GirişKayıt

Nabi ve Hayriye Hakkında ve Hayriye'den Alıntılar

18.03.2015

 


Eser Hakkında Genel Bilgiler

 

Hayriye,    Nabi  'nin manzum bir öğüt kitabıdır. Bu eser İran Edebiyatında yazılmış  Merzubân-nâme   ve benzeri olarak babanın oğluna öğütleri şeklindeki   bir teknik ve yaklaşımla yazılmış çocuk eğitimi amaçlı pedagojik özellikler taşıyan bir  öğüt kitabıdır.  Hayriye, Urfalı şair Yusuf Nabi ’nin en önemli eserlerinden biridir.

 

Divan edebiyatında hikemi  şiir mektebi’nin kurucusu olan Nabi , bu eserini  7 yaşındaki oğlu Ebü'1-Hayr Mehmed Çelebi’ye[1] öğütler vermek şeklindeki bir teknikle yazmıştır. Nabi’nin, çocuk eğitimi konusuyla ilgili Hayriyye adlı eseri [2]günümüz için de önemli olabilecek dersler, öğütler ve nasihatlerle doludur. Kitabın diğer bir önemli yönü ise, devrinin iç yüzünü ve sosyal hayatını başarıyla ortaya koyan sosyal  ve  tarihî bir vesika haline gelmiş olmasıdır. ( bkz Nabi Hayatı Hikemi Tarzı ve Edebi Kişiliği )

 

Nabi’nin Hayriye Eseri Halep Günleri Yazım Süreci

 

Bazı kaynaklardan çıkarılan bilgilere göre Nabi, koruyucusu olan Mustafa Paşa'nın 1686'da ölümü üzerine yerine gelen Çorlulu Ali Paşa ile iyi geçinememiş, Çorlulu Ali Paşa bir bahane ile onun evini yıktırmıştı. Bunun üzerine Nabi, “ Görmüşüz” redifli gazelini yazmış İstanbul’da gördüğü bu sıkıntılar üzerine Halep ’e giderek Baltacı Mehmet Paşa’ya sığınmış ve Halep’e yerleşmişti.

 

Nabi, Hayrabad ve  Hayriye  adlı eserleri ile birçok şiirini de Halep'te geçirdiği yıllarda oğlu Ebulhayr’a öğütler ve nasihatler vermek için Hayriye adlı mesnevisini kaleme almış, Halep’te iken Divanını da toparlamıştı. [3]Nabi, Hayrabad Mesnevisi de dâhil eserlerinin birçoğunu Halep’te iken yazdı.  Hayrabad Mesnevisini de Halep’te iken yazmış ve Baltacı Mehmet Paşa’ya takdim etmişti. [4]

 

Hayriye'nin yazıldığı dönemde Osmanlı gerileme dönemine girmiş, tımar sistemi bozulmaya başlamış, sosyal hayatta sorunlar baş göstermiş, devlet idaresinde ve yönetimde keyfilik ve başıbozukluklar ortaya çıkmaya başlamıştı.  Saraya Valide Sultanlar, basiretsiz devlet adamları ve yaltakçılardan oluşan kesimler hâkim olmuşlardı.  Yeniçeriler ve azınlıklar huzursuzluk çıkarmaya başlamışlardı.  . Halk ise huzursuz, güvensiz ve kargaşa içindeydi.  Devlet idaresi iyice laçkalaşmış, padişahlar sık sık değişmekteydi.  Toplum düzeni bozulmuş, sosyal ve ekonomik hayat felç olmuş hale gelmekteydi. Anadolu'da iç isyanlar da çoğalıyor, devlet iç ve dış sorunlarla bocalıyordur.

 

Şair eserini işte böylesi bir dönemde yazmıştı. Eserinde: “ evrenin yaratılışı, varlık dünyası ve insana yönelik düşüncelerini anlatır. Oğlunun dünyaya gelişinden bahsedip, kendisiyle ilgili bilgiler verdikten sonra, eserin yazılış serüveninden söz eder. Dinin emir ve yasaklarına uymanın gereği üzerinde durur: Kelime-i şehâdet, namaz, oruç, hac, zekât gibi ibadetlerin önemini vurgular.” Sonuç olarak; din, ibadet, ilim, tasavvuf, ahlâk, devlet yönetimi gibi başlıklar altında toplanabilecek öğütleriyle Nabî, Hayriyye isimli eserinde adeta bir eğitimci rolü üstlenmiştir”[5]

 

Nâbî yazdığı eserlerde halkın devletin ve yöneticilerin yol açtığı bu sorunları vurgulayan bir şairdi. Hayriye adlı eserinde de bunları vurgulamıştı.  

 

Hayriye  çok sevilmiş ve çok okunmuş bir öğüt kitabıdır. Nabi,   makam ve mevki ayrımı gözetmeden, kötülüklere  karşı çıkmış, eserlerinde sosyal faydayı amaç edinmiş, fikri söz sanatlarıyla süslemeden, fikir olarak söylemek yolunu seçmiş,  devrinin diğer şairleri gibi soyut konuları yinelemekten kaçınarak sosyal hayatla ilgili konularda yazmış, eğitici amaçlar taşımış bir şairdir.  Nabi’nin bu eseri de bu hedeflerine uygundur.

 

Nâbî’inin bu mesnevisi hakkında ilk çalışmlardan birisi  Prof. Dr. Mahmut Kaplan’a aittir.[6] Hayriye, i Doç. Dr. İskender Pala tarafından yeni harflere geçirilmiş ve anlaşılır, sade ve tatlı bir Türkçe ile sadeleştirilmiş bu çalışma  Bedir Yayınevi 1989'da yayınlanmıştır.[7]

Hayriye aruzun “feilatun  feilatun feilun” kalıbıyla yazılmış, 1647 beyit, 34 bölümden meydana gelen  (Pala, 2003) bir  eserdir.

 

 

HAYRİYE’DEN ÖRNEKLER

 

Öğütlerin yazılış sebebi [8]

Ey isteklerimin sevinç artıran çerağı! Ey Aziz ve Celil olan Allah'ın bağışı oğul!

Bendeki özelliklerin ve şahsî erdemlerin hepsi sende aynıyla mevcut.

Sende methedilecek ahlâk çoktur ve çok şükür, ben de o bakımdan zararda değilim.

Bunlardan biri, güzel yaratılışının kokusudur. Edebe dair alametler ise sende yaratılıştan mevcut...

Lâkin babanın bu söyledikleri de evladına fazladan bir tesirde bulunsun.

Kulaklarına bir küpe olsun diye ve sana akıllıca bir sermaye olması için.

Ey babasının canı! İstediğim, bunların her zaman kulağında küpe olmasıdır.

Dilerim ki bunu, canından da nazik tutasın ve bir an bile yanından ayırmayasın, aklından çıkarmayasın!

Bunun feyzi mahşer gününe dek yürürlükte olsun ve hem seni, hem de başkalarını kuşatsın.

Bu nimetten sen de yiyip istifade edesin ve "babamın yadigârıdır" diye anasın.

Böylece sen ölünce lütfunla ruhumu şad edesin ve bir dua ile beni daima hatırlayasın.

İşlediklerinin daima sonunu düşün ve böylece din evin onarılmış olsun.

 

İslâmın beş temeli

İslâm yapısının beş temeli hikmet ölçüsüyle yükseldi.

Bu binanın içinde olan kişi rahattır. Dışı ise fenalıkların ayakları altında kalmıştır.

Bilhassa seher vaktinde hiç yatma, uyanık ol. O vakitte kendini tevbe seccadesine vakfet.

O saatte Allah huzurunda el bağlayıp hatalarından dolayı göz yaşı dökmek ne saadettir.

Secde için alnını yere koy da yeryüzünde gerçek saltanat ne imiş bir gör.

Eğer İslâmın değerini gerçekten anlayabilseydin, namazı kılmak için bir an bile gecikmezdin.

Gerçi senin yaşındaki çocuklar bunu anlayamaz, ama yine de sana bu sırrı açıklayayım.

Çalış ve gayret göster ki git gide bunun hikmetini anlayacaksın.

Ey parlak ay gibi olan oğul! Eğer namaz kılacak olursan elif gibi düzgün durmalısın.

Rükûya vardığında da dal harfi ortaya çıkar. Bu söz Peygamber simdir, bilesin!

Ey harikulade ruh oğul! İnsan olup bunu anlayabilirsen, secdeye kapandığında da mim harfinin daire şekli görünür.

Anla ki "Namaz kılmayan kişi, hiç âdem olur mu?" sözündeki sırlar sana açılır.[9]

 

KAYNAKÇA 

 

 
profile

Şahamettin Kuzucular

0

0

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar