Ali Kemal

 

 Ali Kemal (1869 - 1922), İkinci Meşrutiyet ve Mütareke dönemi İttihat ve Terakki karşıtı, Artin Kemal şeklinde de anılan, mandacılık ve ihanetin sembolü ve   vatan haini görüldüğü için linç edilen,  nazırlık da yapmış,  yazar, romancı, gazeteci ve siyaset adamı.

 

1867 yılında İstanbul'un Süleymaniye semtinde doğan  yazarın  asıl adı  Ali Rıza'dır. Babası, Çankırı, Orta ilçesi,  Kalfat beldesinde doğmuş, İstanbul’da mumculuk işinde mumcular esnafı Kethüdası – Ahi Babası, Balmumcu Hacı Ahmet Rıza Beydir.

 

Ali Kemal, ilköğrenimini cami derslerini takip ederek yaptı. Mahalle mektebini bitirdikten sonra, Kaptanpaşa Rüşdiyesi’ne devam etti.  Fakat bu rüştiye 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi yüzünden kapatılınca, ertesi yıl Gülhane Askerî Rüştiyesine girdiyse de askeri ortaokulda haşarılığı yüzünden bir hafta sonra bu okuldan atıldı. [1] Süleymaniye Camii’nde cami derslerine başlamış, Tuhfe-i Vehbî ile Gülistan’ı ezberlemişti. Komşuları mâbeyinci İzzet Bey’in tavsiyesi ve annesinin ısrarıyla Mekteb-i Mülkiyye’ye kaydolmuştu. (1882). 

 

Bu okulda okurken  Namık Kemal  'i  sevdiği için Ali Kemal ismini kullanarak  Muallim Naci ve Ahmet Mithat Efendi ’nin tesirinde ilk yazılarını ve şiirlerini yazmaya başladı.  Okulda iken Muallim Naci tesirindeki arkadaşları ile birlikte 1886 da “Gülşen “ adında bir dergi çıkarmaya başladı. Hem şöhret kazanmak,  hem de gençlik hevesi ile devrin önde gelen kalemleri olan Menemenlizâde Tâhir ve Hoca Hayret gibi devrin önde gelen şair ve âlimleriyle münakaşalara girerek[2] dikkat çekmeyi başarmıştı.

Mülkiyede okurken  Mizancı Murat da ona hocalık yapıyordu.  Bu sıralarda Fransa ve Paris’e gitmek için çareler arıyordu en sonunda Fransızcasını ilerletmek için 1886 da Paris'e gitmeyi başarmıştı. Ertesi yıl Fransa'dan Cenevre'ye geçti ve dokuz ay sonra eğitimini tamamlamadan 1888'de İstanbul'a döndü.  Yeniden Mülkiye Mektebi'ne başladı ve Avrupa'da gördüklerinden etkilenip bir öğrenci derneği kurdu [3] Kurduğu dernek kapatıldıktan sonra yeniden bir dernek kurma teşebbüsünde bulununca  gizli cemiyet kurmaktan [4]tevkif edildi dokuz ay hapis yattı. Hapisten çıktıktan sonra Temmuz 1889'da Halep'e sürgün edildi.

 

Halep ve Paris Yılları

 

Halep’te kaldığı yıllarda Halep İdadisinde Türk Dili ve Osmanlı Edebiyatı hocalığı yaparken  “ açılan ders kitapları yarışmasında “ İlm-i Ahlak”  adlı kitabı ile birinci oldu. [5]Halep'teki hayata fazla dayanamamış ve 1895'te izinsiz olarak  İstanbul'a dönmüştü.[6] Bunun tekrar sürgün kararı çıkınca Jön Türklerin  karargâhı haline gelen Paris'e kaçtı(1894). Paris'te iken  Jön Türklere katıldı  ve yarım kalan eğitimini tamamlarken,  İkdam Gazetesi'nde  muhabirlik yaptı.

 

Jön Türkler ile II. Abdülhamit arasında arabulucu bir çizgide iken aslında Teşkilat-ı Mahsusa ’ya hafiyelik yapıyordu.  Hafiyelik yaptığı sonradan anlaşılacaktı.[7] 1899 da Paris’teki eğitimini tamamlayarak Siyasal Bilgiler okulundan diplomasını aldı.  İstanbul’daki İkdam gazetesine Paris izlenimlerini anlatan batı kültürü hayranlığını dile getiren yazılar yolluyor, röportajlar gönderiyor, Paris’te Mizancı Murat'ın çevresinde yer alıyor,  İkdam’ın Paris muhabirliğini yapıyordu. Hüseyin Cahit bu yazıların birçoğunun   Fransız basınından çeviri olduğunu ortaya çıkarmış, Hüseyin Cahit ile düşman olmuşlardı. 1897'de Brüksel Elçiliğinde ikinci kâtipliğe atandı. İttihatçılardan çekiniyor ve bu yüzden İstanbul'a dönemiyordu.  Mizancı Murat'ın II. Abdülhamit ile anlaşıp Jön Türklerden ayrılması üzerine Ali Kemal de bu hareketten ayrıldı.

 

Mısır yılları

 

Mısırlı bir prense ait çiftliği idare etmek için İspanya ve Tunus üzerinden  1900'de Kahire'ye gitti. II. Meşrutiyet'in ilanına kadar Mısır'da rahat bir hayat  yaşadı. [8] Mısır’da iken  tek sayılık “Mecmua’i Kemal” adında bir dergi çıkardı.[9]

1903 yılında yaz tatili için gittiği Londra'da 2008 yılında Londra Belediye Başkanı seçilen daha sonra da İngiltere Başbakanı olan Boris Johnson'un büyükannesi, Winifre Brun adlı bir İngiliz hanımla evlendi. [10]  

 

Bu evliliğinden Selma adında bir kız, Osman Ali  adında bir erkek çocuğu dünyaya geldi. Oğlunun doğumunun hemen ardından eşini kaybetti. Oğlu Osman Ali ismini Winfred Johnson olarak değiştirmişti. Şimdiki İngiltere başbakanı olan Boris Jhonsen işte bu oğlunun oğludur.

Mısır’da iken 1903 ile 1907 yılları arasında “Türk” adındaki gazeteyi yayımladı.[11]

 

I.Meşrutiyet İstanbul ve İkdam Yılları

 

Meşrutiyet'in ilanından bir gün önce İstanbul'a döndü. İstanbul’a döner dönmez padişahın huzuruna çıkmış, padişahın iltifatlarını ve verdiği paraları kabul etmişti.  Bu  yüzden İttihatçılarla ters düştü.  İkdam gazetesinin başyazarı olmuş, bir yandan da Darülfünun ‘da siyasi tarih dersleri veriyordu. İlk siyasi partilerden birisi olan Osmanlı Ahrar Fırkasına girdi ve  İttihat ve Terakki Cemiyeti ile sürtüşmeye  ağır eleştiriler yazmaya başladı.  Gazeteci Hasan Fehmi Bey’in öldürülmesi üzerine  7 Nisan 1909'da Darülfünun ‘da kalabalık bir topluluğa yaptığı konuşmadan sonra bu konuşmanın etkisinde kalan Darülfünun hocaları ve öğrencileri katillerin yakalanmasını istemek üzere Bâb-ı Âli'ye yürüdü.  Sayıları on binlere ulaşan kalabalığın üstüne ateş açılmış, birkaç yüz kişi yaralanmıştı. Ertesi gün de devam eden olaylar 31 Mart vakasına dönüştü.  Selanik'ten gelen Hareket Ordusu İstanbul'a girmeden Ali Kemal yeniden Paris'e kaçtı. 

 

Peyam Gazetesi, ikinci evliliği

 

1909 da Paris’te  Yeni Yol adlı bir dergi çıkardı. Londra'ya yerleşti. İttihatçıların aleyhine dergi çıkardı, ancak dergisi Türkiye'de yasaklandı. 1912 de İstanbul’a döndü İkdam Gazetesi'nde başyazar olarak yazılarına devam etti. Ancak Babıâli baskınıyla  İttihatçılar iktidara gelince  Viyana’ya sürüldü. Üç aya sonra geri döndü.

 

1913’te Peyam Gazetesi’ni yayınlamaya başladı, Mülkiyedeki hocalığı da geri verilmişti. Bu arada Mektepler Nazırı Zeki Paşa’nın kızı Sabiha Hanım ile evlendi [12] Bu evliliğinden Zeki adında bir oğlu dünyaya geldi. Ocak 1913'te Bâb-ı Âli Baskınından sonra tutuklandı.

 

I.Dünya Savaşı yılları

 

1914’te, I. Dünya Savaşı'nın başladı, İttihat ve Terakki’nin baskısıyla  Peyam gazetesini kapatmak zorunda kaldı. 1918'de İttihat ve Terakki liderlerinin Alman denizaltısına binip Türkiye'den kaçışına kadar Öğretmenlik ve tüccarlıkla geçinmeye çalıştı.

 

Kurtuluş Savaşı yılları

 

Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra Hürriyet ve İtilâf Partisi'nin  sekreteri oldu. 1919'da kurulan  Damat Ferit Paşa hükümetinde Maarif Nazırlığı (Eğitim Bakanlığı), ikinci Damat Ferit Paşa hükümetinde ise Dâhiliye Nazırlığı (İçişleri Bakanlığı) görevine geldi. Bu görevde iken Kuvayı Milliye ve Mustafa Kemal Paşa aleyhine emirler yayımladı. İngiliz Muhipler Cemiyeti’nin kurucularından biri oldu. 26 Haziran 1919'da bakanlıktan istifa etti.

 

Darülfünun ‘da yeniden ders vermeye devam etti.  1922 de Mart ayında Darülfünun öğrencileri bağımsızlık, kutsiyet, milliyet hislerine yabancı oluşu nedeniyle onu istifaya davet etti. Öğrencilerin tepkileri üzerine Ali Kemal ve Cenap Şahabettin 3 Eylül 1922'de görevlerinden azledildi. [13]

Peyam-ı Sabah Gazetesi’nin başyazarlığına döndü. Bu gazete, Peyam Gazetesi ile ve Mihran Efendi’nin sahibi olduğu Sabah Gazetesi’nin birleştirilmesiyle 1920’de kurulmuştu. İttihat ve Terakki’nin devamı gördüğü  Milli mücadeleye karşı düşmanca  ve ağır hakaretlere varan yazılar yazıyordu. Mustafa Kemal’e karşı çıktı; tutuklatmak için tertipler hazırladı. [14]Düşmanlığını yazılarında da sürdürdü. Bu  nedenle pek çok insan tarafından “hain” olarak  görüldü. [15]

 

İzmir'in kurtulmasından sonra 10 Eylül 1922'de "Gayelerimiz Bir İdi ve Birdir" başlıklı bir yazı yazmış olsa da  hiç bir etki yaratmadı.[16]

 

Linç Edilmesi 

 

Ankara Hükümeti, Ali Kemal'in tutuklanıp Ankara'ya gönderilmesini istedi. [17] 4 Kasım 1922 günü, Teşkilat-ı Mahsusa, Yurtdışına kaçma hazırlığındaki  Ali Kemal'i kaçırıp, İzmit'te bölge kumandanı Sakallı Nurettin Paşa'ya teslim etti. Nurettin Paşa ile görüştükten sonra dışarı çıkarken kumandanlık karargâhı önünde bekleyen genç subaylar  tarafından Kafası çekiçlerle ve taşlarla kırılarak öldürüldü (6 Kasım 1922). [18] Vücuduna  ip bağlanarak sokaklarda dolaştırıldı. [19]

 

Sakallı Nurettin, Ali Kemal’in cesedini bir direğe astırmıştı. Cesedi, Lozan Konferansı'na  trenle giden İsmet Paşa görsün diye istasyonda bir sehpaya asıldı. İzmit’te defnedilen Ali Kemal'in mezarı,  ortadan kayboldu. [20]

 

Edebi Yönü

 

Ali Kemal gazeteciliğinin yanı sıra çeviriler de yaptı "Ömrüm" adıyla yazdığı anılarını 1914'de Peyam-ı Edebi'de (22 tefrika olarak), sonra da Peyam-ı Sabah'ta (32 tefrika) yayınladı. Ömrüm, 1985 yılında Ali Kemal'in ikinci eşinden oğlu olan Büyükelçi  Zeki Kuneralp tarafından yayınlandı. (Ali Kemal: Ömrüm (Yayına hazırlayan Zeki Kuneralp), İsis Yayıncılık, İstanbul, 1985)

 

Gazeteciliği ile tanınan Ali Kemal’in  edebiyat dil ve tarih konulu yazılarının pek çoğu dergi ve gazetelerde kaldı.  Yazdığı ve yayımladığı romanları Cumhuriyet döneminden sonra itibar görmedi.

 

ROMANLARI:

 

İki Hemşire, ( 1899)  Çölde Bir  Seergüzeşt  1900 – Bu romanı İki Hemşire le birlikte Bir Safha-i Şebab adıyla ikinci defa yayımlandı. 1913 )  Fetret  1913- Fetret İkinci kısım ( 1914 )

 

DİĞER ESERLERİ

 

Sorbon Darul Fununda Edebiyat—Hakike Dersleri, 1898- Paris Muhasebeleri 1899 3 Cilt – İkincfi baskı 1913, Mesel-i Şarkiya Medhal,  1900, Tunus  ( Gezi Yazısı) 1900, Yıldız Hatırat-ı Elimesi 1910, İlmi Ahlak 1914, Bir Safha-i Tarih 1913, Makaleler,  Peyam ve Sabah’taki yazıları H. Pala hazırladı 1997, Ömrüm  ( II. Eşinden  oğluZeki Kuneralp tarafından ) 1985  

 

• Refik Halit Karay Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Halide Edip Adıvar Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği
• Halide Nusret'in Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Hüseyin Rahmi Gürpınar, Romancılığı ve Hayatı
• Yakup Kadri Hayatı Edebi Yönü Eserleri
• Falih Rıfkı Atay Hayatı Eserleri Edebi Yönü Çankaya Özeti
• Ruşen Eşref Ünaydın Hayatı Edebi Yönü Eserleri
• Reşat Nuri Güntekin Hayatı Edebi kişiliği Eserleri
• İbrahim Alaaddin Gövsa Hayatı

KAYNAKÇA 

 

• [1] MUSTAFA İSMET UZUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-kemal
• [2] MUSTAFA İSMET UZUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-kemal
• [3] Erhan Afyoncu, Dedesini linç ettik, torunu belediye başkanı oldu
• [4] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda  İsimler, Elips Yayınları Ank. 2005 sh 48
• [5] MUSTAFA İSMET UZUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-kemal
• [6] Erhan Afyoncu, Dedesini linç ettik, torunu belediye başkanı oldu
• [7] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ali_Kemal
• [8] Erhan Afyoncu, Dedesini linç ettik, torunu belediye başkanı oldu
• [9] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda  İsimler, Elips Yayınları Ank. 2005 sh 48
• [10]  https://www.evrensel.net/haber/383873/ingiltere-basbakani-borisin-dedesi-ali-kemalin-hazin-sonu
• [11] Bülent Çukurova, Büyük Taarruz Günlerinde Ali Kemal ve Siyasi Görüşleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 6, Sayı 23
• [12] Soner YALÇIN, Gazeteci Ali Kemal’i gizlice nasıl kaçırdık, https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/912530 8 Haziran 2008
• [13] Ayşe Hür, Resmi Tarihin Ünlü Haini: Ali Kemal, Taraf Gazetesi, 11.04.2008
• [14] Erhan Afyoncu, Dedesini linç ettik, torunu belediye başka
• [15] Can Dündar, Peki Sonra Ne Oldu Ali Kemal’e? Milliyet Gazetesi, 02.03.2002
• [16] Erhan Afyoncu, Dedesini linç ettik, torunu belediye başkanı oldu
• [17] Ayşe Hür, Resmi Tarihin Ünlü Haini: Ali Kemal, Taraf Gazetesi, 11.04.2008
• [18] https://www.evrensel.net/haber/383873/ingiltere-basbakani-borisin-dedesi-ali-kemalin-hazin-sonu
• [19] Ayşe Hür, Resmi Tarihin Ünlü Haini: Ali Kemal, Taraf Gazetesi, 11.04.2008
• [20] Erhan Afyoncu, Dedesini linç ettik, torunu belediye başkanı oldu

 

Üye olarak ESA şairi ve yazarı olabilir, yazılara katkıda bulunabilirsiniz.