GirişKayıt

Heft Han Rüstem -i Zal ve İsfendiyar ' ın Tehlikeli Geçitleri

25.12.2016


Rüstem'in Beyaz Şeytanı Öldürmesi, Şah Namah'ın Şehname Kopya yazması, Hindistan, 19.yy


Heft Han Tehlikeli Geçitler

Osmanlıca yazılışı Heft-Hân هفت خواâ

Eski edebiyatta iki ayrı manada kullanılan Heft Han vardır. Bunlardan birincisi Nev’îzâde Atâî’nin (ö. 1045/1635) dönemin İstanbul hayatından izler taşıyan mesnevisinin de adı olan yedi bölümlük maceralar içeren esas çerçeveyi oluşturan bir hikâye içinde yer alan yedi küçük hikâyeden meydana gelmiş olan mesnevilere verilen addır.


 Diğeri ise bu yazımızın konusu olan her birinde başka türlü bir tehlikeler bulunan ve yedi menzilden oluşan efsanevi tehlikeli geçittir. Heft hân” ifadesi Firdevsî’nin Şâhnâme’sinde geçmiştir. Bu tabir Şehnamede iki yerde ve destanda geçmektedir. İlki Zaloğlu Rüstem  ile ilgilidir. Rüstem-i Zal

Mâzenderan’da esir olan Keykâvûs  ’u kurtarmak için yola çıktığında yedi ayrı menzilden geçmek zorunda kalır ve geçtiği her bir menzilde ayrı ayrı devler, cinler ve belalı diğer güçlerle savaşmak zorunda kalır. Şehnamede geçen ikinci heft hân yolculuğunu ise İsfendiyar yapmıştır. İsfendiyar yedi konağı ve Güştâsb’ın Ercasb tarafından esir edilen kızlarını kurtarmak için yola çıkar. İsfendiyar da tıpkı Rüstem gibi bu yolculuk esnasında yedi menzile uğramak zorunda kalacak ve her birinde devler, cinlerle vb savaşmak zorunda kalacaktır. Rüstem ve İsfendiyar yedi menzil ve geçidin yedisinde de düşmanlarını yenecekler ve her bir zaferleri sonrasında hân-ı yağma denilen kutlama ziyafetleri vermişlerdir.


Eski edebiyatta her birinde yedi tehlikeli menzil – durak – bulunan efsanevi iki geçit – akabe - vardır. Bunlardan birisi Rüstem-i Zal diğer ise İsfendiyar’la ilgilidir.

Eski dilde akabe geçit manasındadır. Edebi eserlerde mazmun, kıssa, telmih ve benzetme olarak anılırlar. Bu konu Türk edebiyatına Fars edebiyatından girmiştir. “Heft hân” ifadesi Firdevsî’nin Şâhnâme’sinde, Mâzenderan’da esir olan Keykâvus’u kurtarmaya giden Rüstem’in her birinde devlerle çarpıştığı yedi konağı ve Güştasb’ın Ercasb tarafından esir edilen kızlarını kurtarmak için yola çıkan  İsfendiyar ’ın savaştığı yedi durağı anlattığı iki bahiste geçmektedir. Bundan dolayı Rüstem ve İsfendiyar’ın her savaştan sonra zaferlerini kutlamak üzere düzenledikleri ziyafet ve şölenlere “heft hân” (yedi sofra, yedi ziyafet) denilmiştir.”[1]


BİRİNCİ GEÇİT- AKABE – Rüstem’in geçidi

Edebi eserlerde karşımıza çıkan ilk geçit konusu ilk kez Şehname ‘de geçer. Rüstemi Zal ’ın Mazenderan’da hapiste bulunan Keykavus’u hapisten kurtarmak için çıktığı yolda yedi menzilde durması, her biri diğerinden daha büyük tehlikeler olan bu yedi menzilin her birinde cinler, devler, cadılar ve askerlerle savaşması [2] tüm bu engellere rağmen Rüstem’in her şeye rağmen bu geçitleri aşmayı başarması anlatılmıştır.

Heft Hân-ı Acem de denilen bu yolculuk sonunda Rüstem,  Mazenderan’a vasl olarak Keykavus’u hapisten kurtarır.[3]

 Şehname ’de bu geçit ile ilgili anlatılan efsaneler daha sonra edebi eserlerde sık sık üzerinde durulan bir konu olmuştur. Şairler Rüstem’in aşmayı başardığı bu geçitten çeşitli vesilelerle söz etmişler, bu geçide telmih ve benzetmelerde bulunmuşlardır. Aşılması zor yollar başarılması müşkül işler bu şekilde izah edilmiştir.

İKİNCİ AKABE – GEÇİT

İsfendiyar’ın Geçidi

İsfendiyar’ın Turan padişahı Erscap’ın eline esir düşen babası Keştâsb’ın ( Güştasb) kızlarını, yani kendi kız kardeşlerini kurtarmak için geçmek zorunda kaldığı Belh’ten Ruyinedez şehrine kadar uzanan efsanevi yedi tehlikeli geçittir.

Keştâsb’, yaptırdığı ateşgede’de - Zerdüşt tapınağında ( bkz Gebr Nedir Ateşgede Mecusi Ateşetapan ) - Zerdüş’ü kitabını – kitab –ı erjeng i ( – bkz Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani

) okumakla meşgulken Turan padişahı Erscap, HORASAN üzerine yürüyüp Belh’e girip kızını esir alıp Ruyinedez’e getirip hapseder. Bunun üzerine İsfendiyar, kız kardeşlerini kurtarmak için yola çıkar. İsfendiyar’ın önünde birisi üç ay, diğeri iki ay, diğeri ise yedi gün sürecek olan çok tehlikeli üç yol vardır. İsfendiyar her biri bir gün süren ve yedi menzilden oluşan en kısa ve en tehlikeli yolu tercih eder. Her menzilde onu kurt, aslan, peri, ejderha, cadı , Simurg üç dört metre kar, otuz fersah kum beklemektedir. İsfendiyar bu engelleri aşarak Ruyinedez’e gelir. Turan Padişah’ı Erscap’ı öldürüp kızı kurtarır. [4]

Bu iki tehlikeli geçitleri aşan Rüstem ve İsfendiyar, her menzili aştıktan sonra ziyafetler vermişler, han-ı işret sofraları kurmuşlar, içki içmişler ve aştıkları he menzilde zaferlerini bu şekilde kutlamışlardır. Böylece her ikisi de yedi menzil aşmış her yedi menzil sonunda ziyafet vererek yedi sofra açmışlardır.

Bu efsaneler ve efsanelerle ilgili hadiseler divan şairlerimizin bahsetmekten hoşlandıkları mevzular arasındadır. Fakat divan şairlerimiz bu iki maceradan Rüstem’le ilgili olanın üzerinde durmuşlardır.

  • Okusun bu heft beyti dastan-ı hân – ı hüner
  • Heft-hân-ı Nabiya fethetmeden Rüstem henüz       Nabi

Ey Nabi, hüner destanını okuyan kimseler Rüstem yedi sofrasını açmadan evvel bu yedi beyti okusun

  • Hakkâ garip rezm-i Tehemten – pesend – kim
  • Her rûzu yâd-ı ma’reke-i heft – hân verir               Nedim

Bu harp Rüstem’in beğeneceği öyle garip bir harptir ki onun heft hân marekesinden her birini hatırlatır.

  • Kesti başlı başına Mahmud Han bin div-i gûl
  • Hefth’an-ı kahraman ne haddi ne pâyanı var      İzzet Molla

  • Serây-ı Keykubâd u Rüstem ü Dârâ’yı yurduñ tut
  • Serîr-i saltanatda niçe mâh u sâl oturduñ tut    Ravzi 
  • Sîneñ hadeng-i gamzesine Rüstemâne tut
  • Yabana düşmesün o güher ‘âşıkâne tut   Edirneli Kâmî Şiirleri
  • Sâyebânum var iken bu kubbe-i mînâ gibi
  • Şâhlık itsem ‘aceb mi Rüstem ü Dârâ gibi   Ravzi

  • Helâk itmege şeh İsfendiyârı 
  • Bu zâl-i çarh gör nice_itdi destân   Ahmedi

Rüstem - Zal İle İlgili Başlıklarımız ve Linkleri 

 KAYNAKÇA

profile

Şahamettin Kuzucular

0

0

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar