KategorilerEDEBİYATEdebiyat Terimleri MazmunlarTemsiliye Kökeni Anlamları Edebiyatta Temsili İstiare Alegori

Temsiliye Kökeni Anlamları Edebiyatta Temsili İstiare Alegori

05.05.2025

Temsiliye Kökeni Anlamları Edebiyatta Temsil ve Temsili İstiare

Kelimenin Kökeni:

Temsiliye sözcüğü Akatça’dan Aramice, Süryanice ve Arapçaya geçen ve  “benzer, eş, gibi, örnek, eşdeğer”, “simge, kıssa, ahlaki öykü”, “ misal getirme, misal verme, teşbih, benzetme; kişileri veya kurumları temsil etme” anlamlarına gelen “ ms̠l mis̠l مثل  “ sözcüğüne dayanmaktadır. [1]  Bu nedenle temsiliye sözcüğü “, temsil, mesel, masal, misal, emsal” sözcükleri ile aynı kökenden gelmektedir. Temsil sözcüğü Arapça "benzedi, gibi idi, örnek oldu, temsil etti, simgeledi"  anlamındaki mas̠ala مثل  sözcüğünün mastarı olmaktadır.

Temsiliye kelimesi "bir şeyi başkasının yerine getirme, simgeleme" manasındadır. Temsil, “ bir şeyin başka bir şeyin yerine geçmesi ve onu simgesi olabilmesi demektir. Temsiliye ve temsil, edebiyat sanat, hukuk, siyaset ve diplomaside kullanılan bir kavramdır.

Edebiyatta Temsil ve Temsiliye

Edebiyatta temsiliye ve temsil bir şeyin başka bir şeyin simgesi olarak kullanılması, “ bir heyetin başka heyete teşbih edilmesi” [2] anlamında kullanılan bir terimdir. Temsil ve temsiliye beyan tabirlerinden biri olarak görülür ve istiare söz sanatının türlerinden birisi olarak kabul edilir. Temsil veya temsiliye Bir düşünceyi sembol diliyle örnekleyerek açıklamak anlamında beyân ilmi terimidir. ( bkz Beyan Nedir- Belagat Nedir Hale Makama Amaca Uygun Söz )

Temsilî istiâre Alegori Nedir ve Örnekleri

Temsilî istiâre,Teşbihin temel öğeleri olan benzeyen ve benzetilenden biri yanında birden fazla benzetme yönü gösterilerek yapılan istiâredir.   “Teşbih öğelerinden yalnız birisiyle ve birden çok benzerlik (benzetme yönü) gösterilerek yapılan istiareye temsili istiare denir. Temsilî istiare zihinde tek bir tasavvur meydana getirmek amacıyla istiarelerin ardı ardına sıralanmasından meydana gelir;[3] Örneğin “ Nafile bal çalar ağzıma benim “ cümlesinde ağza bal çalmak güzel vaatler vermeyi temsil edecek anlamdadır. Örneğin Şeyhî’nin Harnâme’sindeki zayıf eşek, temsili bir istiaredir ve ahmak ve düşüncesi kıt insanları temsil etmektedir. Ahmed Haşim'in hayatı anlatan "Merdiven" Şiiri, Faruk Nafiz’in “ At “ adlı şiirleri temsili istiare örnekleridir.

Kilâb-ı zulme kaldı gezdiğin nâzende sahrâlar

Uyan ey yâreli şîr-i jeyân bu hâb-ı gafletden   Namık Kemal

Bu beyitte kilâb-ı zulm, ( zülum köpekleri) düşmanları ;  nazaende sahralar Osmanlının eski topraklarını, şîr-i lijyân ( yaralı aslan ) ise Osmanlıyı, hab-ı gaflet  ( gaflet uykusu “ ise Osmanlının geri kalmışlığını temsil etmektedir.

Bin gemle bağlanan yağız at şaha kalkıyor.

Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor.       Faruk Nafiz

 

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden

Eteklerinde Güneş rengi bir yığın yaprak

Ve bir zaman bakacaksın şemaya ağlayarak Ahmet Haşim

 

Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Mechule giden bir gemi kalkar bu limandan

 

Bin yıl anda dururısa kendü dolası degül (Yunus Emre )
Beyitte “çeşme” mürşit veya üstadı, “bardak” ise dervişi temsil eder.

Temsili istiarenin yabancı dillerdeki karşılığı alegori sözcüğüdür. Alegori sembollerle anlatılan metinlere, bir konu veya düşünceyi çeşitli istiarelerle canlandıran parça veya eserlere denir.  

Erbâb-ı kemâli çekemez nâkıs olanlar

 Rencîde olur dîde-i huffâş ziyâdan  Ziya Paşa

Ziya Paşa, bu beytinde kâmil olanları çekemeyen cahilleri ışıktan rahatsız olan yarasalara benzetir. Yani dîde-i huffâş cahilleri temsil eder.

 

Erkan-ı İstiare Erkan-ı Teşbih Nedir

Mekniyye Nedir İstiare-i mekniye Kapalı İstiare

İstiare Söz Sanatı Nedir Türleri ve Örnekleri


KAYNAKÇA


[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/misil

[2] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lügati, Enderun, 1973, s. 163

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/istiare-soz-sanati-nedir-turleri-ve-ornekleri/121696

Yorum yapmak için lütfenKayıt Olunya da