Temsiliye Kökeni Anlamları Edebiyatta Temsili İstiare Alegori
Temsiliye Kökeni Anlamları Edebiyatta Temsil ve Temsili İstiare
Kelimenin Kökeni:
Temsiliye sözcüğü Akatça’dan Aramice, Süryanice ve Arapçaya geçen ve “benzer, eş, gibi, örnek, eşdeğer”, “simge, kıssa, ahlaki öykü”, “ misal getirme, misal verme, teşbih, benzetme; kişileri veya kurumları temsil etme” anlamlarına gelen “ ms̠l mis̠l مثل “ sözcüğüne dayanmaktadır. [1] Bu nedenle temsiliye sözcüğü “, temsil, mesel, masal, misal, emsal” sözcükleri ile aynı kökenden gelmektedir. Temsil sözcüğü Arapça "benzedi, gibi idi, örnek oldu, temsil etti, simgeledi" anlamındaki mas̠ala مثل sözcüğünün mastarı olmaktadır.
Temsiliye kelimesi "bir şeyi başkasının yerine getirme, simgeleme" manasındadır. Temsil, “ bir şeyin başka bir şeyin yerine geçmesi ve onu simgesi olabilmesi demektir. Temsiliye ve temsil, edebiyat sanat, hukuk, siyaset ve diplomaside kullanılan bir kavramdır.
Edebiyatta Temsil ve Temsiliye
Edebiyatta temsiliye ve temsil bir şeyin başka bir şeyin simgesi olarak kullanılması, “ bir heyetin başka heyete teşbih edilmesi” [2] anlamında kullanılan bir terimdir. Temsil ve temsiliye beyan tabirlerinden biri olarak görülür ve istiare söz sanatının türlerinden birisi olarak kabul edilir. Temsil veya temsiliye Bir düşünceyi sembol diliyle örnekleyerek açıklamak anlamında beyân ilmi terimidir. ( bkz Beyan Nedir- Belagat Nedir Hale Makama Amaca Uygun Söz )
Temsilî istiâre Alegori Nedir ve Örnekleri
Temsilî istiâre,Teşbihin temel öğeleri olan benzeyen ve benzetilenden biri yanında birden fazla benzetme yönü gösterilerek yapılan istiâredir. “Teşbih öğelerinden yalnız birisiyle ve birden çok benzerlik (benzetme yönü) gösterilerek yapılan istiareye temsili istiare denir. Temsilî istiare zihinde tek bir tasavvur meydana getirmek amacıyla istiarelerin ardı ardına sıralanmasından meydana gelir;”[3] Örneğin “ Nafile bal çalar ağzıma benim “ cümlesinde ağza bal çalmak güzel vaatler vermeyi temsil edecek anlamdadır. Örneğin Şeyhî’nin Harnâme’sindeki zayıf eşek, temsili bir istiaredir ve ahmak ve düşüncesi kıt insanları temsil etmektedir. Ahmed Haşim'in hayatı anlatan "Merdiven" Şiiri, Faruk Nafiz’in “ At “ adlı şiirleri temsili istiare örnekleridir.
Kilâb-ı zulme kaldı gezdiğin nâzende sahrâlar
Uyan ey yâreli şîr-i jeyân bu hâb-ı gafletden Namık Kemal
Bu beyitte kilâb-ı zulm, ( zülum köpekleri) düşmanları ; nazaende sahralar Osmanlının eski topraklarını, şîr-i lijyân ( yaralı aslan ) ise Osmanlıyı, hab-ı gaflet ( gaflet uykusu “ ise Osmanlının geri kalmışlığını temsil etmektedir.
Bin gemle bağlanan yağız at şaha kalkıyor.
Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor. Faruk Nafiz
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
Eteklerinde Güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın şemaya ağlayarak Ahmet Haşim
Artık demir almak günü gelmişse zamandan
Mechule giden bir gemi kalkar bu limandan
Bin yıl anda dururısa kendü dolası degül (Yunus Emre )
Beyitte “çeşme” mürşit veya üstadı, “bardak” ise dervişi temsil eder.
Temsili istiarenin yabancı dillerdeki karşılığı alegori sözcüğüdür. Alegori sembollerle anlatılan metinlere, bir konu veya düşünceyi çeşitli istiarelerle canlandıran parça veya eserlere denir.
Erbâb-ı kemâli çekemez nâkıs olanlar
Rencîde olur dîde-i huffâş ziyâdan Ziya Paşa
Ziya Paşa, bu beytinde kâmil olanları çekemeyen cahilleri ışıktan rahatsız olan yarasalara benzetir. Yani dîde-i huffâş cahilleri temsil eder.
Erkan-ı İstiare Erkan-ı Teşbih Nedir
Mekniyye Nedir İstiare-i mekniye Kapalı İstiare
İstiare Söz Sanatı Nedir Türleri ve Örnekleri
KAYNAKÇA
[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/misil
[2] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lügati, Enderun, 1973, s. 163
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/istiare-soz-sanati-nedir-turleri-ve-ornekleri/121696
