Ferîdun’u oğulları Selm -Tur - İreç ve gelinleriyle birlikte gösteren minyatür (Oriental Miniatures, Taşkent 1990, rs. 44)

Feridun

Osmanlıca yazılışı: Feridun : فريدون

Feridun Kimdir.

Avesta'da , Fırdusis, Fetun adı ile geçen, Firdevs’inin Şehnamesindeki önemli destan kahramanlarından biridir. Feridun, Demirci Gave’nin, Dahhak ’ı öldürmesinde sonra tahta çıkmış olan Pişdâdiyân sülalesinden altıncı hükümdar olan İran hükümdarıdır. İran efsanelerinde önemli bir karakter olan Feridun, Cemşid-i Hurşit ‘in sülalesinden gelen demirci Gave

 'nin yardımiyle Dahhak ‘i öldüren bir karakterdir. Lâkabı Ferruh olan Feridun aynı zamanda sekizinci felek veya gök olarak da bilinir.

İran destanlarındaki anlatılara göre Feridun, Cemşîd’in soyundan gelen Atbîn’in (Abtîn) oğludur. Zalim Dahhak saltanatı için tehdit olarak gördüğü Atbîn’i öldürtmüş ve beynini de omuzlarında yaşayan yılanlara yedirmiştir.( bkz Dahhak ve Efsanesi Şiirlerde Dahhak Gave Sahtiyan Önlük )

Şehname ve Avesta’daki anlatılara göre Fedidun’un annesinin adı da Ferânek’tir. Feridun, dünyaya geldiğinde Permâye adındaki bir inek de dünyaya gelmiş;  omzundaki yılanları çocuk beyinleri ile susturup besleyen zalim Dahhâk, Feridun’u da yakalatıp öldürmek istemiştir. 

Ferîdun’un annesi Permâye adındaki ineğin bakıcısına giderek Ferîdun’u ineğin sütüyle beslemesi için onun yanına bırakır. Üç yıl sonra Dahhâk bunu haber alınca bu defa Feridun’un annesi çocuğunu geri alarak Elburz dağına götürüp dindar bir kişiye teslim eder[1]

Elburz dağında dindar bir adamın himayesinde büyüyen Feridun on altı yaşına girince annesi ona babasının nasıl öldürüldüğünü anlatır. Bunun üzerine Feridun babasının intikamını almak için hazırlanmaya başlar. Böylece Kave’de ( Gave- Kawa) , Dahhâk’e karşı ayaklanmış Zalim Dahhak’ı öldürdükten sonra Ferîdun’un yanına gelip onu padişah olarak ilân etmiştir. Bu nedenle Feridun bir ölçüde Dahhak’ın öldürülmesini planlayan bir kişi olrak da karşımıza çıkmaktadır.

Şehname ’ye göre Demirci Gave’nin Dahhak’ı demirci örsü ile öldürmesini de Feridun planlamış, Gave, Dahhak’ı öldürünce Cem’in soyundan geldiği için Dahhak’ın yerine tahta çıkmıştır.  [2] Şehname'nin Dahhak ve Gave bölümlerinde anlatılanlar ile Feridun'un yukarıda bahsi geçen Dahhak'ı tahttan uzaklaştırması ve Dahhak'ın yerine geçmesi anlatıları bir birlerinden farklı ve çelişkilidir. ( Farkları görmek için bkz İran Destanlarında Gave Kawa ) 

Bir başka rivayette ise zalim Dehhak’ı Gave ile birlikte öldürmüştür. Bu rivayete göre Feridun Dahhâk’in üzerine yürümüş, askerlerini Dicle nehrinden gemilerle geçirmek istemiş, ancak kendisine gemi verilmemiştir. Askerleri ile birlikte atlarını nehre sürerek Dicle’yi aşan Ferdiun, Dahhâk’in yaşadığı Gengdej Buht Kalesi’ne gelerek Cemşîd’in kız kardeşleri olan Şehnaz ve Ernevaz adlı hanımlarını kurtarıp onlarla evlenmiştir. Bu sırada Hindistan’da bulunan Dahhâk durumu öğrenmiş, köşküne gizlice gelerek Ferîdun’u Şehnaz’la birlikte öldürmek istemiş; Ferîdun Dahhak’ın kafasına vurarak onu yere yıkmış ve Dahhak’ı götürüp Demâvend dağında bir mağarada zincire vurmuştur. [3]

İran’da Ferîdun’un Dahhâk’i yendiği gün olarak kabul edilen Mihrigân (Arapça şekliyle Mihricân) bayramı Nevruz gibi kabul edilir.

Bilindiği gibi Nevruz’un bayram günü olarak ilan edilmesi Cem’in tahta çıktığı gün olarak da anlatılmaktadır. ( bkzCem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri ) )

Şehnamedeki anlatılara göre: Demirci Gave’nin zalim Dehhak’ı öldürmesinde sonra Dehhak’ın yerine tahta geçen Feridun, Dehhak’ın kanının bulaştığı direfşi gayvani’yi kutsal bir bayrak kabul etmiş, bu örtüyü mücevherle donatmış, , tahta çıktıktan sonra tam beş yüz sene tahta kalmış, ülkesini iyilik ve adaletle yönetmiştir. Şehnameye göre Ferîdûn, Pîşdâdî hanedanının altıncı hükümdarıdır ve beş yüz yıl saltanat sürmüştür. Feridun’un Selm, Tûr ve İrec adlarında üç oğlu da dünyaya gelmiştir.

Feridun ihtiyarlayınca ülkeyi üç oğlu arasında pay etmiş, Turan'ı Tur'a, Arap ülkesini Selm'e, İran'ı da îrec'e vermiştir. Tur ile Selm îrec'i kıskanıp onu öldürünce Feridun da îrec'in torunu Minüçehr'i kendisine Veliaht tayin etmiştir.[4]

Feridun edebiyatımızda Dehhak’ın kanının bulaştığı Direfş-i Gayvani  ( Sahtiyan önlüğü ) devletine bayrak yapan bir hükümdar, sayesinde tahta çıkarak,  Dahhak’ın yerine geçtikten sonra ülkeye adaleti getiren biri olarak anılır. Feridun edebiyat dünyasında  Dahhak Gave sahtiyan Direfş-i Gayvani, adalet,  iyilik ve uzun ömür, iksir-i hayat sembolleri ile birlikte kullanılır. Neriman  ve oğlu cihan pehlivanı Sam onun devrinde yaşamış, Sam'a cihan pehlivanlığı payesini de Feridun vermiştir. ( bkz Sam Kimdir Zaloğlu Rüstem’in Babası ) Ferdiun, Astronomi ve tıp ilmiyle uğraşan filleri savaşlarda binek olarak kullanmayı akıl eden bir hükümdar olarak da kabul edilir.  [5] (Yıldırım, 2008: 307- 308) “ Feridun kelimesi bir Hint'li mabût veya melek olarak bilinen Teriton'dan bozmadır. “ - Hint mitolojinse göre -  “Bu melek yeryüzüne musallat olan Azi Dahâkâ (Dahhâk) adlı ejderhayı öldürmüştür. “[6]

• Direfş-i Gâveyâni şol deri bayrak ki itmişdür
• Demirci Gâve Dahhâki anunla eyledi ber-bâd        Tuhfe-i Vehbî

Bu nedenle Feridun, Gâve’yle birlikte Dahhâk’ı tahttan indiren; adaleti, cesareti ve azametiyle ünlü bir İran hükümdarı olarak anılır. Ayrıca büyü yapmadaki ustalığı ve Gave’nin Dahhâk’ı gürzü ile öldürmesi olayını planlamasındaki zekâsı nedeniyle de söz konusu edilir.

• Bir huzûrum var-durur kûyunda olmakdan şehâ
• Arz olınsa almazam bana Feridûnun yiri                         Baki

Sevgilinin yakınında olmak bana öyle huzur veriyor ki, Feridun’un yerini bana verseler sevgilinin yakınında olmayı tercih ederim.

• Kem habâbım bâdenin vermez Feridun tâcıma
• Gûşe-i kûy-ı harâbât içre bir efgâr mest              Hayâlî

Ben harabat köşesinde öyle bir efkârdayım ki, Feridun’un tacına dahi ihtiyacım yoktur.  Pek çok şiirde adı geçmese bile Direfşan, Gave, taht ve baht konuları geçen şiirlerde Feridun’dan bahsedilir.

• Nedîmâ bî-vücûduz himmet-i mahdûma muhtâcız
• Görünmez zerre-i nâcizler mihr-i dırahşansız             Nedim
• O Dara-yi mükerrem kim celal-i satvet-engizi
• Olur galib Feridun u müllik-ı Sasaniyan üzre.        Enderûnlu Fâzıl
• Saye-i lutf-ı Huda hazret-i Sultan Ahmed
• Ki Feridun il Skender olamaz derbanı     Nefî
• Habbeza ey tac-bahşa-yı Ferıdun u Kubad
• Habbeza ey mutteka-pira-yı mulk-i Kayser'i         Nedîm

Divan şiirinde Feridun  İksir-i Hayat ( NedirMumya Suyu) ile birlikte de anılır. İksir-i hayatınonun zamanında ortaya çıktığına inanılır. Bununla ilgili anlatılan efsane şu şekildedir. Feridun bir av esnasında bir ahuyu yaralar. Ahu kaçarak bir mağaraya girer. Süvariler ise ahuyu takip edip gözlerken Ahu saklandığı mağaradaki bir sudan biraz içmiş, bu sudan birazcık da yarasına sürmüş, bunun üzerine Ahunun yarası iyileşmiştir. Süvariler ahuyu tutup Feridun’a götürürler ve olanları anlatırlar. Olayı dinleyen Feridun’un hekimleri bir horozun ayağını kırıp, bu suya batırırlar. Horozun ayağı derhal iyileşir. İksir-i hayatın Feridun zamanında ortaya çıkışına dair bu efsaneye  birçok telmihler yapılmıştır. 

• Remide etti benden yârı seng-i ta’nı bed gûyân
• Şikste- dil terrâkî buldu elden mumya gitti

( Kötü sözlülerin attığı kınama taşı beni ahu gibi yardan etti. Bu yüzden gönlüm kırıldı ve elden   -hayat suyum olan- mumya gitti.

FERİDUN GAVE, GEYVANİ, DEHHAK İLE İLGİLİ DİĞER YAZILAR 

• Direfş-i Gayvani: Gave'nin Önlüğü Sahtiyan Bayrak
• Dahhak ve Efsanesi Şiirlerde Dahhak Gave Sahtiyan Önlük
• İran Destanlarında Gave Kawa
• DEMİRCİ KAVA GAVE DESTANI
• İ'rec Kimdir ve İ’reç Destanı
• Feridun Kimdir ( Şehname'de Acem Hükümdarı) Divan Şiirinde Feridun

İran Esatirleri İle İgili Konular ve Linlerimiz 

• Ehrimen Ehremen Angra Menyu-Zerdüşt İblisi
• Behmen Nedir Acem Sultanı Behmenler
• Erdşir Kimdir.( Behmen Vehmen Dırazdest )
•  Mirrih Merih Mars Nedir ve Ares – Behram Alakası
• Mars ve Ares ile Doğu Mitlerindeki Behram İlişkisi
• Heft Peyker Nedir Mesnevileri Yedi Güzel ve Behram-ı Gur
• Behram -ı Gur Kimdir Behram Gor
• Şehnamede Zaloğlu Rüstem ile Afrasyap Savaşları

Kaynakça

• ^{[1] Tahsin Yazıcı, FERÎDUN, DİA, cilt: 12; sayfa: 396}
• ^{[2]  Not: Destanın başka varyantlarında Feridun, Hindistan’dan dönen Dahhak’ı yakalayarak Demavend dağına hapseder}
• ^{[3] Tahsin Yazıcı, FERÎDUN, DİA, cilt: 12; sayfa: 396}
• ^{[4] skender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, shf. 163}
• ^{[5] YILDIRIM, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.}
• ^{[6] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, shf. 163}