Mahmut Şebusteri Elvan-ı Şirazi Gülşen-i Raz,

19.06.2011

Mahmud_Şebusteri ve Gülşeni Raz

Mahmud_Şebusteriye i Elvan-I Şirazi Ve Gülşen-I Raz Hakkında Bilgiler

Eserin asıl müellifi olan Mahmud_Şebusteriye Tebriz yakınlarındaki Shabistari kasabasında doğduğu için adına Şebisteri denmiştir. Onun Eğitiminde, yetişmesinde ve Gülşeni Raz adlı eserinin yazılmasında İbn Arabî'nin öğretilerinden derin izler ve tesirler gözükür. 1288 yılında İran'da Moğol istilaları hüküm sürüyorken o da bu esnalarda eserlerini yazıyordu.

Onun en ünlü eseri olarak adlandırılan ( Gulshan-i Raz ) Mesnevî'den Seçmeler mesnevi tarzında yazılmış olup, dini tasavvufi eseridir. 1311. Bu eserde Sufilik ile ilgili onyedi soruya cevap vermiş ve açıklamıştır. Bu eser sufilerin tasavvufu anlamak için okudukları en değerli çalışmalardan biri olmuş, bu eseri kaynak olarak kullanmışlardır. 1318 Al Husayn Harawi (Amir Din d. Rukh onu "Tebrizli Sufi edebiyatçıların " ana kaynağı olarak kabul etmişti. Gülşeni Raz Emir Hüseyin Herevi'nin sufi metafiziği hakkında sorduğu suallere Şebüsteri'nin verdiği cevaplardan oluşur.[1]

François Bernier Avrupalı okurlara Tasavvufu anlatırken Şeyh Şebisteri’yi temel kaynak olarak ele almıştır.[2] "Saadet'ın-Name " âlemlerin Rabbinin birliği ve kesinliği hakkında ( Hak el-yaq?n fi ma'rifat Rabbi el-'alam?n ) manzum olarak yazılmış diğer bir baş yapıtıdır. "Khafif" adlı eseri şiirsel bir dille yazılmış nesir bir eseridir.

Eser Sufi yazarlardan Hüsreverdi Hüseyin Sadat'ın mektup ile sorduğu on yedi soruya cevap niteliğinde yazılmıştır. Mahmud_Şebusteri'nin özgün eserindeki 70 beyitlik önsöz bölümünde vahdeti vucutu anlatır. Eserin nüshalarındaki beyit sayısı 999 ile 1008 arasında değişir. [3]"Düşünce nedir, Yolumuza Şart Olan Hangi Düşüncedir. Ben kimim" sorularının cevaplandığı ilk üç bölümde Felsefi ve ilmi konulardan söz edilmiştir. " Allah yolu göstermeyince mantıkla hiç bir kapı açılmaz" sözüyle felsefe ve kelamcıları eleştirmiştir. " Herşey zıddı ile bilinir", "Akıl varlıkla uğraştığından ayağı teselsüle bağlanır",düşüncelerini özetler. Şebüsteri'ye göre " Alem Allah'ın nurudur." ( H. Ahmet Sevgi,a.g.y.) [4]

Yolcu kimdir. vahdete kim vakıf olur., Arif olan neyi bilir? Enelhak diyen kişiye ne dersin sorularına cevaplar verilir. Daha sonra kaş, göz, sakal,yüz ben, saki, şarap, meyhane, ( piri mugan) , meyhaneci, bahçe , zünnar gibi mecazların sufiler tarafından kastedilen anlamlarına değinilip yorumlanır. Tasavvufi aşkı ve mecazları anlamak için en önemli kitaptır.( H. Ahmet Sevgi, Gülşeni Raz, a.g.y.) [5] Bu açıdan yazarların başlıca kaynaklarından biri olmuştur. Gülşeni Raz'ın otuzbeş adet şerhinin olduğu tespit edilmiştir. Gülşeni Raz hem İran hem de divan şairlerimizi oldukça etkilemiş bir eserdir. Divan şiirinde tasavvufi mecazların kullanılmaya başlanmasında şairlerimizin bu eserden istifade ettiklerine kuşku yoktur. Divan nesrindeki pek çok eserde de Gülşeni Raz'ın tesirleri görülmektedir. Gülşeni Raz'ı ilk olarak Türkçeye tercüme eden kişi 15. yy Sufilerinden Şeyh Elvan'ı Şirazidir.

Şeyh Elvan'ı Şirazi ve Gülşeni Raz Tercümesi

Mahmut Şebusteri Elvan-ı Şirazi Gülşen-i Raz,

ELVAN-I ŞİRAZİ VE GÜLŞEN-İ RAZ TERCÜMESİ

Gülşeni Raz Mahmud Şebusteri Elvan-ı Şirazi

Gülşen-i Raz'ın orijinal metindeki vezin ve mesnevi tarzında Türkçe ‘ye ilk tercümesi XV. yüzyıl mutasavvıflarından Şeyh ELVAN-I ŞİRAZİ (ö.1426) tarafından yapılmıştır. Şeyh Elvan'ı Şirazi'nin 1377 (H. 779) yılında İran'ın Şîraz şehrinde doğduğu ve Orhan Gazi döneminde Anadolu'ya göç edip, Türk diyarına yerleşen bir aileye mensup olduğu rivayet edilir. Şeyh Elvan'ı Şirazi'nin hayatı hakkında kaynaklarda tafsilâtlı bir bilgiye rastlanamamıştır. Lâtîfî'nin "Tezkiresinde belirttiğine göre; Şeyh Elvân-ı Şîrâzî , Hacı Bayram Veli’ nin halifelerinden olup, onun muhibbe ve yaranları arasına katılmış ve dönemin şair ve mutasavvıfları arasında kısa zamanda ünü her tarafa yayılmıştır. (s. 120) Şeyh ELVAN-I ŞİRAZİ , GÜLŞEN-İ RAZ’ı Türkçe ‘ye tercüme edip, içindeki sırları şerh etmek için "Terceme'-i Gülşen-i Râz" adlı eseri Mahmud_Şebusteri'nin Farsça ve aynı adlı eserinden Türkçeye tercüme etmiştir. Latifi eserden " Hakikat güllerinin Gülşen-i Râz'ı" olarak bahseder. Şeyh Elvanı Şirazi'nin eserinde yer alan bir ifadeden anlaşıldığı üzere 1426 (H. 829) yılından sonra vefat ettiği anlaşılmaktadır.[6]

Gülşen-i Râz tasavvufun vahdet-i vücud okuluna ait bir eserdir. Veciz bir üslupla vahdet-i vücudun temel kanıtlarını ortaya koyar. Eserin klasik İslâm ve özellikle tasavvuf edebiyatındaki tesiri büyük ve sürekli olmuştur. Halveti şeyhlerinden Şeyh İbrahim Tennuri (ö. 1482-83) yazdığı Gülzâr-Nâme için Gülşen-i Râz'dan ilham almış, Fusûs'ül-Hikem şârihi Bosnalı Abdullah da aynı eserden aldığı ilhamla Gülşen-i Râz-ı Ârifan adlı mesnevi tarzında bir eser kaleme almıştır. Aynı şekilde Sarı Abdullah'ın yazdığı beyitlerde de Gülşen-i Râz'ın etkisi görülü

Elvân-ı Şîrâzî -kuddise sırruh- Hazretleri "Terceme'-i Gülşen-i Râz" adlı eserinde "Nübüvvet"i gümüşten, "Velâyet"i ise altından bir saraya benzetmiş; ilk sarayın peygamber kerpiçlerinden, ikinci sarayın ise velî kerpiçlerinden hâsıl olduğunu; Nübüvvet sarayının Muhammed Aleyhisselâm, Velâyet sarayının ise velîlerin Hatm'iyle kemâl bulduğunu haber vermiştir:

Şeyhülislam Dâsıtani'nin Tercüme-i Gülşen-i Raz'ı, Cemaleddin Hulvi'nin (ö.1654) Câm-ı Dilnüvaz'ı da diğer Türkçe tercümelerinden bazılarıdır.Gülşen-i Raz, Sırlar Bahçesi anlamına gelmektedir.

Gülsen-i Râz mesnevisi, tasavvuftan bahseden, tasavvuftaki edebî terimleri açıklayan bir eser olması bakımından önemlidir. Abdülbaki Gölpınarlı bu gerçeği su kısa ifadesiyle özetlemektedir: “Tasavvuftaki edebî terimleri çok güzel açıklayan eserlerden biri de Gülsen-i Râz mesnevisidir.”[7]

Gülşeni raz hacim bakımından küçük içerik bakımından zengin bir tasavvufi eserdir. Sadece tasavvufu, tasavvufçuları anlatmamış devrin bütün bilimlerine de yer vermiştir. Sufilerin kaş, göz, sakal, yüz ben, saki, şarap, meyhane, ( piri mugan) , meyhaneci, bahçe, zünnar gibi mecazlarda tasavvufçuların kastettiği manaları açıklamış olmasıdır. Bu bakımlardan Gülşeni Raz divan edebiyatı şairlerimizin bu kelimeleri mecazi manalarda kullanmasında önemli etkileri olan eserlerden birisidir.[8] Divan şairlerimizin bu kelimeleri mecazi manalarda kullanırken bu esere dikkat etmişledir diye söylemek yanlış bir bilgi olmayacaktır.

Eserde, eserin yazıldığı zamana kadar yetişmiş, tasavvufçuların hayatları ve hal tercümelerine yer verildikten sonra tasavvufla ilgili terimlerin açıklandığı esas bölüme geçilir. Eserin sema, rüya, keramet bölümlerinde de bir hayli tasavvufi terimin açıklaması yapılmıştır. Gülşeni Raz divan edebiyatında mecazların ortaya çıkmasında, tasavvuf fikirinin yayılması ve anlaşılmasında önemli katkıları olan bir serdir.

Gülşen-i Râz sufi edebiyatıyla ilgilenen Batılıların da dikkatini çekmiş ve Dr. Tholuch tarafından yazılan "Sufizmus" adlı eserde kitaptan bahsedilmiştir. Tholuch 1825'te kitabı kısmen Almancaya çevirmiştir. 1838'de Hammer Purgrtall tarafından bir başka Almanca çevirisi yapılmış, 1880'de Whinfield tarafından notlarla birlikte İngilizce'ye çevirisi yapılmıştır.

Eserin günümüz Türkçesine ilk mensur çevirisi Maârif Vekilliği Şark-İslam Klâsikleri serisinin 5. kitabı olarak 1944'de Abdülbâki Gölpınarlı tarafından yapılmıştır.

«GÜLŞƏNİ-RAZ»

Adıyla bu cana fikir qandıran,
Can nuruyla qəlb çırağın yandıran.
Fəzlindən hər iki aləmdir rövşən,
Feyzindən xaki-Adəm oldu gülşən.
Qüdrəti görsəndi bircə an, bir dəm,
Kafü nundan doğdu hər iki aləm
Qüdrətinin qafı qələmə yetdi,
Minlərlə nəqş lövhi-ədəmə yetdi.
O dəmdən peyda oldu iki aləm,
O dəmdən aşkar oldu cani-Adəm.
Ağıl ilə seçim Adəmə gəldi,
Hər şeyin əslini onunla bildi.
Özünü gördükdə bir şəxs müəyyən,
Fikirləşdi axı görən nəyəm mən.
Cüzvidən külliyə bir səfər etdi,
Oradan aləmə bir güzar etdi.
Dünya etibarlı işdirsə, əgər,
Vahiddən törənər başqa ədədlər.
Əmr ilə xəlq bir nəfəsdən yetişdi,
O dəm gələn kimi yenə də getdi.
Lakin bu yer gediş-gəlişdən deyil,
Gedişə bax, ayrı gəlişdən deyil.
Öz əslinə qayıtdı bütün əşya
Hamı bir şey oldu, pünhan və peyda.
Qədim uca Allah edər bir dəmdə,
Əvvələ sonluğu iki aləmdə.
Xəlqü əmr aləmi burda bir oldu,
Biri çoxaldısa, biri azaldı.
Bütün qeyri-surət doğar vəhmindən,
Nöqtə dairədir seyr sürətindən.
Bircə xətt var, əvvəldən ta axır,
Xəlqi-cahan olmuş ona müsafir.
Peyğəmbər bu yolda dönər sarvana,
Dəlil və bələdçi olar karvana.
Seyyidimiz oldu onlara sərvər,
Həm əvvəl, həm axır bu işdə rəhbər.
Əhmədin «mim»ində əhəddir zahir.
Dövrdə əvvəl gəldi eyni axir.
Yolun sonu gəldi xətmi-nübüvvət,
Onda mənzil oldu Allaha dəvət.
Ürəkaçan məqamı cami-cəmdir
Canyaxan camalı şəmi’-cəmdir.
O öncə, ürəklər dalınca qaçar,
Ətəyindən tutub gör neçə canlar.
Övliya bu yolda, əvvəldən-sondan,
Yetdiyi mənzildən verir bir nişan.
Sonra öz həddinə oldular vaqif
Söz açdılar: nədir mərufla arif.
Biri bəhri-vəhdətdəndir ənəl-həqq,
Biri yaxın-uzaqdan, seyri-zövrəq.
Birisi elmi-zahir etdi hasil,
Göstərdi ki, quruluqdur bu sahil.
Biri gövhər alıb qaldı hədəfdə,
Birisi bunları qoydu sədəfdə.
Biri cüzv ilə külldən söz açdı
Biri qədimdən hüdusa göz açdı.
Biri zülfü, xalü xətt bəyan etdi,
Şərabü şəmü şahid əyan etdi.
Biri xəyal ilə varlığı buldu,
Biri də bütlə zünnara qərq oldu.
Sözlər uzlaşaraq mənzilə düşdü,
Xilqətin fəhmində müşkülə düşdü.
Kimi bu mənaya olubdur heyran,
Zəruridi bunu bilmək hər zaman.
Yetmişdən keçərək yeddilə onda.
Başlandı hicrətin şəvval ayında.

https://www.azadliq.org/a/26529431.html