Uykusuz Kalmak ve Hâb-ı Gaflet 

Hâb- ı gaflet: gaflet uykusu غفلة خواب

Eski dilde kullanılan hâb; uyku, gaflet ise “habersiz olma, boş bulunma, dalgınlık, dikkatsizlik, basiretsizlik “demektir.

Eski devirlerde mücrimleri ( suçlular, cürüm işleyenleri) konuşturmak suçunu itiraf ettirmek yöntemlerinden birisi de uykusuz bırakmakmış.  Suçlular uzun müddet uykusuz bırakılırsa, uyumasına engel olunursa, kendi kendilerine konuştukları hatta sayıklayarak suçlarını itiraf ettiği anlaşılmış.

Uykusuz kalanların sırlarını ifşa ettikleri veya sayıkladıkları şiirlerde de karşımıza çıkmaktadır.

Seninçin terk-i hâb etsem yine ifşâ-yı râz etmem

Eğerçi râzın söyler demişler merd-i bî-hâba     Pertev

Hâb- ı gaflet yani gaflet uykusu ise uyuduğunun bile farkında olamamak, uyku ile uyanıklık arasında bilinçsiz bir halde kalmak anlamına gelir. Tasavvufi manada hâb- ı gaflet “ Hak’tan, Hakk’ın emirlerinden Hakk’ın zikrinden habersiz olmak, gerçekleri görememek, dinî hassasiyetlere uymakta idrak eksikliği, nefsin emrine göre hareket etmek “ anlamlarında kullanılmıştır.

Divan şairleri  “gaflet uykusu” uykusuz kalma tabirini, sevgiliyi, anmak, sevgiliyi zikretmek, sırırını açığa çıkarmak, sevda ve özlemlerinden dolayı uykuya girememek, sürekli sayıklamak, sevgili akla gelince uyuyamamak anlamları ile sık sık kullanmışlardır.  ( bkz Hâb Nedir Anlamı Kökeni Şiirlerde Uyuyan Sevgili)  Divan şairleri, içki içerken gelen mahmurluğu da gaflet uykusu olarak anlatmışlardır.

Çeşmümde hayâlün geleli hâb mı kaldı

Ya hicrün ile aglamadan âb mı kaldı     Şeyhülislam Yahya

 

Şarâb-ı nâb götürdükçe nîm-i hâb sana

Tutar elinde kadeh mâh ü âftâb sana      Naili  Şiirleri

 

Hâb-ı gafletten uyanmaz zâhidi gördüm dahi

Tuttu Zâtî on sekiz bin âlemi âvâz-ı aşk        Zâtî

 

Gözlerün şol mestdür kim hâb ana hâcet degül
Leblerün ol mül durur kim âb ana hâcet degül      Cem Sultan 

 

Basılma neş’eye tâ mest-i hâb oluncaya dek

Yapılma kaydına düşme harâb oluncaya dek   Şeyh Galip 

 

Hâb içinde gözüme ol ruh-ı zîbâ görinür

Teşneye vâkı‘asında nitekim mâ görinür   EMRÎ

 

Uyan gafletten ey nadan nedir sende bu nâdanlık

Bilirsin fâide vermez sana sonra peşîmanlık          Everekli Seyrani 

 

Uyan gafletten ey gafil seni aldamasun dünya

Yakanı al elinden kim seni sonra kılur rüsva     Niyazi Mısrî