Şeyyad Hamza Yusufu Züleyha Ve Diğer Eserleri
28.11.2014
ŞEYYAD HAMZA
Şeyyad Hamza ’nın hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. Lami Çelebi , ( Bursalı şair 16 yy -ö. 938/1532) Letâif”inde anlatılan iki fıkrada Nasrettin Hoca F ile konuşturulmasına ve Akşehir Mezarlığı’nda Şeyyad Hamza’nın kızı Aslı Hatun’a ait bir mezar kitabesinin bulunmasına bakılarak, onun Nasrettin Hoca ile çağdaş olup Akşehir ve çevresinde yaşamış olabileceği ileri sürülmüştür. Şeyyad Hama’yı bilim dünyasına ilk tanıtan kişi Fuad Köprülü ‘ dür.[1]
Lami Çelebi ’nin Lâtâ’if’inde yazmış olduğu rivayet ve iki fıkra onu, Nasre’d-Dîn Hoca ile çağdaş, keramet gösteren bir mutasavvıf olarak bildirmektedir. Nasre’d-Dîn Hoca’nın H. 683 (M. 1284-85)’de öldüğüne göre 13. Yy. şairi olduğu kabul edilmiş ancak Metin Akar’ın son tespitleri ile 14. Yy. da yaşamış olduğu anlaşılmıştır.
Metin Akar, 1348 yılında Akşehir’de olan veba salgını esnasında ölen Kızı Aslı Hatun için yazdığı 50 beyitlik mersiyenin 48. Beytinde[2] şiir yazdığı tarihi belirtir. Bu tarih ise 1348 taarihini vermektedir. [3]Bu mersiyeden de Akşehirli olduğu ve 14 yy ortalarında doğmuş olduğu ortaya çıkmış olur.[4]
EDEBİ YÖNÜ
Şeyyad Hamza, 13. ve 14. yüzyıllar Anadolu’sunda etkin olan Dini Tasavvufi şiiri akımının önemli temsilcilerindendir. Onun varlığı bilinen bazı manzumeleri, Yunus Emre ’yi yaratan edebi ortamın hazırlanmasında katkısının olduğunu göstermektedir. Şairin din dışı iki gazelinin bulunması, onun dini-Tasavvufi kimliğinin yanı sıra dünyevi yönünün de bulunduğunun kanıtıdır. Şiirlerinin eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış olmasına karşın Mecmu’atü’n-Nezair’de bulunan bir gazeli doğu Türkçesi özellikleri taşımaktadır. Şeyyad Hamza’nın hem aruzla hem de hece vezniyle yazdığı manzumeleri vardır. Hece ile yazdığı şiirleri arzulu olanlara göre daha başarılı ve güzeldir.[5]
Onun; 26 beyitlik İçinde redifli manzumesi, 79 beyitlik Dastan-ı Sultan Mahmud mesnevisi, 1529 beyitlik Yusuf u Züleyha ve muhtelif şiirleriyle özellikle dini-tasavvufi Türk edebiyatı sahasında önemli bir yeri vardır. Eski Anadolu Türkçesinin önemli eserlerinden olan Yusuf u Zeliha mesnevisi aynı zamanda Anadolu sahasında yazılmış ilk Yusuf u Zeliha mesnevisidir.[6]
Şeyyâd Hamza’nın eserleri ele alındığında hem divan edebiyatından hem de halk şiirinden etkilendiği ortaya çıkmaktadır. Eserleri Oğuz Türkçesinin kuruluş döneminin özelliklerini yansıtması ve içerisinde çok sayıda arkaik eski Türkçe kelimeler barındırması ile dil çalışmaları açısından da önem kazanmaktadır.
YUSUF İLE ZÜLEYHA
Şiirlerinde dörtlük, mesnevi, gazel, kaside olmak üzere değişik nazım şekillerini kullanmıştır. Elde bulunan en ünlü eseri Yusuf ile Züleyha mesnevisidir. Eser, Anadolu sahası Türk edebiyatının, bir başka deyişle Divan Şiirinin bilinen ilk Yusuf ile Züleyha ’sı olması bakımından önemlidir. Aruzun fâ’ilâtün / fâ’ilâtün / fâ’ilün kalıbıyla yazılmış olan mesnevi 1529 beyittir. Bu mesnevinin bir nüshası Türk Dil Kurumu Kitaplığında A/301’de kayıtlıdır. Kitâb-ı Güzîde’nin içinde yer alan Yûsuf ve Zelîhâ mesnevisi Dehri DİLÇİN tarafından yayımlanmıştır. [7]
İslami edebiyatların ortak konulu eserlerinden olan Yusuf ile Züleyha ’nın aslı Kur’an’daki Yusuf kıssasına dayanmaktadır. Şeyyad Hamza, ayrıca Kur’an tefsirlerinden de yararlanarak konuyu kendi duygu ve düşünce dünyası içerisinde geliştirerek anlatmıştır. Bazı kaynaklara göre Türk edebiyatında daha önce doğu Türkçesi ile yazılmış olan Ali’nin Kıssa-i Yusuf’unun izleri de söz konusu eserde bulunmaktadır. Mesnevinin istinsah tarihi oldukça geç olan eldeki tek yazması, Dehri DİLÇİN tarafından yayımlanmıştır. [8]
Destân-ı Yûsuf, Anadolu sahasında manzum olarak yazılan ilk Yusuf ile Züleyha mesnevisidir. Yazıldığı dönemin din ve fikir hayatını yansıtması ve mesnevi tarzının Anadolu´daki ilk örneklerinden olması bakımından edebî yönden olduğu kadar; Eski Anadolu Türkçesinin kuruluş dönemine ait eserlerden biri olarak dil bakımından da oldukça önemlidir. Eser, aynı dönem ve sahadaki diğer telif ve tercümelere oranla, anlaşılır; halk meclislerinde rahatlıkla okunabilmesi için EDEBÎ SANATLAR ve tasvirlerden oldukça arındırılmış, konuşma diline yakın, yalın bir Türkçe ile kaleme alınmıştır. Oldukça sade ve pürüzsüz bir dile sahip olan eser, Eski Anadolu Türkçesi’nin ses ve şekil özelliklerini geniş ölçüde yansıtması bakımından büyük değer taşımaktadır. 39 beyitlik bu mesnevisini Sadettin Buluç, Türkiyat Mecmuası c.15 te tanıtmıştır.
Yusuf ile Züleyha hikâyesi, sadece İslam kültürü ve edebiyatına değil, diğer kültürlere ve edebiyatlara da konu olmuştur. Kur´an´da baştan sona bir sure ile anlatılmış ve Ahsenü' l Kassas ( Kıssaların en güzeli ) Halk Hikâyelerinin en güzeli´ olarak nitelendirilmiş hikâye; aşk, şefkat, kıskançlık, hile, sabır, iftira-yalan, pişmanlık gibi duygusal temaları; rüya gibi ruhsal bir konuyu; kader, mucize gibi pek çok motifi içinde barındırmaktadır. [9]
Şeyyad Hamıza üzerinde ilk çalışma Fuad Köprülü tarafından yapılmış, Dehri Dilçin Yusuf’u Züleyha üzerinde çalışmış, 1951 yılında Talât Tekin, 13. Asır Anadolu Şairlerinden
Şeyyâd Hamza’nın Destân-ı Yusuf Mesnevisi Üzerine Dil Tetkikleri adlı bitirme tezi ile eserleri üzerinde dil çalışmaları yapmış, Stephanie Bowie Thomas, 1992 yılında Destân-ı Yusuf by Şeyyâd Hamza adıyla yüksek lisans tezi olarak eseri doğrudan İngilizceye aktarmıştır.
2008 yılında ilk olarak Osman Yıldız, Yusuf ve Zeliha (Destân-ı Yusuf: Giriş, inceleme, metin, dizin); daha sonra Ümit Özgür Demirci ve Şenol Korkmaz, Yusuf u Zeliha ( giriş, tıpkıbasım karşılıklarıyla metin, TürkiyeTürkçesine aktarım, dizin-sözlük); İbrahim Taş, Yusuf ve Zeliha (giriş, imla, ses bilgisi, biçim bilgisi, metin, çeviri, notlar, sözlük, dizin ve tıpkıbasım) ve Emin Eminoğlu, Destân-ı Yusuf (giriş, imla, ses bilgisi, biçim bilgisi, metin, dizin ve tıpkıbasım) adıyla aynı eseri yayımlamışlardır.
Dâstân-ı Sultan Mahmud:”Fâilâtün fâilâtün fâilûn” kalıbıyla yazılmış 79 beyitlik bir Mesnevidir. Düşünce ve ifade gücü bakımından şairin olgunluk çağma ait olduğu tahmin edilebilir. Dâstan-i Sultân Mahmûd mesnevisi ise Sâdettin BULUÇ tarafından yayımlanmıştır.10 Tek nüshası bulunan eser, aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilât ölçüsüyle yazılmıştır. Büyük bir olasılıkla 16. yy.ın ikinci yarısında istinsah edilmiştir. [10]
Şeyyad Hamza’nın İstanbul İl Halk Küyüphaensinde no 5782 de kayıtlı Cami’ün Nezair’de bir manzumesi, Anadolu Türkçesinden farklı bir Türkçe ile yazılmış, bir manzumesi, Türkçe ile yazılmış bir manzumesi, iki gazeli14, Bursa Umumi Kütüphanesi, numara 882’de kayıtlı 52 yapraklı bir şiir mecmuasındaki beş manzumesi, ölüm konusunun işlendiği 12 dörtlükten oluşan lirik bir şiiri, Millî Kütüphane’de, numara 3772’de kayıtlı 50 beyitlik bir kasidesi tespit edilmiştir. [11]
YUSUF U ZÜLEYHA İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ
Hamdullah Hamdi Yusuf u Züleyha Mesnevisi Ve Hamsesi
Taşlıcalı Yahya Yusuf u Züleyha Mesnevisi
Şeyyad Hamza Yusufu Züleyha Ve Diğer Eserleri
YUSUF U ZÜLEYHA MESNEVİSİ’inden
Yusuf ve Züleyha Kıssası ve Ana Hatları DOÇ. DR. NURULLAH ÇETİN
Ahsenü' l Kassas En Güzel Kııssa ve Hz Yusuf
KAYNAKÇA
[1] Fuad KÖPRÜLÜ: Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar:, Ankara ,1981: 236. s
[2] ibrahim TAŞ, ŞEYYÂD HAMZA, YÛSUF VE ZELÎHÂ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10712, Ankara 2010, s.17
[3] ibrahim TAŞ, ŞEYYÂD HAMZA, YÛSUF VE ZELÎHÂ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10712, Ankara 2010, s.17
[4] Dr. Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler,Elips Yayn., Ankara, 2005, shf505
[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/seyyad-hamza-hayati-edebi-yonu-eserleri/74301
[6] Dr. Ümit Özgür DEMİRCİ, ŞEYYAD HAMZA’NIN ŞEYYAD HAMZA’NINYUSUF U ZELİHA’SINDAKİ YUSUF U ZELİHA’SINDAKİ YUSUF U ZELİHA’SINDAKİ BAZI İBARELER ÜZERİNE BAZI İBARELER ÜZERİNE, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 45, ERZURUM 2011, 1-8
[7] Dehri DİLÇİN (nakleden): Şeyyad Hamza: Yusuf ve Zeliha: İstanbul 1946: Türk Dil Kurumu Yayınları C. 11. 28.
[8] Prof. Dr. Mine MENGİ, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınevi, Onuncu baskı, 2004, sayfa 59)
[9] Anonim, https://www.ilknokta.com/urun/88162/Destani-Yusuf.html , son erişim, 23- 12 2012
[10] İbrahim TAŞ, ŞEYYÂD HAMZA, YÛSUF VE ZELÎHÂ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10712, Ankara 2010, s.19
[11] İbrahim TAŞ, ŞEYYÂD HAMZA, YÛSUF VE ZELÎHÂ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10712, Ankara 2010, s.19
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın