Baha Tevfik Hayatı ve Yazarlık Yönleri
BAHÂ TEVFİK (ö. 1884-1914)
II. Meşrutiyet devri ülkemizin ilk materyalist fikir adamlarından gazeteci ve yazar
Hayatı
İzmir’de doğdu. Babası İzmir'de gümrük memurluğu yapmış olan II. Meşrutiyetten sonra İstanbul’a gelerek kırtasiye kitapçı dükkânı açan Mehmed Tevfik Efendi’dir.[1]
Baha Tevfik ilköğrenimini İzmir Namazgâh Mektebi'nde okumuş, orta öğrenimini İzmir Rüştiyesinde tamamlamıştır. İzmir Mülkî İdadisinde eğitim gören Baha Tevfik İzmir İdadisini bitirdikten sonra İstanbul’da Mektep-i Mülkiye’ye devam etmeye başlar.
1907 II. Meşrutiyet yıllarında Mekteb-i Mülkiye’yi bitirir İyi derecede Fransızca, Arapça ve Farsça öğrendi. Okuldan sonra kısa bir süre vilâyet maiyet memurluğu ile Meclis-i A‘yân kâtipliğinde çalışmaya başlar. II. Meşrutiyet yıllarında gazeteciliğe de başladı. İlk yazıları 1907 yılında İzmir gazetesinde çıkar.[2] 31 Mart Vakası II. Meşrutiyet’ten sonra İstanbul’a gelerek gazeteciliğe başlar
1910 yılında Ahmed Nebil ile “içtimaî ve ilmî bir inkılâbın esaslarını hazırlamak” maksadıyla Teceddüd-i İlmî ve Felsefî Kütüphanesi adlı yayınevini kurmuştur. Bu yayınevinde yayımladığı gazete, mecmua, telif ve tercüme eserlerle dikkat çekmeye başlar "Eşek" ismindeki güldürü mecmuasını yayınladı ve bir süre " İştirak" gazetesinde de yöneticilik yapar.
Yayımcılık Yılları
Toplam on sayısı yayımlanan Felsefe Mecmuasını çıkardı.(1909/1912) Bu dergide materyalizmi savunan yazılar yazmaya başlamıştır. 1910 yılında İstanbul’da kurulan "Osmanlı Sosyalist Fırkasının” resmi üyesi olduğu iddiası da ortaya atılmıştır. [3] Fakat Selçuk Çıkla’nın verdiği bilgilere göre Bu fıkraya kendisi katılmamış ama “ Hüseyin Hilmi üzerindeki doktriner tesiri” ve Baha Tevfik’in telkinleri sayesinde kurulmuş bir partidir. [4] Baha Tevfik, Abdullah Cevdet ve Beşir Fuad'la birlikte ülkemizin ilk sosyalist ve materyalist yazarlarından birisi olmaktadır.
Bu dergide, Ernest Haeckel'in "Kanat’ın Muammaları" adlı eserini çevirip basmış, Kant ve fikirleri hakkında pek çok makale yazmıştır. [5] Bu yazıları ile ülkenin ilk materyalist gazetecilerinden biri olarak anılmasına neden olur. Ülkemizde materyalist felsefeyi ele alan ilk felsefeci olarak ortaya çıktı. Ölümüne kadar da materyalist felsefeyi savundu. Materyalist anlayışa karşı çıkan devrin yazar ve fikir adamlarını eleştirmeye başlar.
Rehber-i İttihâd-ı Osmânî Mektebi’nde felsefe hocalığı yapmaya başlar. Bu görevini de ölümüne kadar devam ettirir. Öğretmenlik yaparken sürdürdüğü gazetecilik ve yayıncılık yıllarında yerleşik inançlara, gelenek ve görenekleri aşağılayan bir tutum gösterdi. İlm-i Ahlâk (İstanbul 1330) adlı kitabı yüzünden Ali Kemal ile sürtüşmeye girer. Rıza Tevfik, Mehmet Rauf, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi ve Ziya Gökalp ile tartışmalara girdi. Bu tartışma ve polemiklerinde esas amacı materyalist düşünceye karşı olan her cihetteki düşünceyi tenkit etmek amacındaydı. Kendisi gibi ülkenin ilk materyalistlerinden olan Ahmed Nebil ve Memduh Süleyman ile birlikte kurduğu yayın evinde telif ve tercüme pek çok materyalist eseri yayımlar “Arkadaşları Ahmed Nebil, Subhi Edhem ve Memduh Süleyman’la birlikte yabancı dillerden tercümeler yaptı ve bu tercümelerde kasıtlı olarak tahrifatta bulundu.”[6]
Balkan savaşı sonrasında “Zekâ" adını verdiği dergiyi yayınlar. Yayınevinde iki cilt "tarih-i felsefe" isimli kitabı ve Nietzsche'nin hayatını ve düşüncelerini yorumlayan "Nietzsche Felsefesi" isimli kitabı dikkatleri iyice üzerine çekmiştir.
Ernest Haeckel’in Vahdet-i Mevcûd ve başka bir Alman materyalisti olan Ludwig Büchner’in Madde ve Kuvvet adlı kitaplarını tercüme edip yayımlar. Bu tercümeleri ve yazıları İslami çevrelerden tepki gördü. Bu eserlere karşıt eserler yazılmasına da vesile oldu. Devrin çeşitli dergi ve gazetelerinde hiciv polemik yazıları çıkar. [7] Türk basın hayatında ilk çıplak kadın resmini de basan [8]Baha Tevfik devrin aydınları ve İslamcı kesiminin de iyice dikkatini çeker.
Başlıca yazıları Hâle (İstanbul 1320), İzmir (İzmir 1323), Edeb Yâhû (İstanbul 1324), Kadın (Selânik 1324), 11 Temmuz 1324 (İzmir 1324), Eşref (İstanbul 1325), Musavver Eşref (İstanbul 1325), Şehbal (İstanbul 1325), el-Ma‘lûm (İstanbul 1326), Eşek (İstanbul 1326), Felsefe Mecmuası (İstanbul 1326), Karagöz (İstanbul 1326), Kibar (İstanbul 1326), Piyano (17. sayıdan sonra Düşünüyorum, İstanbul 1326), Tenkid (İstanbul 1326), Yine O (İstanbul 1326), Yûhâ (İstanbul 1326), Âlem (İstanbul 1327), Yirminci Asırda Zekâ (İstanbul 1328), Zekâ (İstanbul 1328), Çocuk Duygusu (İstanbul 1329). [9]Dergi ve gazetelerinde yayımlanmıştır.
Yazarlık ve Düşünsel Yönleri
Bahâ Tevfik özellikle materyalist düşünce ve mantık anlayışı ile edebiyatımızda tenkid ve eleştiri yönünden oldukça faydalı olmuştur. Daha ziyade “ biyolojiye dayanan bir materyalizmi savunarak, radikal hareketi öğrettiği gibi çeşitli olaylar karşısında kişinin tek başına karar verme meselesinde de örnek oldu. Dine, muhafazakârlığa, boş inançlara ve o dönemin ahlâkına karşı aldığı tavrı, yazdığı yazılar ve yaptığı tercümelerle açıkça ortaya koymuştur. Fert ve ahlâk, üzerinde en çok durduğu iki konudur. Ferdiyetçiliğin temsilcisi olmamakla beraber kadının toplumdaki yeri ve eşitliği, evlilik ve aile kurumu, metafizik düşünce, boş inançlar, din, felsefe ve insan ilişkileri gibi konuları ele alarak incelemiş ve bu konuları çeşitli açılardan tenkide tâbi tutmuştur.”[10]
“Baha Tevfik, Lamarck ve Darwin'den kaynaklanan biyolojik ve evrimci materyalizme yönelmiş, “materyalizmi bilinçli bir şekilde felsefî bir zemine oturtarak savunmuş ve yaymaya çalışmış ilk kişi olarak” [11] tarihe geçmiştir.
Baha Tevfik 6 -7- gibi çok kısa süren yayıncılık hayatında çok sayıda eser vermiş bir yazar olarak tarihe geçmiştir. Baha Tevfik “kısa bir devrede onlarca gazete-dergi çıkarmış, onlarcasının çıkmasına yardımcı olmuş, birçoklarına yazılarıyla katkıda bulunmuş, kurmuş olduğu kütüphanede (yayınevinde) dört yılda 12 adet kitap yayımlamıştır. Basılan ve basılmayan, telif ve tercüme, tek başına veya ortak 17 kitap yazmış, hikâye, makale, tenkit gibi değişik türlerde ve alanlarda edebî ve felsefî yüzlerce yazı kaleme almıştır.” [12] Yılmaz ve inatçı bir karaktere sahip olan Baha Tevfik’in çıkardığı gazete ve dergiler biraz da iktidarların haksızlıklarına karşı gelmiş olması nedeniyle bir biri ardına kapatılmış, ama hemen bir başkasını çıkarmayı bilmiştir.
Osmanlı sosyalist fırkasının kurucularından olan materyalist felsefeyi savunan ilk kişilerden biri olan felsefeci ve yazar Baha Tevfik, ölümüne kadar evlenmemiş ve daha 30 yaşında iken zamanında müdahale edilemeyen bir apandisit yüzünden genç yaşta ölmüştür. (15 Mayıs 1914). Mezarı Karacaahmet’tedir.
Eserleri:
Biraz Felsefe (AÜ DTCF, İsmail Saib Sencer Ktp., nr. I/4907); Ba‘s ü Ba‘de’l-mevt (Tolstoy’dan tercüme, İstanbul 1325); Tedkîkat: Terâcim-i Ahvâl (İstanbul 1325); Hassâsiyât Bahsi ve Yeni Ahlâk (Ahmed Nebil ile, İstanbul 1910); Karagöz Salnâmesi (İstanbul 1913); Felsefe-i Edebiyyat ve Şair Celîs (İstanbul 1330); Muhtasar Felsefe (İstanbul 1331); Felsefe-i Ferd (İstanbul 1332); Teceddüd-i İlmî ve Edebî (İstanbul, ts.); Feminizm Âlem-i Nisvan (O. Lacquerre’den, İstanbul, ts.); Mantık (Robier’den, İstanbul, ts.); Vahdet-i Mevcûd: Bir Tabîiyyât Âliminin Dini (Ahmed Nebil ile E. Haeckel’den, İstanbul, ts.); Madde ve Kuvvet (Ahmed Nebil ile L. Büchner’den, I-III, İstanbul, ts.); Târîh-i Felsefe (Ahmed Nebil ile A. Fouillée’den, I-II, İstanbul, ts.); Psikoloji-İlm-i Ahvâl-i Rûh (Ahmed Nebil ile, İstanbul, ts.); Niçe, Hayatı ve Felsefesi (Ahmed Nebil ve Memduh Süleyman ile, İstanbul, ts.).
· Refik Halit Karay Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
· Halide Edip Adıvar Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği
· Halide Nusret'in Hayatı ve Edebi Kişiliği
· Hüseyin Rahmi Gürpınar, Romancılığı ve Hayatı
· Yakup Kadri Hayatı Edebi Yönü Eserleri
· Falih Rıfkı Atay Hayatı Eserleri Edebi Yönü Çankaya Özeti
· Ruşen Eşref Ünaydın Hayatı Edebi Yönü Eserleri
· Reşat Nuri Güntekin Hayatı Edebi kişiliği Eserleri
· İbrahim Alaaddin Gövsa Hayatı
KAYNAKÇA
[1] SELÇUK ÇIKLA, Baha Tevfik'in Hayatı, Yazarlığı, Mizacı ve Felsefeciliği, Tarih veToplum, Haziran 2003, S.234
[2] Abdullah Uçman, BAHÂ TEVFİK, DİA, cilt: 04; sayfa: 453
[3] Anonim, Baha Tevfik, https://eksisozluk.com/baha-tevfik--253829
[4] Konu hakkında geniş bilgi için Bk. Tarık Z. Tunaya, Türkiye'de Siyasal Partiler-İkinci Meşrutiyet Dö nemi (1908-1918), C. I, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul 1988, s. 247. Bu konuda ayrıca bk. Mehmet Ö. Alkan, "Baha Tevfik ve İştirak'teki İmzasız Yazıları", Tarih ve Toplum. S. 83, Kasım 1990, s. 7.
[5] Anonim, Baha Tevfik, https://eksisozluk.com/baha-tevfik--253829
[6] Abdullah Uçman, BAHÂ TEVFİK, DİA, cilt: 04; sayfa: 453
[7] Dr. Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, 2005, shf. 92
[8] Yalçın Küçük, Aydın Üzerine Tezler-2, Tekin Yay., Ankara 1985, s. 544.
[9] Abdullah Uçman, BAHÂ TEVFİK, DİA, cilt: 04; sayfa: 453
[10] Abdullah Uçman, BAHÂ TEVFİK, DİA, cilt: 04; sayfa: 453
[11] SELÇUK ÇIKLA, Baha Tevfik'in Hayatı, Yazarlığı, Mizacı ve Felsefeciliği, Tarih veToplum, Haziran 2003, S.234
[12] SELÇUK ÇIKLA, Baha Tevfik'in Hayatı, Yazarlığı, Mizacı ve Felsefeciliği, Tarih veToplum, Haziran 2003, S.234
Üye olarak ESA şairi ve yazarı olabilir, yazılara katkıda bulunabilirsiniz.
