Nişancı Feridun Ahmet Münşeâtü's-Selâtin
Sokullu Mehmet Paşa ile Feridun Ahmet Bey - Resim kaynağıhttps://en.wikipedia.org/wiki/Feridun_Ahmed_B Ottoman illustration c. 1568
NİŞANCI AHMED FERİDUN BEY
Münşeâtü’s-Selâtin adlı, münşeat adlı eseriyle tanınmış devlet adamı
Osmanlı devlet adamı ve yazarlarından olan Ahmet Feridun Bey'in doğum yeri tarihi bilinmemektedir. Kaynaklara göre ölüm tarihi İstanbul 1583 yılıdır.
Ahmet Feridun Bey'in vakfiyesinde babasının adı Abdülkadir olarak geçer. Babasının adının Abdülkadir olarak geçmesine bakarak babasının bir devşirme olduğu söylenebilir. Vakfiyesindeki künyesini " Ahmet, eş Şhir bi- Feridun et Tevki" olarak göstermiştir. [1]
Elde edilen bulgular Feridun Bey'in, Defterdar Çivizade Abdi Çelebi'nin yanında, evinde ve himayesinde yetiştiğini göstermektedir. Onun himayesinde ve sayesinde Sokullu Mehmet Paşanın yanına kâtip (1552), sonra da divan kâtibi oldu. Nahcivan seferine (1554) katılmış, Sokullu Mehmet Paşanın sadrazamlığa yükselmesi ile Divan-ı Hümayun kâtipliğine getirilmiştir. [2] Kaynaklardan anlaşıldığına göre bununla da kalmayarak aynı zamanda Sokullu'nun " Sır kâtibi " olduğu anlaşılmaktadır. Sokullu'nun yanında bu denli itibar kazanması devlet işlerinde itibarının ve görevlerinin de yükselmesine vesile olduğu aşikârdır.
Zigetvar seferinden sonra Kanuni tarafından Dergâh-ı Ali Müteferrikalığına getirilerek kendisine Selanik’te bir zeamet verildiği hayatı hakkında edinilen bilgiler arasındadır. Kanuni'nin ölümü ve II. Selim'in tahta çıkışı esnasında çıkan o büyük kargaşada Sokullu’ya manen ve fikren büyük bir yardımda bulunmuştur. [3] Onun fikir ile Zigetvar seferinde ölen Kanuni'nin ölümü II. Selim haberdar olana kadar saklanmış, yeniçeri teşkilâtı cülûs bahşişinden dolayı ilk defa bir Padişah’a başkaldırma belirtileri göstermiş, II. Selim iki kez yeniçerilere Cülus bahşişi vermek zorunda kalmıştır. [4]Bu kargaşa da çıkan olayları bastırmak, asayişi temin ederek olayları yatıştırmak aşamasında çok önemli kararlar vermiş ve asayişin sağlanmasında oldukça mühim bir rol oynayarak sükûneti sağlamıştır. II. Selim'in tahta çıkışında gösterdiği bu yararlılık önce; 1570 yılında reisülküttap,[5] 1573 yılında da nişancı olmasını sağlamıştır.
II Selim ve Sokullu zamanlarında ikbal devrini yaşamış, her ikisi tarafından da destek ve himaye görmüştür. II. Selim'in ölmesi üzerine tahta çıkmak için yola koyulan II. Murat’ı kendisine ait gemiyle İstanbul'a getirmesine rağmen Feridun Bey'in ikbal yılları II. Murat’ın tahta çıkmasından sonra sönmeye başlayacaktır. Sokullu'nun tesirinden kurtulmaya kararlı olan III. Murat zamanında artık gözden düşecektir.
İleri görüşü bir devlet adamı olduğu kendisine yarar sağlayacak kararları almakta mahir olduğu anlaşılan Feridun Bey, III. Murat'ın tahta çıkmasından sonra itibarını korumak istemiştir. Devlete sağladığı katkılarla yetinmeyerek 1575 yılında en önemli eseri olan ve " Feridun Bey Münşeatı" diye tanınan Münşeat-üs-Selâtin'i (Sultanların Yazıları) adlı eserini Sokullu vasıtasıyla yeni hükümdar Murat III' a takdim eder. Buna rağmen padişahtan itibar görmeyen Feridun Bey 10 Nisan 1576'da III. Murat tarafından nişancılık görevinden azledilmiştir. 1577'de Semendre'ye sancakbeyi olarak tayin edilmiş, bu görevinden de Köstendil sancak beyliğine atanmıştır. [6] Bu atamalar onun yıldızının sönmeye başladığının göstergeleri olmaktadır.
Sokullu bir köle tarafından suikasta kurban edilerek bıçaklanıp öldürüldükten sonra çok garip bir şekilde tekrar İstanbul'a çağırılıp Nişancılık görevine getirilir. 1582. [7]
Aynı yıl yeniden nişancı olduktan sonra 1582'de Rüstem Paşa ve Mihrimah Sultanın kızı olan ve muhtemelen Kara Ahmet Paşa'dan dul kalan Ayşe Sultan ile evlenmiştir. [8] ( bkz Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman ) Bazı tarihçiler onun Sokullu'dan dul kalan İsmihan Sultan'la da nikâhlandığını rivayet etmektedir. Fakat Feridun Bey'in ikinci ikbal devri fazla sürmeyecektir. İkinci kez nişancılık görevine getirildikten bir yıl kadar sonra vefat eder ve Eyüp'teki türbesine defnedilir16 Mart 1583, [9]
Ölümü üzerine şair Ermani " Nişan kaldı dünyada Feridun " şeklindeki mısrasıyla ebced hesabıyla bir tarih düşürmüştür. [10]
EDEBİ KŞİLİĞİ
En ünlü Osmanlı nişancıların olan Feridun Bey bu makamında dört yıldan fazla kalmıştır. Aynı zamanda münşi, hattat ve şair olan Feridun Bey 16 yy ın önemli simalarındandır. İkbal zamanlarında şair ve yazarlara çok önem veren bir devlet adamı olan Feridun Bey'in evi sağlığında şair ve yazarlarla dolup taşmış, arkadaşlarını âlim yazar ve şairlerden seçmiş birisidir.
Hattatlığa olan merakı ile güzel sanatlara da olan düşkünlüğü belli olan Feridun Bey'in şiirlerinin Baki tarafından da sevilmiş olması onun şairlik gücünü göstermesi bakımından da önemli işarettir. Hatta şair Baki'nin Feridun Bey için yazdığı gazel ve kasideleri bile bulunmaktadır. 16 yy ın dev şairi Baki’nin dahi takdirini kazanmış olması eserlerinin ve edebi kişiliğinin bir göstergesi kabul edilebilir.
Koca Nişancı Celal zade Mustafa Efendi'den hat dersleri alan Feridun Bey'in sülüs, talik, rika ve ve divani yazı türlerinde değerli çalışmaları olduğu bilinmektedir. İkbal zamanlarında edindiği gelirleri ile pek çok hayır eseri bırakan Feridun Bey'in çok sayıda vakıf eseri ve bu vakıflarına gelir temin etmek için kurdurduğu han ve hamamları bulunmaktadır. [11]
ESERLERİ
Münşeâtü’s-Selâtin
En önemli eseri Feridun Bey Münşeâtı olarak tanınan Münşeâtü’s-Selâtin’dir. Osmanlı tarihinin en önemli kaynakları arasında olan bu eserini 1575’te Üçüncü Murâd Han’a takdim etmiştir. Bu eser İstanbul'da iki defa basılmış olan (1848) ve (1858) ünlü eser Münşeat-Us-Selâtin Osmanlı devletinin kuruluşundan Murat III' ün tahta çıkışına kadar olan zaman içindeki vesikaları toplamıştır. Eser Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan III. Murat zamanına kadar bazı önemli olaylarla, padişahlarla ilgili bilgi ve belgeleri içeren bir derlemedir. Kitabında, rütbelerine göre insanlara yazılacak mektup ve yazılarda nasıl hitabe dileceğim, mektupların nasıl bağlanıp sona erdirileceğini anlattığı gibi 600 civarındaki belge İle de örneklemiştir. [12]Münşeat’ı 1818 ve 1857 yıllarında iki defa basılmıştır. Her iki baskı sırasında bazı farklar vardır. Aynı zamanda orijinalinde bulunmayan bazı ekler konmuştur, önemli bazı vesikaların başkalarından alındığı Mükrimin Halil Yınanç, tarafından ortaya konmuştur. Bu eser günümüz Türkçesi ile de Halil Yinanç tarafından incelenmiştir. [13]
Nişancı Ahmet Feridun Bey Münşeâtü's-Selâtin
Nişancı Ahmet Feridun Kanunname Miftâhı Cennet
Nişancı Ahmet Feridun Nüzhet'ül Esrar'ül Ahyâr
Nüzhet-ül-Esrar-ül-Ahyâr der Ahbar-ı Sefer-i Sigetvar
Diğer eseri Zigetvar seferine ve Sokullu Mehmet Paşaya ve Selim II' nin ilk yıllarına ait olan, Nüzhet-ül-Esrar-ül-Ahyâr der Ahbar-ı Sefer-i Sigetvar (Zigetvar Seferi Haberlerinden En iyilerinden Esrarlar Bahçesi) dir. Zigetvar kalesi fethinden II Selim'in tahta çıkışı ve ilk yaıllarını anlatan bir eseridir. Bu eser yazma halinde kütüphanelerde bulunmaktadır ve üç nüshası bilinmektedir. Bu eseri minyatürlerle de süslenmiş şekildedir. [14]
Nişancı Feridun Ahmet Paşa Kanunnâmesi
Diğer bir eseri ise III. Murad dönemi umumi kanunnamelerinden Nişancı Feridun Ahmet Paşa Kanunnamesidir. Bu eserinde Kanun ve kanunname terimleri hakkında bilgi verilmiş ve eserin metni günümüz Türkçesine çevrilmiştir.[15]
Bu eser hakkında Dr. Ümit KILIÇ: "Bu eser yalın bir kanunlar manzumesi olarak değerlendirilmemelidir. Sahip olduğu muhteva açısından İmparatorluğun, toplumu ve kurumlarıyla zirveye ulaştığı bir döneme ait idari, sosyal ve ekonomik hayatı ve bunların birbirleri ile olan ilişkilerini de birincil bir kaynak olarak bünyesinde saklamaktadır." [16] Şeklinde söz etmektedir. Feridun Ahmet Paşa Kanunnamesinin nüshası, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Mihrişah Sultan No. 447-17’da kayıtlıdır. Kanunname 210x135 mm. ölçülerinde sahip bir defter şeklinde tanzim edilmiştir. [17]
Miftâh-ı Cennet;
( bkz Nişancı Ahmet Feridun Kanunname Miftâhı Cennet )
Miftâh-ı Cennet; dînî, ahlâkî bir eserdir. Nüzhetü’l-Esrâr fî Feth-i Kal’at-ı Zigetvar, Zigetvar Seferini anlatır.
Şiirler de yazan Feridun Bey’in bir divanı ile birkaç düzyazı eserinin olduğunu Ata-i Zeyli Şekaik adlı eserinde söz etmektedir. Fakat sözü edilen bu divanı elimize geçmemiştir.
Sitemizdeki BazıTevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername Selimnameler
Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Efendi
Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman
İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar
Lütfi Paşa Tevarih i Al'i Osman Asafname
Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman
Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman
Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih
Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi
Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Osman Gazi Gördüğü Rüya
Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Tevarihi Ali Osman
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan
Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm
KAYNAKÇA
[1] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[2] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[3] Rehber Ansiklopedisi, Feridun Bey Maddesi
[4] Anonim,https://www.enfal.de/osmanlitarihihasircizade/012.htm, son erişim 21-11-2013
[5] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[6] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[7] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[8] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[9] Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C.I, shf, 405
[10] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[11] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[12] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/divan-edebiyatinda-munseatlar/75153
[13] Feridun Bey Münşeatı",Mükremin in Halil Yinanç, " Türk Tarihi Encümeni Mecmuası (T. T. E. M.), xıV /4, s.216-226.
[14] Abdülkadir Özcan, Feridun Ahmet Bey, TDV yayınları İslam Ansiklopedisi, c.12, shf, 396-397, İstanbul- 1995
[15] Dr. Ümit KILIÇ, NİŞANCI FERİDUN AHMED PAŞA KANUNNÂMESİ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 28 Erzurum 2005 281
[16] Dr. Ümit KILIÇ, NİŞANCI FERİDUN AHMED PAŞA KANUNNÂMESİ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 28 Erzurum 2005 281
[17] Dr. Ümit KILIÇ, NİŞANCI FERİDUN AHMED PAŞA KANUNNÂMESİ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 28 Erzurum 2005 281
