Bübül-ü Şiraz   (Sadi Şirazi )

Şiraz bülbülü İranlı dev şair Sadi Şirazi’nin divan şairleri tarafından yapılan benzetmesidir. Bostan ve Gülistan'dan  adlı eseri ile  hem İran hem Türk hem de Dünya Edebiyatını derinden etkilemiş olan  Sadi Şirazi  divan şiirimizde Bülbül-ü Şiraz olarak anılmıştır.

Sadi Şirazi, medrese eğitimi yapılan eski devirlerde eserleri ders kitabı okutulan şiirleri ve  Bostan ve  Gülistan   adlı eseri ile divan edebiyatını en çok etkileyen divan şairleri ve yazarları tarafından en çok sevilen Fars edebiyatının dev şairidir.

Sadi’nin şiirleri ve serleri eski dile tercüme edildiği gibi eserleri Batı dillerine de tercüme edilmiş, pek çok şair ve yazar onun eserlerine ve şiirlerine benzeyen eserler ve şiirler yazmıştır. Sadi, hem Acem hem de Türk şairlerini derinden etkileyen bir şairdir.  Divan şairlerimiz tarafından onun şark bülbülü olarak anılması bile ne derece etkilemiş olduğunun kanıtı olmaktadır.

Muiniddin Cüveyni, Nigaristan, Molla Cami’nin Baharistan adlı eserleri Sadi’nin Bostan ve Gülistan adlı eserlerini taklit etmiş olan kitaplardır.  Türk Edebiyatının ilk mesnevileri olan  Hoca Mesud Süheyl ü Nevbahar ve Ferhengnâme-i Sa'di  adlı eserdir. Türk edebiyatına tercüme edilen ilk mesnevi olması dahi Sadi’nin Bülbül-ü Şiraz olarak kabul etmesinde büyük bir etkendir.[1]

Sadi’ye Bülbül-ü Şiraz denmesinin diğer nedeni ise Sadi’nin Şirazlı olmasından kaynaklanmaktadır. Eski edebiyatta   Hoca Mesut’un  Ferhengnâme-I Sa’dî  adlı eseri divan şairlerinin adeta başucu kitabı olmuştur. Bunların dışında da Gülistan’ı taklit eden çok sayıda eser bulunmaktadır.  [2] Gülistan  Kilisli Rif'at tarafından  Ferhengnâme-i Sa'di Tercümesi, adıyla  günümüz Türkçesine çevrilmiştir. [3]Ahmet Hikmet Müftüoğlu da Bostan ve  Gülistan   adlı eserler hakkında tercüme çalışmaları yapmıştır. ( bkz  Sadi Şirazi ve Bostan'dan Seçmeler )

Guşuna girse eğer nağme-i nay-ı kalemim
Lal olur hayret ile  bülbül-ü bağ – Şiraz.                Nazim

Cevriki ola  nükte - sena  Rum- sühanda
Müstağni –i sad – bülbül - i Şiraz- U Hucendİz 

Gülzar-ı zamirinde senin bülbül-ü Şirazi
Sad reşk ile destan- zen –i feryad ü fiğandır.      Şeyh Galip   [4]

Bülbül gibi gülistan bostandan ayrı düştüm
İstemem altın kafes vatandan ayrı düştüm    Yavuz Sultan Selim 

Yavuz Sultan Selim , bu beytinde bostan, gülistan ve bülbül sözcükleri ile  Sadi Şirazi’ye telmih ve tanasüb yapmaktadır.

KAYNAKÇA 

•  
• [1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/oyku-tiyatro-deneme-yazarlarimiz/kilisli-rif-at-bilge-hayati-ve-hizmetleri/1896
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/divan-nesri-mesnevi-tarih/sadi-sirazi-ve-bostan-dan-secmeler/1243
• [3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/oyku-tiyatro-deneme-yazarlarimiz/kilisli-rif-at-bilge-hayati-ve-hizmetleri/1896
• [4] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB Yayınları, 1996. Shf  149