Gazavâtnâme Türleri ve Eserleri
13.03.2015
Gazavât, Arapça gazve, yani gaza, cenk etmek, nâme Farsça destan manasına gelmektedir. Arap edebiyatında "magazi" diye bilinir. Ordunun akınlarını, savaşları, kahramanlıkları, zaferleri anlatılan düz yazı ya da şiir biçiminde anlatılır. Gazanâme olarak da bilinir
Hz. Peygamberin hayatı ve savaşlarını konu edinen Siyer kitapları, Müslüman askerlerin kahramanlık duygularını artıran gaza ve fetih hikâyeleri zamanla bu konuda yeni bir tarih yazıcılığının doğmasına neden olmuştur. Bu eserlerden gazavâtnâmeler, bilhassa Osmanlı dönemi için oldukça önemli kaynaklardır. [1]
Osmanlı tarih yazıcılığında önemli bir tür olan "Gazavât-nâme" ler, esas itibari ile bir padişah devrini anlatan ya da geniş olarak "Tevârîh-i Âl-i Osman" tipinde eserlerdir. Bunlar, bazen kroniklerle birlikte de değerlendirilirler. Osmanlı tarihlerinin bazıları hilkatten (Hz. Âdem’in yaratılışı) , bazıları da Osmanlı hanedanının ortaya çıkışından ve bazıları da belli bir devreye ait eserler olmakla beraber; edebî eserler arasında, belli başlı gazaları tasvir edenler de bulunmaktadır. Ahmedî'nin İskendernâme'si, Taşlıcalı Yahya Bey'in Usûl-nâme'si bu tür eserlerdir. ( BKZ İskendername Ahmedi)
Bununla beraber, yukarda da değinildiği gibi gazâ-nâme veya zafernâme adını taşıyan eserler de vardır ki bunlar, büyük bir tarih kitabının değişik bölümlerinden oluşmaktadır. Bunlar, bazen ayrı bir cilt teşkil ettiği için bu eserlere böyle bir ad verilmiş olmasının doğal olduğu kadar, daha sonra müstensihler tarafından da isimlendirilmiş olabilmektedir. [2]
GAZAVATNAMELER VE TÜRLERİ
Gazavatnamelerin ilk örnekleri din büyükleri ve uluları için yazılmış olanlarıdır. Bunun ilk örnekleri ise Hz Ali, Hz Ömer, Hz Hamza adına yazılmış olanlarıdır. Kirdeci Alî’nin yazıya geçirmiş olduğu desatnlar, gazaname ve cenk namelerdir.
13. 14. Yy dan itibaren oluşmaya başlayan bazı cenkname, gazaname ve dindi destanların bazıları şunlardır.
Yemame Savaşı Hz Ali ve Yemame Cengi Destanı
Haydar Haydar-ı Kerrar ve Hz Ali
Güvercin Destanı Kirdeci Ali Hz. Muhammet ile Güverc
Gazavatı Bahri Umman ve Sandık ile Hatırlattığı Mitolojik Öğeler
anlı ve Germiyan sahasında ise ilk örnekler 15. yüzyılda Ahmedi, Zaifi ve Sabit gibi şairler tarafından verilmiştir. İlk örneklerinin 15. yüzyılda verilmesini Prof. dr. Mine Mengi; bu yüzyılda Osmanlı imparatorluğunun fetihlerinin hız kazanmasıyla açıklar. Ayrıca türün en yetkin örnekleri 16. yüzyılda Mihaloğlu Ali Bey Rumeli’deki akınlarını anlatan Gazavatname ile verilmiştir. Ali bey'in akınlarını anlatan bu Gazavatname Agâh Sırrı Levend tarafından incelenerek yayımlanmıştır.
İslam edebiyatında bu tür eserlerin en ünlüsü Vakidi’nin Kitab-ül-Megazi’sidir. Bu eserler muayyen devirlere ait hadiseleri ayrıntılı bir tarzda anlatmaları dolayısıyla tarihçilerin çalışmalarına kaynak teşkil etmektedir. [3]
Türk edebiyatında ilk gazavatname örnekleri 14. yüzyılda yazılmaya başladı. On altıncı yüzyıldan itibaren bu tür eserlerin yazımında büyük bir artış görüldü. Gaza namelerde düşmanla yapılan tek bir muharebe, gazavatnamelerde ise birçok muharebeye yer verilmektedir. Gazavatnameler konuları itibariyle üç bölüme ayrılırlar:
a.Padişahlardan birinin hayatını ve zamanındaki seferlerle belli başlı olayları tasvir eden manzum ve mensur eserler: Selimnameler ve Süleymannameler gibi.
b.Vezirlerden veya ünlü komutanlardan birinin savaşlarını konu edinen gazavatnameler: Barbaros Hayreddin Paşa,
Barbaros Hayreddin Paşa Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, Tiryaki Hasan Paşa ve Özdemiroğlu Osman Paşanın seferlerini anlatan gazavatnameler bu türdendir.
c.Belli bir seferi yahut bir kalenin alınmasını tasvir eden gaza nameler:
Tiryaki Hasan Paşa Kanije savunmasıyla meşhur, Osmanlı kumandanı. 1530 senesinde doğdu. Enderun'da yetiştikten sonra, Sultan Üçüncü Murad’ın şehzadeliğinde Manisa’ya gönderildi. Onun baş muhasipliğini yaptı.
Gazavât-nâme Çeşitleri
1. İslam büyüklerini konu eden Gazavât-nâmeler.
2. Padişahları ve onların zamanında yapılan savaşları ve belli başlı olayları konu eden manzummansur Gazavât-nâme. Süleymannâme veya Selim-nâme de denir. ve
3. Ünlü komutanları ya da vezirleri konu eden Gazavât-nâmeler.
4. Sefer veya zaptedilen yerleri konu alan Gazavât-nâmeler.
Ayrıca Türk Edebiyatı’nda kırkı manzum olmak üzere iki yüz elliden fazla gazavât-nâme mevcuttur.Gazavât-nâmeler tarih için büyük önem taşımaktadır. Çünkü belli bir döneme ışık tuttuğundan ve ayrıntılı olarak işlediğinden dolayı araştırma için niteliklidir.
Osmanlı Devletinde gerilemenin başlaması ve büyük zaferlerin kesilmesi ile gazavatnamelerin yazılmasında da bir azalma görüldü. En son yazılan gazavatnameler 1853 Kırım Seferi ile 1897 Yunan Harbine aittir. Edebiyatımızda kırkı manzum olmak üzere 250 kadar gazavatname tesbit olunmuştur. Bunlar içerisinde tarih ve dil açısından en önemlileri şunlardır:
BAZI GAZAVATNAMELER
Gazavât-ı Sultan Murad b. Mehemmed Hân: İzladi ve Varna (1443-44) Târih-i Ebü'1-Feth: Tursun Bey (Fatih dönemini içeren eseridir) Mahrûsa-i Fetlı-i Kostantıniyye: Tâc-zâde Ca'fer Çelebi , Feth-i Kostantıniyye: İmam-zâde Mehmed Es'ad, Şükrî-i Bitlîsî'nin Selîm-nâmesi, Üsküplü İshak Çelebi'nin Selîmnâmesi, Kalkandelen'li Sücûdî'nin Selîm-nâmesi, Keşfî'nin Selîm-nâmesi,
Gazavat-ı Sultan Murad Han (Yazarı belli değil), Gazaname-i Rum (Kaşifi), Gazavat-ı Hayreddin Paşa (Seyyid Murad), Gazavat-ı Gazi Hasan Paşa (Çakeri İsmail), Gazavat-ı Hüseyin Paşa (Hüseyin Resmi) ve Gazavat-ı Sultan Süleyman Han (Yazarı belli değil). XV. Suzi Çelebi, “Mihailoğlu Ali Bey’in Gazaları(15 bin beyitlik Gazavatname) (1455-1523) Zaifi Gazavatnamesi, Sabit Gazavatnamesi, Kâşîfi’nin Gazanamesi.
Kaynakça
Dr. Engin Yılmaz - Türk Dünya Araştırmaları - Sayı 118 - Şubat 1999
Gazavat-ı Sultan Murad b. Mehemmed Han'da Cümle ,Yeter TORUN / Yüksek Lisans Tezi/ CÜ./Adana
Dursun Fakih’in Gazavatnâmesi (Ankara 1964).
Gazavat-ı Sultan Murad B.mehemmed Han; İzladi Ve Varna Savaları (1443-1444) Üzerinde Anonim Gazavatname, Halil İnalcık, Mevlüt Oğuz
Gazavat-ı Sultan Murad b. Mehemmed Han'da Cümle ,Yeter TORUN / Yüksek Lisans Tezi/ CÜ./Adana
Dursun Fakih’in Gazavatnâmesi (Ankara 1964).
Gazavat-ı Sultan Murad B.mehemmed Han; İzladi Ve Varna Savaları (1443-1444) Üzerinde Anonim Gazavatname, Halil İnalcık, Mevlüt Oğuz
Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler
Selatinname Dasitan ı Ali Osman Sarıca Kemal
Abdülvasi Çelebi Halilname ve Dasitanı İbrahim
Abdülvasi Çelebi Halilname Dasitanı İbrahim Mesnevileri Özeti
Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri
Suzi Çelebi Hayatı Gazavatname i Mihaloğlu Ali Bey
Zaifi Gazavatı Sultan Murad İbni Muhammed Han
Gazavat-ı Ali Der Memleket-i Sind Hakkında ve Özeti
Gazavatı Bahri Umman ve Sandık ile Hatırlattığı Mitolojik Öğeler
Gazavatı Bahri Umman ve Sandık Destanı ve Özeti
Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatül Memalik Selimname Diğer Eserleri
Kalkandelenli Sücudi ve Selimname
Kılıççızade İshak Çelebi Selimname İshaknâme
SELİMNAME Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi
İbrahim Peçevi Hayatı ve Peçevi Tarihi
Naima Hayatı ve Naima Tarihinden Alıntılar
Tarihi Cevdet Ahmet Cevdet Paşa
Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman
Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman
Nişancı Ahmet Feridun Bey Münşeâtü's-Selâtin
Nişancı Ahmet Feridun Kanunname Miftâhı Cennet
Nişancı Ahmet Feridun Nüzhet'ül Esrar'ül Ahyâr
Matrâkçı Nasûh Mecmâu't-Tevârîh
Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Efendi
Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman
İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar
Lütfi Paşa Tevarih i Al'i Osman Asafname
Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman
Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman
Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih
Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Osman Gazi Gördüğü Rüya
Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Tevarihi Ali Osman
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gaza-ve-gazavataname-nedir/100791
[2] TÜRK TARİHİNİN KAYNAKLARINDAN OLAN BAZI MENAKIBNAME VE GAZAVATNAMELER HAKKINDA Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı MERCAN-Balıkesir Ün. Fen-Ed. Fakültesi Tarih Bölümü Öğr. Üyesi –Alıntı Adresi-sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/menakipname-nedir-tum-ozellikleri/76918
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın