Uklidis Divan Şiirinde Öklid veya Eukleídes

Uklidis Divan Şiirinde Öklid veya Eukleídes

Öklid – Eukleídēs- ; MÖ 330 – 275. İskenderiyeli e "Geometrinin kurucusu veya geometrinin babası" olarak ün kazanana matematikçidir. Megaralı Öklid'den ayırmak için İskenderiyeli Öklid olarak anılır,

Öklid Yunan kökenli olmakla beraber,  doğduğu yer ve tarihi kesin olarak bilinmez. Yaklaşık olarak MÖ. 325 yılında dünyaya geldiği, İskender’in Mısır’ı fethetmesi ve İskenderiye’yi kurmasından yaklaşık on yıl sonra, yani MÖ 322'lerde ailesinin İskenderiye’ye gelmiş olduğu tahmin edilmektedir. ( bkz Büyük İskender ile Edebiyatta Zülkarneyn )

“ Elementler” adlı Geometri kitabı ile Geometrinin kurucusu ve piri kabul edilen Öklid, Büyük İskender'in bir generali I. Ptolemaios Soter veya diğer adı ile Batlamyus’un krallığı zamanında yaşamış bir bilim adamıdır.

İskender’in generali olan I. Ptolemaios Soter veya diğer adı ile Batlamyus, Büyük İskender'in ölümünden sonra MÖ 305/304'te Antik Mısır'da kendisini firavun olarak da ilan etmiş (MÖ 305 - MÖ 285) yılları arasında Antik Mısır’ın kralı da olmuştu.  

Divan Şiirinde Öklid veya Uklidis

Batı dillerinde Öklid olarak bilinen Eukleídes divan şiirinde de adı zikredilen Yunanî şahsiyetlerden biridir.  Ancak divan şairleri onu “Uklidis “olarak anmışlar, ancak Öklid ile Aristo’yu zaman zaman karıştırmışlardır. ( Bkz : Aristo Kimdir Divan Şiirinde Aristo-  Risto Kimdir ve Aristo-Assos ---Behramkale Aristo'nun Aşk Beldesi-   )  Divan şairleri Öklid’ den söz ederlerken onu riyaziye yani matematik, geometri ilmi ile birlikte söz ederler. Eğer Divan şairleri Aristo’yu matematik ile birlikte anmışlar ise onu Aristo ile karıştırdıklarından gerçekte Öklid’ den bahsetmiş olmaktadırlar.

Eğer şeklin temaşa kılsa Uklidis okur ahsent     Nedim

Naili de Öklid ile Aristo’yu birbirlerine karıştıran divan şairleri arasındadır.

Ben Nâlî, mühendis-i nazmım ceh-i devât

Risto’yu tab’ıma rasad-ı intibahtır.              Naili

Bilindiği gibi divan şairleri vezin gereği Aristo’yu Risto olarak da yazmışlardır. Naili bu beytinde kendi şairliğini - ölçü, anlam derinliği, ahenk ve ses düzeni kurma, incelik, denge kurmaktaki hassasiyetini  - mühendisliğe benzeterek, şiirdeki ustalığını, okkasını rasathane kuyusuna benzetip ve divitinin hünerlerini, şiirlerindeki ufku ancak Aristo’nun hesap ederek idrak edebileceğini ifade etmektedir. Naili, matematik ilmini kastetmesi nedeni ile Aristo ( Risto ) derken Öklid’i kastetmektedir.

Ceh-i devât, divitlerin kuyusu demektir ve okka kast edilmiştir.  Eski devirlerde yıldızların hareketlerini gözlemleyebilmek, ölçebilmek ve rasat edebilmek için kuyular açılırmış.( bkz Mâh- ı Nahşeb Nahşeb Şehrindeki Efsanevi Yapay Ay )