Heft Peyker Nedir Mesnevileri Yedi Güzel ve Behram-ı Gur

08.04.2017

HEFT PEYKER

Yedi, Farsça’da yedi, Peyker ise güzel anlamına gelir . HEFT PEYKER bu anlamı ile de İran ve Türk edebiyatlarında Sasanî hükümdarı Behram-ı Gûr'un hayatı ve efsaneleri üzerine yazılan mesnevî türünün de genel adı olmuştur.

Heft Peyker Mesnevisi Efsanevi Sasani hükümdarı Behram-ı Gür’ün hayatı etrafında teşekkül etmiş, bu konuda yazılmış mesnevilere Behramrıâme, Heft-Seyyâr, Seb'a-i Seyyâre gibi değişik adlar da verilmiştir.

Bu mesnevilerin ilkini yazan şair ise Genceli Nizami’dir. Heft Peyker Niizami-i Gencevî’nin hamsesinde bulunan beş mesneviden biri, Mahzen’ül esrardan sonra yazdığı ikinci mesnevidir. Nizami’nin bu eseri içeriğinden dolayı “Heft Peykerler” veya “Behrâm-ı Gûr hikâyeleri” olarak adlandırılmaktadır. [1] Genceli Nizami’nin bu mesnevisi 1197 yılında yazmış ve Nizami bu eserini Meraga’da egemenlik süren Türk hükümdarı Alaettin Körp Arslan’a takdim etmiştir. [2] Nizami’nin Heft Peyker’i diğer adı ile (Behrâmnâme). “Fâilâtün mefâilün fa‘lün” vezniyle yazılmış 5600 beyitten oluşan ve 53 başlıktan meydana gelen bir eserdir.

Nizami’den sonra Heft Peyker konusunu İran edebiyatında Hüsrev-i Dihlevî, Rai Hidayetullah ve Derviş Eşref adlı şairler de işlemişlerdir.

Türk Edebiyatında Heft Peyker Mesevileri

Ali Şir Nevâî , Molla Aşki, Ulvî, Behiştî, Nevizâde Atayî , Hayati, Subhizâde Feyzî, Lami, Bursalı Lâmi Çelebî , Emin Yümnî ,Abdi, gibi bir çok şair Heft Peyker adı ile Türkçe mesneviler yazmışlardır. Anadolu sahasında ilk Heft Peyker tercümesini yapan kişi ise Fatih dönemi şairlerinden Molla Aşkî ‘dir. [3] Eserin tek yazma nüshası İngiltere'dedir. (British Museum, OR, 7079; basımı, TDAY.Belleten 1972)[4]

Eski kaynaklarda Ulvî, Kudsî Çelebî, Hayatî (XV.yy.) ve TrabzonluRamazan (XVI. yy.)’ın Heft Peyker mesnevîleri yazdıkları belirtilmiş ama bu eserler henüz ele geçmemiştir.[5][6]

“Hâtifî'nin (öl. 1521) Heft Manzar adlı mesnevisi de aynı konuyu Nizamî'nin eserinden çeviri yoluyla ele alır. Lamiî'nin (öl. 1531) de yarım kalmış bir Heft Peyker çevirisi olduğunu Keşf üz - Zünûn yazar. Nev'izâde Ataî'nin (öl. 1635) Heft-Hân adlı mesnevisi (yazılışı 1626) aynı konuyu ele almasına rağmen yerli hayatı anlatır. Hikâyeler değişmiş ve genişlemiştir. Olaylar daha çok büyük Osmanlı kentlerinde geçer. Eser bir inceleme ile birlikte yayımlanmıştır (İstanbul, 1974). Emin Yümnî'ye ait yedi ciltlik Tercume-i Hikayemi Heft-Peyker ise baştan sona düzyazı ile anlatılır. Eser Nizamî'den çeviridir (bs. İstanbul. 1289).”[7]

Heft Peyker Mesnevilerinin Etkisi

Yedi İklimin hükümdarı Behram-ı Gür’ün yedi iklimin hükümdarının kızları olan Yedi Güzel ile evlenmesi her biir için yedi iklimi temsil eden yedi renkli görkemli saray yaptırması ve yaban eşeğinin peşinden giderek kaybolmasını anlatan bu mesnevide ki bazı unsurlar eski edebiyatta oldukaç popüler olmuştur. Bunlardan birisi de Sinimmar Cezası iken diğer br tanesi de mimar Sinimmar ‘ın yapmış olduğu efsanevi Havernak Kasrı’dır. ( Bkz Havernak Kasrı ve Sinimmar Cezası )

Yaban Eşeği avlamaktan çok hoşlanan, eşeğin peşinden koşarak girdiği mağarada bulduğu defineyi dostlarına dağıtan, bahtının açıklığı sayesinde, yedi iklimi zapt u rap altına alan, yedi iklimi temsil eden yedi güzelle, yedi ayrı sarayda yaşayan ama yaban eşeğinin peşinden giderek trajik bir sona ulaşan Behram-ı Gür ve hayatına dair konular divan edebiyatında karşımıza en sık çıkan mesellerden birisi olmuştur.

Eserin içinde geçen Yedi Güzelin yedi hikâyesi, yedi güzelin hikâyesinden sonra gelen yedi mazlumun hikâyesi doğu edebiyatına ait hikâye içinde hikâyeler masallar içinde masallar anlatma geleneğinin de güzel örneklerinden birisini oluşturmaktadır.

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

ŞEHNAME İLE İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ

· Şehname ve Taberi'de Cem Cemşit-i Hurşit

· Anka ( Zümrüd-ü Anka- Simurg) Mazmunu ve Özellikleri- Beyitlerle-

· Dahhak ve Efsanesi

· DEMİRCİ KAVA GAVE DESTANI

· Direfş-i Gayvani: Gave'nin Önlüğü Sahtiyan Bayrak

· İran Destanlarında Gave Kawa

· Bijen Kimdir Bijen'in Kuyusu ( Divan Şiirinden Örneklerle )

· Giv Kimdir Rüstem'in Damadı Bijen'in Babası

· Husrev-i Perviz ve Kendi Gelen Hazine

· Genc-i Bâd- Âver Husrev-i Perviz ve ve İstanbul