Şair Adlî II.Bayezıt Hayatı Edebi Kişiliği

 

 

Hayatı: Dünyaya 1447 yılında Dimetoka’da gelen II. Bayezid, 1481'deFatih Sultan Mehmet'in ölümü üzerine Osmanlı tahtına XIII. padişah olarak geçmiştir. Rakibi olan şehzade Cem Sultan’ın saltanat arzusuna, yeniçerilerin kendisine taraftar olmaları ve vali bulunduğu Amasya’dan merkeze Cem Sultan, 'dan önce varışı ile set çekti. Bu rekabet bilinen gelişmelerle 1495'e kadar devam etti.

Babası Fatih Sultan Mehmet Bkz. Avni, ilme karşı büyük bir sevgi beslediği için, Bayezid'e kuvvetli bir tahsil verdirdi. 7 yaşlarında Amasya valisi olan Bayezid, burada o dönemin en ünlü âlimlerinden dersler aldı ve padişah olacak şekilde yetiştirildi. Devrin meşhur âlimlerinden dersler aldı, İslami matematik ve felsefe tahsili Şeyh Hamdullah'tan da hat dersleri aldı. Arapça ve Farsçanın yanı sıra; ÇAĞATAY lehçesi ile UYGUR Türkçesi ve alfabesini de öğrendi. Dinine bağlılığından dolayı kendisine Bayezid-i Veli de denilirdi. Bayezid-i Veli, şairleri saraya toplar onlarla sohbet ederdi.  Hattat ve bestekârdı. Adli mahlasıyla şiirler yazdı. Ulema ve sanatkârlar  için ayrıca bir fon ayırmıştı. [1]

 

Bâyezid'in bu şiirlerinin büyük bir kısmini (l25 kadar) gazellerin meydana getirdiği küçük hacimli divani İstanbul'da l308'de basılmıştır. O, Hat Sanatında da oldukça yetenekliydi. Uygur Alfabesini okumayı öğrendiği ve biraz da İtalyanca bildiği belirtilir.[2]

 

1. Bayezid, babası Fatih Sultan Mehmet’ten sonra bütün Osmanoğulları’nın en bilgili padişahlarından biri olarak kabul edilmektedir. O, mükemmel bir tahsil görmüştü. Türkçe, Farsça ve Arapçayı edebiyatları ile öğrenmiş, İslâmî ilimler, felsefe, matematik ve musiki tahsil etmişti. Türkçenin Çağatay lehçesi ile Uygur alfabesini öğrenmişti. Bestekâr, Hattat ve Şairdi. Bestelediği eserlerden yalnız bazılarının notası zamanımıza kadar gelebilmiştir.

 

Zamanındaki önemli olaylar içerisinde MEMLUK meselesi önemli oldu. Mısır'da hüküm süren Mumluklarla Osmanlılar arasındaki dostluk, Fatih Sultan Mehmet’in son yıllarında bozulmaya başladı ve II. Beyazıt döneminde savaşa dönüştü. Osmanlılar, Memlukler üzerine 6 sefer yaptılar. Ancak iki taraf da önemli bir başarı elde edemedi. Tunus beyinin araya girmesiyle 1491 yılında barış imzalandı. Dulkadiroğluları Beyliği Osmanlı, Ramazan oğulları Beyliği ise Memlûk hâkimiyetine bırakıldı.[3]

1498 de Bali Bey kumandasında 40 bin kişilik akıncı birliği, Lehistan'a Osmanlı tarihinin en büyük akın hareketlerini gerçekleştirdiler. Sultan, 1499'da Mora seferine çıktı. 25 Ağustos'ta İne bahtı, 9 Ağustos 1500'de Modon ve 16 Ağustos'ta Koron Venediklilerden alındı.[4] Kolomb, Avrupa ile Osmanlılar arasında ticaret ile uğraştı. Bu dönemde, 1484'de Sultan II. Bayezid'e bir papaz eşliğinde başvurdu ve bu isteği  Osmanlı kayıtlarında “II. Bayezid'den sultanın adına yeni ülkeler keşfedebilmek için emrine gemiler vermesi istedi” şeklinde geçti.[5]

1502 yılında, tarihin en büyük mucitlerinden ve sanatçılarından biri olarak gösterilen İtalyan Leonardo Da Vinci II. Bayezid'a, Haliç üzerine yapılması için 240 metre uzunluğunda bir köprü projesi sundu. Ancak Da Vinci'nin bu sıra dışı projesi II. Bayezid tarafından kabul edilmedi. [6]

 

Herr Franz Babinger'in verdiği bilgilere göre Leonardo Vıncı'nın Bayezid’e sunduğu projeler şunlardır.

1.Bir yel değirmeni; 2.Galata'dan İstanbul'a bir köprü; 3.Gemilerden suyu boşaltmak için bir tulumba; 4.Boğazın iki sahilini birleştiren açılır kapanır bir köprü (Zugbrücke). Mektupta ancak 3 Temmuz diye senesiz bir tarih vardır. Fakat yel değirmeninin ve bilhassa bütün ölçüler ile beraber çıkmış planları Paris kütüphanesindeki Leonardo Kodeksinin L işaretli kısmında 1502-1503 senelerine aid gösterilmiş olduğundan mektup tarihinin de o senelere tesadüf ettiği söylenebilir.[7]Osmanlı tarihi uzmanı Prof. Babınger’in bulduğu bu mektubun Da Vıncı tarafından yazılıp yazılmadığına dair kuşkular ve spekülasyonlar devam etmektedir. Kimi kaynaklara göre de Bayezıt Leonardo Vıncı’yı yaptıracağı sarayın inşası ve resmi için çağırmış ama Papa Da Vıncı’yı yollamamıştır. [8]


PİRİ REİS HARİTASININ SIRRI 

 

II.Bayezid tahta iken Kolomp Amerika kıtasını keşfetmiştir. Kaynakların iddiasına göre Kolomp’un keşfe çıkmadan önce Bayezıtten deniz seferleri için yardım istemiş ama II. Bayezid bunu reddetmiştir.  Osmanlı İmparatorluğu, Kolomb'un 1492'de Amerika'yı keşfinden, kısa bir süre sonra haberdar oldu.[9]Yaptığı haritalarla ünlü denizcimiz  Piri Reis, amcası Kemal Reis'in bir savaşta esir aldığı, Kolomb'la üç kez Amerika'ya gitmiş olan bir İspanyol'dan Amerika'yı nasıl keşfettiklerini öğrendi. Kolomb'un yaptığı Amerika kıyılarını gösteren harita da Piri Reis'in eline geçmişti. Piri Reis, esir İspanyol'dan Kolomb'la ilgili dinlediklerini 1513 tarihli meşhur dünya haritasının üzerine kaydetti. [10][11]Piri Reis’in Amerika’yı görmeden Amerika kıtasının haritasını çizmesini Dr. Erhan Afyoncu’nun bu şekilde izahının bilim çevrelerince tamamen kabul gördüğü de henüz söylenemez.

 

II.Bayezid zamanında Osmanlı  – Venedik ilişkileri bozuldu. Bunun üzerine Bosna beylerbeyi İskender Paşa, Venedik topraklarına girdi. Büyük ganimetler elde ederek geri göndü. Bu sırada sefere çıkan Osmanlı donanması, Mora’daki Venedik kalelerine hücum etti. Yardıma gelen Venedik donanması bozguna uğratıldı (1502).

 

ŞAH İSMAİL. Anadolu’yu ele geçirmek için yoğun bir propagandaya girişti. Anadolu’ya gönderdiği adamları aracılığı ile taraftar kazanmaya çalıştı. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin birliğini tehlikeye sokuyordu. Nihayet ŞAH İSMAİL   ’in teşvikiyle Anadolu’da büyük bir isyan çıktı. Devlet, isyanı güçlükle bastırdı. İsyana katılanların bir kısmı, Modan ve Koron şehirlerinde iskâna tabi tutuldu.[12]

 

Devlet ileri gelenleri de II. Bayezid’in tahttan çekilmesini, yerine Şehzade Ahmet’in geçmesini istiyorlardı. Bu durumu öğrenen Şehzade Yavuz Sultan Selim, tahtı babasından zorla almaya karar verdi. Tuna’yı aşan Yavuz Sultan Selim, ordusuyla Trakya’ya geldi. Karıştıran Ovası’nda baba, oğul savaştı. Yavuz Sultan Selim yenilerek Kefeye kaçtı. Bazı devlet adamları Şehzade Ahmet’i, padişah yapmak isteyince Yeniçeriler ayaklandı. Bu durum karşısında II. Bayezid tahttan çekilmeye karar verdi ve yerini  YAVUZ SULTAN SELİM 'e bıraktı (1512).

10 Haziran 1512 tarihinde Çorlu’da vefat etmiştir. 

 

II. BAYEZIT - ADLİ'NİN EDEBİ YÖNÜ

 

Kendisi de âlim ve şair olan II. Bayezid kendi devrini âlimler, şairler devri haline getirmiş, bir kısım isim ve işleri ile Künhü'l-Ahbar'da kaydedilmiş olan yüzlerce kabiliyeti şöhret haline getirmiştir, birçok yönden babası Fatih'i aratmamıştır.

II.Bayezid, şiirlerinde mütevekkil ve şükredicidir, bazen de bir hak ve adalet arayıcısıdır. Sarayına şairleri toplar onlarla konuşmaktan zevk alırdı.

 

Adlî, Ahmet Paşa’yı üstat tanıyarak gazel söylemiş, Necati Bey’den aldığı ilham ve feyzi de ilk tesirle birleştirerek devrinde orta dereceli kudret ve kabiliyette bir Divan Şairi olmuştur.

Ruzu şeb hasretle geçti günün ah nidem
Bana kısmet, gamını eylemiş Allah Nidem

Adli göğsün döküben  dertle ağlayarak
Senden ayrı düşeli ah nidem vah nidem

Beyitlerinde görüldüğü gibi bazen de yüksek lirizm ve ahenk ustalıkları da göstermiştir. Beyazıt Veli’nin divançesinin başındaki münacatı da şairlik gücü hakkında fikir verebilir.

Hüdaya, Hüdalık sana yaraşır.
Nitekim gedalık bana yaraşır.

Çun sensin penahı cihan-ı hilkatin
Kamudan sana iltica yaraşır.

Bayezıt, Adli’nin dili devrindeki şairlere göre daha sade ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Bu devirde yetişen Necati ve  Türkî Basit akımının da tesiri olabileceği gibi Adli’nin kendi tercihinin de böyle olduğu kabul edilebilir.


 

ŞEHZADE CEM İLE YAZIŞMALARI

 

Kardeşi Cem Sultan ile bitmez tükenmez taht kavgalarını savaş meydanlarında ve siyasi mücadele alanlarında da sürdürdüğü gibi şiirler halinde de sürdürmüşlerdir. Cem Sultan, II. Bayezid’e şöyle bir beyit yollar. 

Sen bisteri gülde yatasın şevkile handan
Ben kül döşenen külhani mihnette sebep ne?Cem sultan )

Bayezıt ( Adli’nin cevabı şudur )

Çün ( çünkü ) ruzu ezel kısmet olunmuş bize devlet
Takdire rıza vermiyesin bunda sebep ne?

Haccül haremeyn deyu davalar edersin
Ya saltanatı daniye için bunca talep ne

 

II. Bayezıt Adli Divanı ve Şiirlerinden Seçmeler

 

 Adlî II. Bayezit Şiirleri

 

• Gözüm hicrile sen giryanmışsın
• Ey kemân-ebrû n'ola kurbân idersen cân sana
• Tut dilüni eyleme la'l-i leb-i cânânı medh
• Gönlümi divane kılan zülf-i pür sevdâsıdur
• Kaşlaruna bir kadîmi bendedür benzer hilâl
• Senin zencîr-i zülfünden dil-i dîvane bend ister

Leonardo da Vinci Galata Köprüsü taslağı

 KAYNAKÇA

 

[1] Anonim,https://www.enfal.de/otarih45.htm,

[2] Anonim,https://www.enfal.de/otarih45.htm,

[3] Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yay., İst. 1961.s123

[4] Anonim, II. BAYEZİT, https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=134

[5] Dr Erhan AFYONCU,II. Bayezid, Kolomb'u reddetmişti,https://arsiv.sabah.com.tr/2006/09/

[6] Anonim, II. Bayezıt, https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Bayezid )

[7] Abdülhak Adnan Adıvar, "Sonu Da Vinci'ye Çıkan bir Sohbet," Hakikat Peşinde Emeklemeler, İstanbul 1954, s.42-43.

[8] Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yay., İst. 1961.s123

[9] Anonim, II. Bayezıt, https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Bayezid

[10] Dr Erhan AFYONCU,II. Bayezid, Kolomb'ureddetmişti,https://arsiv.sabah.com.tr/2006/09/

[11] Dr Erhan AFYONCU,II. Bayezid, Kolomb'ureddetmişti,https://arsiv.sabah.com.tr/2006/09/

[12] https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Bayezid )