ANIŞTIRMA NEDİR TELMİH VE ÖRNEKLERİ

İngilizce anlamı: allusion

Almanca anspielung
Osmanlıca karşılığı: telmih sanatı

Anıştırmak sözcüğü eski dilde – Osmanlıca- söz sanatlarından birisi olan telmih sanatı yerine TDK tarafından üretilmiş olan ancak güncel edebiyatımızda çok da rağbet görmeyen bir terim olarak önerilmiştir.

Anıştırma sözlüklerde “Bir olayı hatıra getirecek bir sözü, bilerek söyleme”, “Sözün gelişine göre ünlü bir olayı”, sözü, kıssayı, vecizeyi ansıtma, düşündürme sanatı olarak tarif edilir.

Anıştırma veya telmih şiir ve düz yazıda da kullanılabilir. Düz yazıda yazın sanatında metinlerarası ilişkiyi belirtmek için kullanılan bir terimdir. "gizli alıntı" ya da "yarım alıntı"dır. alıntının dolaylı bir biçimidir. en basit anlamıyla, bir metinde geçen ifade ya da cümleyi (bazen tek kelimeden de oluşabilir) başka bir metinde üstü kapalı bir şekilde kullanmaktır.

Anıştırma, telmih veya hatırlatma sanatı yazıda veya şiirde çok kişi tarafından bilinen bir olayı, bir sözü, vecizeyi, atasözünü kullanma sözün gelişinden çok bilinen bir olayı işaret etme üstü kapalı biçimde anlatma, sezdirme ve hatırlatma sanatıdır. Bu nedenle anıştırma yaparken telmihi yapılan olayın sözün, kıssanın vb herkes tarafından bilinmesi özel önem arz eder. Okuyan kişi telmihi yapılan konuyu bilmiyorsa anıştırma başarısız olmuş, amacına ulaşmamış olur.

Germ olup bu mürg-i dil kıldukça cânân ile bahs
Gûyiyâ hüdhüd durur k’eyler Süleymân ile bahs   ( Revani ( 16 Yy)

Devlete Belkıs maksudu getirir lahazada
Kuvve-i kudsiye  olsun aşikar – rüzgar                  Akif Paşa

Nabi,  Revani ve Akif Paşa bu beyitlerde hüdhüd, saba, mehlika ( Revani’nin beytinde mürg- dil, Hz Süleyman ) sözcükleri ile eski edebiyatta herkesin bildiği Hz Süleyman’ın Saba Melikesi (Belkıs Saba Melikesi ) ile Hüdhüd  kuşu ve sabah yeli vasıtası ile haberleşmesi hikâyesini hatırlatmışlardır. ( BKZ Hüdhüd Nedir İbibik ve Hz Süleyman’ın Ulağı - Belkıs Saba Melikesi ve Efsanesi)

Can u dil  Ferhad 'mı şadân kıldın ey sabâ
Yohsa uğrayu mı geldin  kasr-ı Şirin üstine          Mesihi

Diyesin ey sabâ  Ferhad  u Kays  'a
Felek bir tâze  Mecnun itdü  peyda                 Kanuni Muhibbi

Bir gonca benefşe koparıp tacına sokmuş
Dağlarda külüng attığı dem  Ferhad          Baki'

 Âsaf'ın mikdârını bilmez Süleyman olmayan
Bilmez insan kadrini âlemde insan olmayan    Ziya Paşa’

Cism-i ‘uşşāķ[a] yine Rüstem-i pür-zūr gibi
Tìġ-ı Gamgam çeküben iki biçer ġamzelerüñ     (Vesìm: Dìvān: G. 152/4)


Benem ol Kahramān-ı pür-hüner kim
Elimde ĥāmedür şemşìr-i ġamġam     (Ŝabrì: Dìvān: K. 14/24)

Vesim ve Sabri’nin beyitlerinde geçen Rüstem, meşhur destan kahramanı Rüstem’-i Zal’dır. Gamgam ise Hint ve İran destanlarında karşımıza çıkan Zaloğlu Rüstem gibi güçlü kuvvetli bir destan kahramanı olan  Kahramân –ı Katil’in kılıcıdır. ( BKZ Gamgam Tıg-ı Gamgam Şemşir-i Gamgam ve Rüstem-i Gamgam Nedir)

Bir abdi Habeş  dehre olur bahş ile sultan
Dahhak ’nın eder mülkünü  Gave  perişan          Ziya Paşa

Vefası yok demişler âlemin Çemşid’ü Dahhak’e
Görenler suret-i nik ü bedi  ayine-i Cem’de           Osman Nevres

Ey name sen ol mahlikadan mı gelürsün
Ey hüdhüd-i ümmid sabadan mı gelürsün  Nabi

FERİDUN GAVE, GEYVANİ, DEHHAK CEM  İLE İLGİLİ DİĞER YAZILAR 

• DEMİRCİ KAVA GAVE DESTANI
• İran Destanlarında Gave Kawa
• Dahhak ve Efsanesi ( Şiirimizde Dahhak Gave Sahtiyan )
• Direfş-i Gayvani: Gave'nin Önlüğü Sahtiyan Bayrak
• Feridun - Divan Şiirinde Feridun
• Firdevsi'nin Şehnamesi Konuları Önemi ve Etkileri
• Firdevsî Tusi ve Şehname
• Cem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )
• Nevruz Bayramının Kökeni
• Nevrûz - Nevruz-u Amme, Nevruz u Hassa Nedir Şiirlerde Nevruz
• Feridun ( Şehname'de Acem Hükümdarı) Divan Şiirinde Feridun