Gonca-i Bâğ-ı Murad  Rahimizade İbrahim Çavuş

 

Gonca-i Bâğ-ı Murad, Rahimizade İbrahim Çavuş ’un yazmış olduğu mesnevi şeklinde kaleme alınmış bir eserdir. Eser Rahimizade İbrahim Çavuş’un Lala Mustafa Paşa’nın emri ile Kafkas – İran seferlerine tarih yazıcılığı ve münşi olarak görevlendirildiği 11578- 1583 yıllarında yaşadığı ve şahit olduğu olayları önce mensur sonra ise manzum ve mesnevi şeklinde kaleme aldığı bir eseridir.

 

Gonca-i Bâğ-ı Murad manzum olarak yazılmış nadir tarih eserlerinden birisidir. Eser 1578- 1590 yılları rasında vuku bulan III. Murad zamanı Osmanlı İran münasebetleri hakkında bilgi veren en önemli kaynak eserlerdenGelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri ,  Selaniki Mustafa’nın  yazmış olduğu Selaniki Mustafa Tarih-i Selanik’i ,[1] adlı eserleri birlikte en önemli kaynaklardan biridir.

 

Bu eser, önce  Feth-i Tebriz, adıyla ve mensur olarak yazılmıştır. Feth-i Tebriz  “Özdemiroğlu Osman Paşa’nın serdarlığında gerçekleşen Tebriz Seferi’nde şahit olduğu hadiselere dair kaydettiği notlardan oluşmaktadır. [2]“ Eser önce mensur olarak yazılmış daha sonra ise manzum hale getirilip genişletilerek “ Gonca-i Bâğ-ı Murâd adıyla padişaha sunulmuştur. Aynı konuları içermesi bakımından Gonca-i Bâğ-ı Murâd’ın mensur bir müsveddesi yahut muhtasarı durumundadır.”[3]

 

Eser Özemiroğlu Osman Paşa’nın serdarlığı sırasındaki oluşan olayları kaleme almış Onun ölümü ile neticelenmiş  tarihi olayları manzum ve mesnevi şeklinde kaleme almıştır.

 

Şiirlerindeki mahlası ile Harîmî, tarih eserlerindeki adı ile  Rahimizade İbrahim Çavuş, Osman Paşa’nın seferiyle ilgili yazdığı manzum Gonca-i Bâğ-ı Murâd adlı eserinde Osman Paşa’nın ölümü ve ölüm yerini , “Hastalık çekti on üç gün cümle ol kân-ı kerem / Acısu’da eyledi hoş azm-i iklîm-i adem” şeklinde belirtmektedir.  [4]

 

Gonca-i Bâğ-ı Murâd’ın bilinen tek el yazma nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 2372’de kayıtlıdır.  “Eser, toplam 160 varak tutarındaki nüshanın 53a-97b (46 varak) varakları arasında yer almaktadır. 298 X 173 mm. ölçülerine sahip olan nüsha; harekesiz talik hatla, her sayfası 15 satırlı olarak, çift sütun hâlinde ve siyah mürekkeple kaleme alınmıştır. Nüsha, Harîmî’nin diğer eserleri Zafernâme-i Sultân Murâd Hân ve Gencîne-i Feth-i Gence ile birlikte Şeydişehirli Ahmed b. Hasan Karamânî tarafından 1001/1592 tarihinde kaleme alınmıştır.” [5]

 

Gonca-i Bâğ-ı Murâd, 44 bölüm başlığı altında 1214 beyitten oluşan bir mesnevi halindedir.  Eserin vezni fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıdır. Eserine “tevhid beyitleriyle (53a-1/53b-3) başlayan Harîmî, ardından na’t türündeki bir gazeliyle Hz. Muhammed’i övmektedir. (53b-4/53b-9) Sözlerini geçmiş gazi ve mücahitlere övgüyle sürdüren şair, (53b-10/53b-13) Sultan III. Murad’a methiyeden (54a-1/54b-5) sonra münacatını dile getirip (54b-6/55a-15) ardından sebeb-i telif bölümüne yer vermektedir. (55b-1/56a-13)” [6]

 

Anlaşıldığı kadarı ile bu seferden sonra İstanbul’a dönmüş ve bu eserini de yine Bâbü’s-sa’âde Ağası Mehmed Ağa sayesinde Sultan III. Murad’a takdim ederek [7]onun ihsanlarına nail olmuş fakat eserinde belirtiğine göre de bu ihsanlardan yeterince memnun olamamıştır.

Rahimizade İbrahim Çavuş ‘un Gonce-i Bâğ-ı Murad adlı eserini  Sultan III. Murad’a  takdim edişi  Gencîne-i Feth-i Gence adlı eserinin  Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1296 numarada kayıtlı nüshasının 8b yaprağında bir minyatürle de tasvir olunmuştur. [8]

 

Gonca-i Bâğ-ı Murad’ı sultana takdim edince bu defa da Sultan  III. Murad tarafından  Gence Seferi’nin tahririnin de yazılması emri ile karşılaşır. Bu sbeple de Rahimizade İbrahim Çavuş Gence Seferini de yazmakla görevlendirilmiş ve Tebriz Seferi’ni müteakip bu kez Ferhad Paşa’nın serdarlığında Gence Seferi’ne (991- 994/1583-1586) katılmıştır.

 

 

İLGİLİ LİNKLER 

• Gelibolulu Mustafa Ali Kunhul Ahbar
• Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş
• Gonca-i Bâğ-ı Murad Mesnevisi Rahimizade İbrahim Çavuş
• Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence Rahimizade İbrahim Çavuş
• Rahimizade İbrahim Çavuş Hayatı Tarihçiliği ve Eserleri
• Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi ve Osman Gazi'nin Ş. Edebali'nin Evinde Gördüğü Rüya
•  Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi
•  Selaniki Mustafa Tarih-i Selanik’i
• Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri
• Gelibolulu Ali Divanları ve Diğer Eserleri
•  Gelibolulu Ali Mustafa Hayatı ve Eserleri
• Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri

KAYNAKÇA

 

[1] H.Mustafa ERAVCI, Osmanlı-Safevî Münasebetleri İle İlgili Türkçe Kaynaklar, TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ • 249

[2] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi32_pdf/1dil_

[3] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi32_pdf/1dil_

[4] Kemal Çiçek, OSMAN PAŞA, Özdemiroğlu, TDV İA, cilt: 33; sayfa: 473

[5] RAHİMİZADE İBRAHİM ÇAVUŞ HAYATI TARİHÇİLİĞİ VE ESERLERİ, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=32707

[6] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi32_pdf/1dil_

[7] RAHİMİZADE İBRAHİM ÇAVUŞ KİTABI GENCİNEİ FETHİ GENCE ,https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=32707

[8] Süleyman EROĞLU, KÜTAHYALI HARÎMÎ VE GONCA-İ BÂĞ-I MURÂD MESNEVİSİ, https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi32_pdf/1dil_