians.uchicago.edu/tr/historian/

[11] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 7 Sayı: 32 , shf 77- 94

[12] Mustafa Eravcı, Rahimizade (İbrahim Çavuş), https://ottomanhistorians.uchicago.edu/tr/historian/