Şükri Bitlisi Selimname
Resim Alıntı TDİA , Şükrî-i Bitlisî’ Selimnâme (TSMK, Hazine, nr. 1597-1598, vr. 44a, 52b) (Selim-name, TSMK, H. 1597-8)
Şükri Bitlisi ve Selim name
Osmanlı tarih literatüründe dönemleri ele alınan padişahların adını taşıyan eserler ayrı bir grup oluşturur. Bu ad verme geleneği ilk defa Yavuz Sultan Selim devrinde ortaya çıkmış ve onun ismiyle anılan tarihler “Selimnâme” diye adlandırılmıştır. [1] Şükri Bitlisi’nin eseri dışında yazılmış birçok Selimname daha vardır. Bunlardan bir tanesi de İdrîs-i Bitlisî’ninm yazmış olduğu Selimname’dir. İdris-i Bitlisi’, Farsça Selîmşâhnâme’sini Yavuz Sultan Selim ’in vezirlerinden Şehsüvaroğlu Ahmet Bey'in isteği üzerine kaleme almıştır. Şükr'i -i Bitlisi eserinin ön sözünde Şehsüvaroğlu Ahmet Bey'in Kendisine bir Selimname yazmasını teklif ettiğini, " Selim İskender 'den aşağı değildir. Sen de Ahmedi 'den aşağı kalmazsın Ben Selim'in ahvalini nakledeyim sen de nazm et" dediğini yazar. ( BKZ İskendername Ahmedi )
Esere bu şekilde başlanmış fakat eser bitmeden Şehsuvaroğlu Ahmet Bey ölmüştür. Bu defa Haliloğlu Koci Bey ile çalışmaya başlamış, Haliloğlu Koçi Bey bazı yerlerin noksan ve yanlış olduğunu söyleyerek eserin bazı yerlerin değiştirtmiş, yazar da eseri Koçi Bey 'den dinleyerek tamamlamıştır. ( BKZ Koçi Bey Risaleleri Özetleri ve Önemi )
Eser Yavuz Sultan Selim’in, doğumundan 1518 yılına kadar geçen dönemi ele almıştır. Eser bitirilememiş, müsvedde halindeki notlar kısmen kaybolmuş, eksikler Kanûnî Sultan Süleyman ’ın emriyle müellifin oğlu Ebülfazl Mehmed Efendi tarafından 1567’de tamamlanmıştır (nşr. Hicabi Kırlangıç, Ankara 2001)
Şükrü Bitlisi’ye ait olan eserin diğer adı Fütühat üs Selimiye dir. Eser, Azeri Lehçesi ile ve Ahmedi
’nin İskendername adlı eseri örnek alınarak yazılmıştır. Eser uzunluk bakımından da, İskendername’ye benzetilmiştir. Manzum olarak yazılan eser, İskendername gibi hacimlidir.
Eserin yazarı olan Şükr-i Bitlisi, Arapça Farsça, Ermenice, Hintçe Kürtçe ve Türkçe bilen bir kaç dilde şiir yazabilecek kadar bu dillere vakıf olan bir yazar ve şairdir [2]Şükri Bitlisi Eserinde milliyeti hakkında şöyle bir bilgi verir.
"Türk ile Türki Kürd ile kürdem
Evde koyuni yabanda kurdam" [3]
İlk yazdığı “Selim-nâme” Koçi Bey tarafından hatalı bulununca. Yazdığı bu ilk eser kendisi tarafından imha edilmiş ve yerine yenisi yazılmıştır. [4] Eser uzun bir girişle ve Yavuz Sultan Selim’in Trabzon’da şehzade olması ile başlar i’nin tahta çıkması ile son bulur. Eser, kitapta adı geçen şahıslarla hakkında verdiği teferruatlı bilgiler açısından son derce iyi ve kapsamlı bir kaynaktır. Yavuz devri, Yavuz’un hayatı ve Yavuz’un etrafındaki devlet adamları hakkında birinci elden en kıymetli bilgiler veren eserlerin en başında gelmektedir. [5] " Şair eserinin önsüzünde hiç bir taklit ve tercüme yapmadığını yalan ve efsanelere yer vermediğini" özellikle dile getirmiştir. Eserde Selim'e karşı derin bir hayranlık da göze çarpar. Eser kuru bir tarih nazmı olmaktan çıkmış, tarihi olaylar anlatılırken tabiat tasvirleri de ile de renklendirilmiştir.
Eser Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde H.1597-98 numarada kayıtlı olan nüshasında çok sayıda minyatür de bulunmaktadır. Bu yazma nüshası ta’lik hat ile yazılmış 277 sayfadan oluşur. Bezemede siyah renkle beraber mavi renk ve altın yaldız kullanılmıştır. Arka kapak siyah renk deriyle ciltlenmiştir. Kitapta Yavuz Sultan Selim döneminde meydana gelmiş olayların tasvir edildiği 24 minyatür bulunmaktadır. [6]Eserin Kudüs’te de bulunan nüshası ile toplam dokuz nüshasının varlığı tespit edilmiştir. Bu eser in Topkapı sarayında bulunan nüshası Erzurum Atatürk Üniversitesi kütüphanesindeki yazmaları ile karşılaştırılarak ve ve Erzurum’daki nüshalarından da örnekler verilerek M. Argunşah tarafından günümüz alfabesi ile yayımlanmıştır. [7]
Selim name Kanuni döneminde yazılmış ve minyatürlerle süslenmiş ilk eserlerden biri kabul edilir. Eserdeki minyatürlerin Türkmen ve erken Safevi devri minyatürlerin özelliklerini taşıdığı tespit edilmiştir. [8]
“Selîm-nâme”si 1490’da I. Selim’in (Yavuz) Trabzon'a vali olmasıyla başlar ve Kanûnî Sultan Süleyman’ın cülusundan hemen sonrasına, 1521-1523’e kadar devam eder. Eser Şükr-i Bitlis’in doğulu olması nedeniyle ve yöreyi oldukça iyi tanımış olmasından dolayı bir çeşit doğu coğrafya eseri özelliği de taşır. [9]Yöreler hakkında çok detaylı bilgiler vermiştir. Yavuz dönemi hakkında yazılmış olan ve pek çok eserden verdiği detaylar bakımından ayrılır. Bu eserde döneme ait pek çok detay verilmiştir. Bu eserdeki detaylar diğer kaynaklarda bulunmamaktadır. Örneğin İdris’i Bitlisi’nin eserinde bulunmayan pek çok detay bu eserde vardır. Eser İdiris’i Bitlisi’nin eserine de Gelibolulu Ali Mustafa ’ya da kaynaklık etmiştir. ( bkz Gelibolulu Ali Mustafa Hayatı ve Eserleri- Gelibolulu Mustafa Ali Kunhul Ahbar- Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri )
Bu eseri, Kahire’de Yusuf adlı bir Katip nesre çevirmiş, ve eserin sonuna 1671 yılına kadar Kahire’de görev yapan valileri de eklemiştir. Cevri adlı bir şair ise bu eseri tekrar nazma çevirmiştir. [10]
Doç. Dr. Ahmet UĞUR ‘un üzerinde çalıştığı nüsha 196 varaktan oluşan kıymetli bir eserdir. Eser üzerin Doç. Dr. Ahmet UĞUR çalışmalar yapmaktadır. Eserin bazı bölümleri Doç. Dr. Ahmet UĞUR tarafından transkripsiyonlu olarak günümüz diliyle yayınlanmıştır.
Eserini I. Süleyman’a ve sadrazam İbrahim Paşa’ya sunmuş, mükâfat olarak kendisine bir tımar ihsan olunmuştur. Ayrıca Şükrî’den bir de “Süleyman-nâme” yazması istenmiş fakat bunu gerçekleştirememiştir.
Şükrî’nin Selim-nâme’si olayları gözleriyle görenlerin nakillerine dayanılarak yazıldığından yüksek bir tarihî değeri vardır. Eser döneme ve dönemin devlet adamları ve yerleşim yerlerine dair verdiği bilgiler açıısndan eşsiz bir kaynak niteliğindedir.
Yazmaları Viyana’da, Upsala’da, Dresden’de, Londra’da ve İstanbul Millet Kütüphanesinde, Erzurum’da ve Kudus’te kayıtlı bulunmaktadır. [11]
Şükri’nin Selimnamesi n: Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar ve Ahmet Gül tarafından incelenmiş ve bu inceleme SELİM-NAME adı ile 1995 yılında, İsisi yayınları kanalı ile İstanbul ‘da basılmıştır. [12]
ESERDEN ALINTILAR
Başlayalum sözi bi-smi 'Iliih ile
Kim şeref tapar söz ismü 'Ilah ile
Hiili-ı kevneyn ü Diira-yı adiın
Şani'-i eşyii-yı 'alliim-u-'aliın
Biihir-i cftd u Hüdiivend-i vücftd
Mübdi'-i feyz ü Mu'in-i ehl-i cud
Ziitı şirket töhmetinden bi-niyaz
Vaşf u yaşınetden inüberrii Kiirsiiz
Kii'iniitı yog iken var eyleyen
Künbedi eflak.i devviir eyleyen
'Elemi mevcud iden Perverdigiir
Yasayan şun'ı-yle çarg.-ı zer-nigiir
Kil'im anun ila 'adem hirle vücud
Biihir-i 'al oldur u Feyyizi-ı cud [13]
.........
Didiler iy Şehriyar-ı nev-biram
Ömr-ü-babtuii üstüvar olsun müdam
Çün tıaber şordun Im vadiden bize
Söyleyelüm olça viiı'dur size
Bu seferde bal.ır-ü-berr gezmek gerek
Ehl.i sevda buşk-ü-ter gezmek gerek
Bunda yol geh bal.ır giihi berrdedür
Aramuzda bar ilen berr perdedür
Çok gemi girmek gerek deryasına
Bir te'emmiil Ipi bunun sevdasına
Tuşe vü alat-ı arb ilen tamam
Ol gemiler yükleniir iy nik-niim
Bi şesinde yerleşürsin sen peleng
Tfışe deryadan alursın iy neheng [14]
Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler
Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri
Suzi Çelebi Hayatı Gazavatname i Mihaloğlu Ali Bey
Zaifi Gazavatı Sultan Murad İbni Muhammed Han
Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatül Memalik Selimname Diğer Eserleri
Kalkandelenli Sücudi ve Selimname
Kılıççızade İshak Çelebi Selimname İshaknâme
SELİMNAME Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi
İbrahim Peçevi Hayatı ve Peçevi Tarihi
Naima Hayatı ve Naima Tarihinden Alıntılar
KAYNAKÇA
[1] SELİMNÂME diyanet islam ansiklopedisi ilgili maddesi
[2] Doç. Dr. Ahmet UĞUR ,ŞüKRİ.t BİTLİsİ VE SELİM.NAMES!, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9818.pdf
[3] Doç. Dr. Ahmet UĞUR ,ŞüKRİ.t BİTLİsİ VE SELİM.NAMES!, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9818.pdf
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/osmanli-tarihcileri-ve-eserleri-16-yuzyil/77058
[5] Doç. Dr. Ahmet UĞUR ,ŞüKRİ.t BİTLİsİ VE SELİM.NAMES!, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9818.pdf
[6] Dr. Yıldıray ÖZBEK, ŞÜKRÎ-İ BİTLİSÎ SELİMNÂMESİ MİNYATÜRLERİ, https://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_17/10_ozbek.pdf
[7] Dr. Yıldıray ÖZBEK, ŞÜKRÎ-İ BİTLİSÎ SELİMNÂMESİ MİNYATÜRLERİ, https://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_17/10_ozbek.pdf
[8] TANINDI, Zeren, “Rûganî Türk Kitap Kaplarının Erken Örnekleri”, Kemal Çığ’a
Armağan, İstanbul 1984, s.223-253
[9] UĞUR, Ahmet, “Selim-nâmeler”, A.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.XXII, Ankara
1978, s.367-379.
[10] Doç. Dr. Ahmet UĞUR ,ŞüKRİ.t BİTLİsİ VE SELİM.NAMES!, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9818.pdf
[11] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/osmanli-tarihcileri-eserleri-14-ve-15-asir/76471
[12] https://www.nadirkitap.com/selim-name-hazirlayanlar-ahmet-ugur-mustafa-cuhadar-ahmet-gul-sukri-i-bitlisi-selimname-kitap1696607.html - son erişim 4-9 2018
[13] Doç. Dr. Ahmet UĞUR ,ŞüKRİ.t BİTLİsİ VE SELİM.NAMES!, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9818.pdf
[14] Doç. Dr. Ahmet UĞUR ,ŞüKRİ.t BİTLİsİ VE SELİM.NAMES!, https://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9818.pdf
