Hüsrev-i Perviz Edebiyat ve Tarihte II.Hüsrev

09.05.2017

II. Hürev Tahran Adliye Sarayı

Edebiyatımızda Hüsrevler

Hüsrev NedirOsmanlıca yazılışı; hüsrev : خسروHüsrev, İran tarihinde birkaç hükümdarın adıdır. Kelime Farsça kökenlidir. Ve Farsçada “ pâdişâh, hükümdar, sultan, yıldızların pâdişâhı “ gibi bir anlama gelmektedir.

İran Tarihinde Hüsrev Adlı Şehinşahlarİran tarihinde adı "Hüsrev" olan birkaç hükümdar olduğu gibi Divan şiirinde de bahsi gecen birkaç tane İran hükümdarı Hüsrev vardır. Bu Hüsrevler arasında en meşhur olanları "Nüşirevan-ı Adil" olarak bilinen I. Hüsrev ‘dir.(Nûşirevân-ı Âdil - Enûşirvân) Diğer bir şehinşah ise "Hüsrev-i perviz" olarak bilinen II. Hüsrev'dir. II. Hüsrev, aynı zamanda Hüsrev- ü Şirin mesnevilerinin de kahraman olan, 6. Yy. Sasani Hükümdarı Hürmüz’ün oğlu Hüsrev- i Perviz’dir. ( bkz HÜSREV Ü ŞİRİN'LER VE GENEL ÖZETİ- Genceli Nizami/ Husrev-i Şirin ve Etkileri) Hüsrev-i Perviz aynı zamanda fetihleri Husrev-i Perviz adı verilen hazinesi ve diğer yedi hazinesi ile meşhur olan ve divan şiirinde adı geçen bir şehinşah olmaktadır. ( Bkz Husrev-i Perviz ve Kendi Gelen Hazine )

Nizam-i Hüsrev'i Şirin Kopyalarından bir resim Hüsrev'in Şirin'i ilk karşılaşması

II. HÜSREV – HÜSREV –İ PERVİZ

Hüsrev Perviz (پرویز خسرو )( Muzaffer Hüsrev"), MS. 590'- 628 arasında hülümdarlık yapmış olan son büyük Sasani kralıdır.

Edebiyatımızda adı en çok geçen Hüsrev, Genceli Nizami tarafından 12 yy da yazılan Husrev-i Şirin imesnevilerindeki erkek kahraman olan II Hüsrev’dir. Bu mesnevilerdeki Hürmüz ’ün oğlu Hüsrev-i Perviz, bir Ermeni prensesi olan Şirin’e, Ferhad ’la beraber âşık olan bir hükümdardır. ( bkz Ferhat ile Şirin Hikayesi Varyantları ve Özetleri ) Bu Hüsrev, adı "Nüşirevan-ı Adil" olarak da bilinen I. Hüsrev'in torunu, II. Hüsrev'dir.

İlk yazılmış Husrev-i Şirin mesnevilerinde Ferhat 3. Derecede bir kahraman iken sonraki eserlerde, başkahraman haline gelmiş, hikâye Ferhat ile Şirin’e dönüşmüş, Hüsrev ise üçüncü planda kalmıştır. [1]

İran edebiyatında birkaç tane "Hüsrev" adındaki hükümdarın da yaşamış olmasından olsa gerek kelime "pâdişâh" anlamında da kullanılmıştır. Hatta bu anlamından hareketle Hüsrevani , hüsrevî, hüsrevâne gibi kelimeler oluşmuştur. Hüsrevani kelimesi etrafında büyük ulu, şahane, Hum-i hüsrevânî: sultanî küp, çok büyük şarap küpü ( bkz Hum ve Hum Hane ( Şiir Dünyamızda Küp ) anlamlarına gelen terkipler de oluşmuştur Hüsrev kelimesi etrafında oluşan diğer kelimeler ve kavramlar da şunlardır. 1)Hükümdara lâyık. 2) çok iyi, âlâ, birinci derece. 3) bir çeşit şarap. 4) Hüsrev’e dua edenler 5) Bir çeşit altın para 6) Hüsrev gibi büyük şah, hükümdar 7) Hüsrev gibi tavırlar gösteren şah ( şahane hükümdar )[2]

Adı etrafında oluşan mesnevilerin de kahramanı olan Hüsrev, 589 yılında tahta geçmiş olup, Nuşirevân'ın torunu, Hürmüz’ün oğlu, Sasaniyân sülalesinden bir padişahtır. Bu hükümdarın "Pervîz" lakabını, balığı çok sevmesinden ötürü aldığı söylenir.[3] "Pervîz" Farsça` da balık demektir.

TARİHİ KİMLİĞİ İLE HÜSREV- İ PERVİZ

( D.: MS 570, Tizpon- Irak; Ö: MS 28 Şubat 628, Tizpon- Irak ) Nuşirevân'ın torunu, Hürmüz’ün oğludur. Hüsrev’in babası Hürmüz, Roma İmparatoru Mavrikios’un Roma tahtına çıkabilmesini sağlamıştı. Hürmüz ölünce, yerine oğlu Hüsrev`in tahta geçmesi gerekirken babasının büyük komutanı Behram Çubin, Hüsrev’e biat etmemiş, idareyi eline almıştı. Hürmüz’e büyük bir vefa borcu olan Mavrikios da orduları ile gelerek Hüsrev’in idareyi alabilmesi için elinden geleni yapmış, Behram Cubin ülkeden kaçmak zorunda kalmış, Hüsrev de tahta geçmiştir.

Fakat bu defa da dostu Roma Hükümdarı Mavrikios’un tahtı tehlikeye girmiş, Mavrikios, Heraklıos tarafından öldürülmüştü. Mavrikios'un oğlu Theodosius’un da tıpkı kendisinin düştüğü duruma düşmesi nedeni ile Mavrikios’un oğlu Theodosius’u Roma’nın tahtına geçirmek için Roma’ya 603 yılında savaş açtı. Büyük bir ordu ile Roma’ya saldırmış bu muazzam kuvvetin karşısında duramayan Herakleios, barış önerisinde bulunmuş ama Hüsrev buna yanaşmadığı gibi 613'te Şam'ı ve 614'te, Yahudiler`in işbirliğiyle Kudüs'ü, ardından da Mısır'ı ele geçirmişti. Kudüs'teki Kutsal Kabir Kilisesi'ni yıkmış, Mescidi Aksa ‘yı da tahrip etmiş ve Hristiyanlar için çok önemli olan Kutsal Haç'ı da alıp götürmüştü. [4]

Bir ara Heraklios’un karşı saldırıları ile geri çekilmek zorunda kalsa da Avarlar`la ittifak kuran II Husrev İstanbul Boğazı kıyısına kadar ilerleyip Kadıköy’ü (Kalkhedon'u) dahi fethetmiş, balkanlarda ilerleyen Avar Türkleri ile İstanbul’u da kuşatmak teşebbüsüne girişmişti. Roma İmparatoru bunun üzerine başkenti İstanbul'dan Kartaca'ya dahi taşımayı düşünmüştü. Hüsrev’in efsanevi kimliği etrafında oluşan Genc-i Bed- Âver efsanesi büyük bir ihtimalle II. Husrev’in Batı Roma üzerine yaptığı bu atak ile ilgili olan bir hadiseydi.

Roma’nın güney kanadını Mısır’a kadar zapt eden Husrev’in meşhur yedi hazinesi de işte bu sayede oluşmuş olmalıydı. Azerbaycan ve Gürcistan üzerinde Romalılarla savaşan Hüsrev’in mesnevilere konu olan Şirin ile de bu sayede tanışıp evlenmiş olması muhtemeldir. Hz. Muhammed'in mektup göndererek İslam`a davet ettiği bir hükümdar da olan II. Hüsrev, Ermeni prensesi Şirin ile evlenerek muradına ermiş, fakat Hüsrev’in sonu o kadar parlak olmamıştı. Karşı atağa geçen düşmanı Heraklıos’a mağlup olmuş, bunun üzerine Sasaniler`in ileri gelenleri durumu fırsat bilip onu tahtan indirmişti Ms 628

EDEBİYATTA HÜSREV-İ PERVİZ VE EFSANELERİ

Edebiyata bu şekilde geçen Husrev-i Perviz’in tarihi kişiliği etrafında birçok rivayetler de uydurulmuş, Hüsrev efsanevî bir kişiliğe bürünmüştür. Hüsrev, sevgilisi Şirin için yaptırdığı kasr-ı Şîrîn, Genc-i Hüsrev adı verilen Genc-i Bâd- Âver de dinilen ( kendi gelen ) hazinesi ile de anılır. (bkz Husrev-i Perviz ve Kendi Gelen Hazine )

Hüsrev-i Pervîz'in, Genc-i Şâyegân, Genc-i Bâdâver gibi adlarla anılan 7 hazinesi şiir dünyamızda bahsi çok sık geçen hazinelerden biridir. Bu yedi hazinesi içerisinde en meşhuru olan ise Genc-i Bed- Âver ( Genc-i Bâd – Âvar ) Dilmize “ kendi gelen hazine”, “Bedava hazine” , yahut da “ Rüzgârın getirdiği hazine “ anlamlarına gelen hazinesidir. ( Bu hazinenin hikâyesi ve detayları için bkz. Husrev-i Perviz ve Kendi Gelen Hazine - Genc-i Bâd- Âver ) .

Hüsrev-i Perviz’in diğer hazinelerinin adı ise şunlardır: Genc-i arûs, genc-i bâ- âver ( Şâygân) , genc-i dîbe, ( dibe-i hüsrevi) , genc-i efrasîyâb, genc-i sûhte, genc-i hazrâ, genc-i şâd – âverd, genc-i gâv ( genc-i bâr)dir. [5] Fakat Hüsrev’in hazineleri arasında en çok Genc-i bâd- âverden söz edilmiş en çok ona telmihler yapılmış, Şâygân veya şâdgân da Genc-i bâd – âver ile eş anlamlı kullanılmıştır. [6]

Edebiyatımızda tarihî kişiden çok efsanevî kişiliğiyle söz konusu edilir. Ferhat İle Şirin veya Hüsrev ü Şirin adlı mesnevilerde vuslata eren bir âşık olarak ele alınır. Hüsrev Pervîz edebiyatta Şeb-diz adındaki çok sevdiği atı ile de anılır. Şeb-Diz adlı atın kardeşi olan Gülgün ise Ferhat ile Şirin hikâyelerinin aslı olan Hüsrev ile Şirin hikâyelerinde Hüsrev’in sevgilisi olan Şirin’in Gülgün adı verilen atı ile aynı anneden dünyaya gelmiştir. Hüsrev ü Şiirn hikâyelerindeki İran Hükümdarı Hüsrev, Şebdiz adlı atını çok sevmektedir. Çünkü atını kardeşi de sevgilisi olan Şirin’in altındadır. Hüsrev, Şeb-diz adlı atı öldüğü zaman çok ağlamış ve Şeb-diz’i büyük bir merasim ile gömdürtmüştür.

Yine hüsrev kelimesi, "padişah" anlamıyla kelime oyunlarına konu olur. Telmîh, tenâsüp ve tevriye yoluyla da birçok beyitte anılır.

Seher-geh Hüsrev-i mesned-nişîn-i kal’a-ı mînâ
Geyindi bir zemînî âsumânî hil’at-ı dîbâ    Aşık Çelebi

Taht urup tâk-ı felekde hüsrev-i hâver güneş
Geydi nârencî kabâ urındı nûr efser güneş Ahmet Paşa

Hüsnünü bir dem gören ey Husrev-i Şirin-dehen
Aşkına Ferhat olup yolunda can verse muhal    Bakî

Hüsrev-i huban eden sen dilber-i Şirin-Iebi
Bisutun-ı aşk içinde beni Ferhad eyledi    Dehhanî

Ko bizi ömr-i dırâz ile baş yarışdıralım

Koşalım ol saçı Şebdîz'e eşk-i Gülgûn'u Necâti

Xəyalən çəкərdi min bir surəti.
Incə, zərif işdə xeyli pərgardı,
Suların üstündə naxış salardı.
Pərvizin önündə öpərəк yeri, Genceli Nizami [7]

İran Esatirleri İle İgili Konular ve Linlerimiz

· Feridun Kimdir ( Şehname'de Acem Hükümdarı) Divan Şiirinde Feridun

· Dahhak ve Efsanesi ( Şiirimizde Dahhak Gave Sahtiyan )

· Cem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )

· Hatt-ı Câm Hatt-ı Sağar Nedir ve Cemşid-i Hurşid'in Kadehi

· Ehrimen Ehremen Angra Menyu-Zerdüşt İblisi

· Behmen Kimdir ( Acem Destan Kahramanı )

· Erdşir Kimdir.( Behmen Vehmen Dırazdest )

· Dârâ - III. Darius ve İskender

· HÜSREV Ü ŞİRİN’DEN ŞAPURUN ŞİRİNİ TƏRİFİ VƏ XOSROVUN ONA AŞİQ OLMASI

· Behram -ı Gur Kimdir ( Behram Gor )

· HEFT PEYKER VE MESNEVİLERİ (Yedi Güzel ve Behram-ı Gur )