Çalıkuşu Roman Özeti ve İnceleme Reşat Nuri Güntekin

ROMANIN ÖZELLİKLERİ

Çalıkuşu, Reşat Nuri Güntekin tarafından 1922 yılında yazılmış bir romandır. Türk edebiyatının en çok sevilen klasik eserleri arasında yer alır. Ağırlıklı olarak Anadolu'da geçen ve arka planda Osmanlı'nın son yıllarını anlatan bir romandır. Kitabın son kısmı hariç ki bu bölüm dışarıdan bir gözlemcinin anlattıklarıdır, romanın ana kahramanı Feride'nin hatıra defteri şeklinde yazılmıştır.

Eser Cumhuriyet öncesi ve sonrası ilk yıllarının sosyal hayatını ele alması bakımından da önem taşımaktadır. Romanın final yılları Kurtuluş Savaşı yıllarına denk gelmesine rağmen roman, savaş döneminin yansımalarını özellikle es geçen bir tutumla yazılmıştır.
Savaşın  getirdiği siyasi, ekonomik, sosyal hatta düşünsel değişimler romanda yer almamış, romancı sevecen, sıcak, içten ve yalın bir yaklaşımla bireylerin aşk ve toplumsal yaşamda düştükleri ikilemler, sosyal yapıdan kaynaklanan çatışmalar karşısındaki serüvenleri dile getirmeyi tercih etmiştir. [1]

Çağına göre iyi eğitimli olan, modern düşünen, davranan buna rağmen Türk  Kızı kimliğini ve özelliğini yitirmeyen Feride'nin toplumun genel eğilimleri ile çatışması romanın hareket noktasıdır.  Toplumun kanıları, yargıları, tutum ve davranışları ile çelişen afacan, ruhlu Feride'nin masum  aşk macerası ve  geri kalmış toplumsal yapı içinde tutunma mücadelesi eserin temasını oluşturur. [2]

Çalıkuşu, duygusal bir olayı anlatmakla birlikte dönemin toplumsal sorunlarının eleştirel olarak da ortaya koymaktadır. Çalıkuşu, Türkiye'de yeni ve modern bir dönemin başlamasını özendiren bir roman olarak kabul edilmektedir.

Roman  anlatım yönünden iki farklı teknikle yazılmıştır. Bu anlamda final bölümüne kadar romandaki anlatıcı Feride'nin kendisi ve günlüğüdür. Bu yönüyle final bölümüne kadar Roman günlük tekniği  kullanılarak anlatılır. Final bölümünde günlük tekniğinin yerine, gözlemci anlatıcı devreye girerek final bölümü verilmiş olur.

Çalıkuşu beş bölümden meydana gelmiştir. İlk dört kısım, Feride’nin hatıra defteri, son bölüm ise romanın finalidir. ( Çalıkuşu  Hakkında geniş bilgi için: Çalıkuşu Hakkında Reşat Nuri Güntekin ) 

Romanda Yer:    Roman, İstanbul, Tekirdağ, İzmir, Zeyniler ve  ismi verilmeyen  diğer birkaç Anadolu köyleri ve Çanakkale’dir.

Romanda Zaman: Roman Cumhuriyet öncesi yıllarında Kurtuluş Savaşı başladığı yıllardaki Osmanlı topraklarında geçmekte,
Cumhuriyet sonrasına da uzanmaktadır.

Romanının Konusu

Çalıkuşu romanında Feride’nin yaramazlıkları gençlik döneminde teyzesinin oğlu Kâmran’ı kıskanması, yaşadığı bu duyguların aşk olduğunu anlaması ve Kamran’la Nişanlandıktan sonra İstanbul’u terk esip Anadolu’nun ücra köşelerinde çektiği maddî ve manevî sıkıntılardır.

Bu roman bir yandan Feride ile Kâmran arasındaki aşk diğer yandan Anadolu insanlarının sefaleti, geri kalmışlığı, dar düşünceleri ve cehaleti karşısında tutunmaya çalışan aydınların çatışmaları eserin başlıca temalarından biridir. Ayrıca yazar o dönem Türkiye’sinde eğitim-öğretim kurumlarındaki aksaklıkları, yetersizlikleri, bürokrasiyle ilgili çarpıklıkları da tüm çıplaklığıyla aktarmak istemiştir. Romanda eğitim öğretimde gerilik ve imkânsızlıklar, bürokrasideki çarpıklıklar, çıkar çarkları düzenbazlıklar, insanlardaki taasup ve çok eşli olmaya meyyal tutumlarından kaynaklanan  geleneksel ama çağdışı yaklaşımlar ve bakış açıları “ Yaşlı insanların genç kızları kuma olarak istemeleri, yaşlı adamların genç güzel ve aydın genç kızları elde etmeye kalkışmalarının toplum tarafından yadırganmaması, Anadolu’daki halkın yoksulluğu ve geri kalmışlığı romandaki başlıca sosyal temalardır.

Romanda sevgi, “merhamet”, “acıma”, “şefkat” duyguları da başlıca temalardır. Feride, soğuk bir kış gecesinde, kapısına donmuş bir hâlde gelen Munise’ye acır, onu bir anne şefkatiyle kucaklayıp evlat edinir. . Doktor Hayrullah Bey, gönlü yaralı Çalıkuşu’nu Anadolu’nun ücra bir köşesinde görünce ona acır. Onun mutlu olması için elinden geleni yapar. Feride’yi kızı yerine koyar, baba şefkatiyle sever. “Ölüm” ve “ayrılık” temalarının da etkisi büyüktür. Kader, âdeta Feride’yi yalnız bırakmak için onun sevdiklerini teker teker elinden alır ”[3]

Çalıkuşu romanının en önemli teması, Feride ile Kâmran arasında yaşanan “aşk”tır. Roman kahramanı olan Feride,  Kâmran karşısında hırçınlaşıp ondan nefret ettiğini söylese de yaşadığı yıllar boyunca Kâmran’ı hep sevmiştir. “ Teyzesinin köşkünden ayrıldıktan sonra karşısına pek çok erkek çıkmış olmasına rağmen, hiçbirine Kâmran’a karşı hissettiği duygularla yaklaşmaz. Feride’nin onca yıl sevdiğinden ayrı kalmasının arkasında daha çok sevilmek, sevmeyi ve kendini sevdirmeyi yeterince bilmemek vardır.” [4] İhanet, gurur, kıskançlık romanda karşımıza çıkan diğer temalardır.

ROMANIN KAHRAMANLARI VE TİPLERİ 

Feride: Ela gözlü, çok kişinin hayran olduğu güzellikte,   hareketli, sevimli ve idealist bir genç kızdır. Cumhuriyetin ilk yıllarında halkın cehaletiyle savaşan aydın Türk kızını temsil etmektedir.  Duygusal, iyi eğitimli, hareketli, bir genç kızdır, annesini kaybetmiş, teyzesinin yanında yaşamaya başlamıştır.  Yerinde duramadığı daldan dala atladığı için ona çalıkuşu denmiş bu lakap ona miras kalmıştır. Feride, Cumhuriyet Türkiye’sinde esas olacak yeni bir kız tipidir. Feride, çocukluğundan beri kendini ezdirmeyen, haklarını savunabilen, insanlarla kolaylıkla diyalog kurabilen, kültürlü, dışa dönük bir kızdır.

Kâmran: Sarışın,  kıvırcık saçlı, mavi gözlü, nazik ve kibar bir genç. Eserde Feride'nin sevdiği delikanlı olarak karşımıza çıkar. Genç, yakışıklı ve kibar biridir. Feride’yle nişanlı olmasına rağmen orada Münevver adında bir kadınla ilişki yaşar. Fakat bu ilişkiyi Feride’den saklar. Evlenmelerine üç gün kala Feride, bu ilişkiyi öğrenir ve kendisine yapılan bu ihaneti affetmez.

Münevver: Kâmran’ın Feride ile nişanlıyken Avrupa’da tanışıp ilişki yaşadığı kadındır. Feride’nin yaşamını altüst ederek ona beş yıl gurbetlik çektiren rakip kadın tiplemesidir. Münevver, Kâmran’dan önce sevdiği bir adamla evlenmiş, fakat mutlu olamamıştır. Kâmran’la olan ilişkisinden Necdet adında bir oğlu olur. Kâmran’la evlendikten bir sene sonra yatağa düşer, üç sene sonra da ölür.

Neriman:  Feride’nin teyzesinin köşküne gelip giden misafirlerden biridir. Bir sene evvel kocasını kaybetmiş, haincesine güzel, giyinmesini bilen süslü ve çekici bir duldur. Kamran’la öpüşmüş bu olayı Feride görmüş ve Feride Kamran’a âşık olduğunu anlamıştır. Feride, Neriman’a karşı kıskançlık duymaktadır.

Doktor Hayrullah: Mavi gözlü, şirin bir çehreye sahip, iri yapılı, iyi kalpli ihtiyar bir askeri doktordur. Feride’yi dedikodulardan koruyan bir kalkan görevi görür ve onunla sahte bir evlilik yapar. Romanda babacanlığın sevginin, şefkatin ve yardımseverliğin timsali olarak karşımıza çıkar.
Munise: Sarışın, sütbeyaz tenli ismi gibi munis ve iyi kalpli çok saf ve temiz bir köylü kızı. Romanda Feride’nin sahip çıktığı bir kız olarak önemli bir yer almıştır.  Anadolu halkının cehaletinin, temiz kalpliliğinin yoksulluğunun ve kimsesizliğinin timsalidir.

Hatice Hanım: Zeyniler köyünde çocukları okutan, okulun temizlik işleriyle ilgilenen yarı öğretmen, yarı hademe durumundaki yaşlı bir kadındır. Çocuklara dayak atar, dayakla uslanmayanları tabuta benzeyen bir dolabın içine koyar, “ölüm, teneşir, kabir, zebani, cehennem” gibi korkunç kelimelerle dolu ilahiler öğretir. Anadolu’daki yarı aydın ve cehaletinin timsali olarak karşımıza çıkar.

Nizamettin Bey: Feride’nin babası,  süvari binbaşısıdır. Güzide Hanım’la evlendikten sonra İstanbul’dan ayrılmış, bir daha da dönememiştir; Diyarbakır’dan Musul’a, oradan Hanıkın’a, Kerbela’ya sürekli tayin olmaktadır. 
Müjgan: Feride ve Kamran’ın  yakın dostları, sırdaşları  ve aynı zamanda  Feride'nin teyzekızıdır. Feride’den üç yaş büyüktür. Feride’nin akraba çocukları arasında en çok sevdiği, sırrını paylaştığı, dertleştiği kişi Müjgân’dır. Feride’nin çılgın ve yaramaz olmasına karşın Müjgân o kadar olgun ve ağırbaşlıdır.

Hafız Kurban Efendi: Feride’nin Ç...’de iken oturduğu eve bitişik komşusudur. Cahil, gözü dışarıda olan, karısına değer vermeyen, ahlâksız bir adamdır. Hafız Kurban Efendi, karısını evlilik teklifini bildirmek üzere Feride’ye gönderir. Feride, bu teklifi kabul etmez.

Reşit Bey: İzmir’de Maarif Müdürü’nün odasında Feride’ye “Fındıkkurdu” diye laf atan, yaşlı, zengin bir adamdır. Feride’yi kızlarına Fransızca dersi vermek üzere köşküne getirir.

İhsan Bey: Ç...’de “Gülbeşeker” olarak tanınan Feride’yi görebilmek için amele kılığına girip okulun yanındaki bahçede çalışan bir askerdir. İhsan Bey, çok zengin olan amcası Abdürrahim Paşa’nın konağında sütannesi aracılığıyla Feride’ye evlenme teklifinde bulunur.  Yakınına düşen bir bomba, yüzünün yarısını feci bir şekilde yakmış ve bu yara yüzünü korkunç derecede çirkinleştirmiştir. Yaralı olarak Feride’nin hasta bakıcılık yaptığı yere gelir. Feride, Kâmran’dan nefret ettiğini ispatlamak amacıyla İhsan’a evlenme teklifi yapar. İhsan bu teklif karşısında çok mutlu olur, fakat bu teklifin sevgiden değil de acıma ve merhametten kaynaklandığını bildiği için oradan uzaklaşır. 

 ROMANIN ÖZETİ 

BİRİNCİ BÖLÜM

 Roman Feride'nin çocukluk yıllarında Mısır, Suriye ve  Ortadoğu henüz Osmanlı sınırları içinde olduğu bir zamanda başlar. Feride’nin babası Nizamettin adında bir süvari binbaşısıdır.  Askeri görevleri dolayısıyla sürekli yer değiştirmektedir. Feride'nin annesi ile evlendiğinde  babası  Diyarbakır’a göreve gönderilmiştir. Diyarbakır,  Musul,  Bağdat ve   Karbela’ya geçerek miş sürekli yer değiştirmekte gittiği yerde iki sene üst üste kalamamaktadır. Roman  Feride ve ailesi Musul’dayken hareket kazanır. Feride üç yaşına girmeden babası annesi ve Feride’yi Musul’da bir köye göndermiştir. Feride’nin annesi Güzide  hasta bir kadındır ve Feride ile ilgilenememektedir.  Bu yüzden  Feride’yie Fatma adında bir arap kadın dadılık yapmaya başlamıştır.  Fakat dadısı Fatma Feride dört yaşındayken   evlenip gidecek Feride bu olaya çok üzülüp günlerce ağlayacaktır.  Feride' ile  babasının  sakat bir süvari neferi ilgilenmeye başlayacaktır.  Annesi ölmeye yaklaşmıştır. Bu arada Üç yaşına kadar Musul’da yaşamış olan Feride buradaki kuraklıktan dolayı ailesi ile birlikte Kerbelâ’ya göçmüştür. Babası, annesinin ölmeden önce ailesini görmesi için Feride ile annesini İstanbul'a yollar.  Fakat İstanbul’a yetişemeden Feride’nin annesi Beyrut’ta vefat eder.

Babası Feride’yi  neferi Hüseyin ile İstanbul’a ve Feride'nin  İstanbul’daki teyzesi ve büyükannesinin yanına yollar. Feride teyzesinin yanına İstanbul’a gelir. İstanbul’da yeni akrabalarıyla tanışan Feride, burada da yaramazlıklarını sürdürür. Sadece Besime Teyzesinin oğlu olan Kâmran’a karşı çekingendir.  Kâmran yaşça Feride’den büyük, uslu ve ağırbaşlı efendi birisidir. Feride dokuz yaşındayken bu defa da  büyükannesini kaybeder.  Büyükannesi vefat ettiğinde babası da tesadüfen İstanbul’dadır. Babasını bu defa Trablus’tan Arnavutluk’a yollamışlardır. Babası onu  bir Fransız yatılı okulu olan Sör Mektebi’ne gönderir. Feride bu okulda   on sene okuyacaktır. Yaramazlıklarına okulda da devam eden Feride  arkadaşlarından ayrı ve  tek başına oturtulmaktadır.

Feride birçok kişinin cesaret edemeyeceği işlerde yapmakta, ağaca tırmanıp  ve daldan dala atlamaktadır. Bunu gören muallim ona “Bu kız insan değil ÇALIKUŞU”  diye bağırır  ve o günden sonra Feride’nin adı ÇALIKUŞU olarak kalmıştır. Çalıkuşu adı akrabalar arasına da yayılmıştır. Feride okul yıllarındayken  babasını kaybetmiş Teyesi dışında tamamen kimsesiz kalmıştır.

Yaz tatillerini Besime teyzesinin Kozyatağı’ndaki köşkünde geçirmektedir.  Besime teyzesinin iki çocuğu vardır. Büyük olanının adı Kâmran  küçük kız kardeşi ise Necmiye'dir.  Çalıkuşu akraba çocuklarıyla pek geçinememekte hepsini yıldırmaktadır. Fakat teyzesinin oğlu  Kâmran’a karşı her zaman bir çekimserlik duymaktadır. Kamran'a  kötülük yapmak istemekte gizli gizli ayağına taş atıp, gözüne kum serpmektedir. Bu  yaramazlıklarına karşılık  Kâmran  çok fazla sinirlenip kızmamaktadır.

Bir yaz tatilinde  Kamran ile Feride ağaca tırmanmışlar Neriman adında yirmi beşlik bir dul kadının konuşmalarını duymuşlardır. Neriman Kâmran’ı etkilemek ve elde etmek istemektedir.  Çalıkuşu  bir akşam kiraz yemek için ağaca çıktığında Neriman ve Kâmran’ı bahçede öpüşürken görmüş ve dayanamayarak gülmüş, Neriman kaçmış ve Kâmran Feride ile konuşmuştur. Feride bu olaydan  kimseye bahsetmeyeceğine dair Kamran ve Neriman'a söz verir. Bu hadise ile Feride'nin de Kamran'a ilgi duymasına yol açacaktır. Bu günden sonra Kâmran Feride’den  korkmaya başlar ve bu olayı kimseye anlatmaması için, Neriman ve Kmaran Feride'ye düzenli aralıklarla hediyeler göndermeye başlar.

Okuldaki kızlar yaz tatilinde yaşadıkları aşkları  birbirlerine anlatmaktadır.  Feride’nin Mişel adında aşk düşkünü bir arkadaşı vardır. Feride'de, kendini aşk yaşayamayacak kadar saf ve aptal olarak düşünmemeleri için  bir aşk hikâyesi uydurur. Kâmran ile Neriman arasındaki oynaşma sahnesine  Neriman’ın yerine kendisini koyarak anlatır.  Mişel bu hikayeye inanmıştır. O günden sonra kızların Çalıkuşu hakkındaki düşünceleri değişmiştir. Kâmran’ın sık sık mektebe uğrayıp, ağaçta gördüklerini kimseye anlatmaması için  Feride’nin çok sevdiği fondan şekerleri getirmektedir. Bu olaylar okuldaki kızlara, Feride’nin bu hikâyesinin yalan olmadığına dair bir kanıt olmaktadır.

Diğer yaz Feride Tekirdağ’daki teyzesine gitmiş. Teyzesinin kızı ve kendinden birkaç yaş büyük olan Müjgan ile çok iyi dost ve sırdaş olmuşlardır.. Çalıkuşu Kâmran ile kurduğu aşk hikâyesini Müjgan ablasına da anlatır.  Müjgân, Feride’nin Kâmran’ı sevdiğini anlar ve her zaman Feride’nin ağzından Kâmran’la ilgili laf almaya çalışır.   Birkaç hafta sonra Kâmran da Tekirdağ’a teyzesi gile gelir.  Birgün Müjgan ile Kâmran konuşmaya başlar. Çalıkuşu  Kamran'ı sevdiğini reddetmiştir. Müjgan Feride’nin yalan hikayesini Kâmran’a anlatır. Bunu uzaktan gören  Feride bir şeyler hissetmiş oradan kaçmaya başlamıştır. .  Feride Müjgân ablasının tahmin ettiği gibi Kâmran’ı çok seviyor,  fakat nedense Kâmran’a karşı çok çekingen davranıyor, onunla yan yana gelmemeye özen gösteriyor ve doğru düzgün konuşmuyor,  Kâmran’dan kaçıyordu.

Bir gün Feride  komşu çocuklarını salıncakta sallamaktadır.  Kamran  kendisini de sallamasını ister. Feride önce tereddüt etmiş ama Kamranı da salamaya başlamıştır.  Kamran  sallanırken ip kopmuş ve yere düşmüştür. Ayağa kalktıklarında Kâmran her şeyi öğrendiğini söyler ve Feride’ye evlenme teklif eder.  Bu olaydan sonra Feride ile Kâmran  nişanlanırlar.

Kâmran’ın sık sık Feride'nin okuluna uğramasının, yazın Tekirdağ’a gelmesinin nedeni Feride’yi sevmiş olmasıdır.  Fakat  Kâmran’ın İspanya’daki amcası Kâmran’ı yanına sefaret kâtibi olarak çağırır. Feride ile bunu konuşurlar ve  Kâmran Avrupa’ya gider. Dört yıl sonra Kâmran dönecek, Feride’ de mezun olacak ve evleneceklerdir.  Bu memuriyet dört sene olmasına rağmen ikisi için de çabuk geçer. Fakat düğüne üç gün kala hiç beklenmedik bir olay olur. Feride bahçede dolaşırken kapının önünde siyah çarşaflı bir kadın görür ve o kadın Feride’ye  Kâmran’ın Avrupa’da  Münevver adında bir sevgilisinin olduğunu söyler. Yanında Kâmran’ın yazdığı bir mektubu getirir ve okur. Mektubun bir bölümünde Kâmran “sarıçiçeğim” diye hitap etmektedir. O gece Feride teyzesine ve  Kâmran’a da şu notu yazarak  ayrılır:  “Kâmran Beyefendi. “Sarı Çiçek” romanını baştanbaşa öğrendik. Bir daha ölünceye kadar birbirimizi görmek yok. Senden nefret ediyorum”  Feride derhal evi terk eder ve kendi hayatını kurmak ve yaşamak için Anadolu’ya gitmeye karar verir.

İKİNCİ BÖLÜM

Bu olaydan sonra Feride’nin Anadolu macerası  başlar. Maarif Nezareti’ne gitmeden önce Gülmisal Kalfa adındaki eski bir kalfalarının evinde kalır. . Gülmisal Kalfa Feride’ye biraz para verir. Feride ertesi gün Maarif Nezareti’ne gider. Bursa’nın merkez rüştiyesinde Coğrafya ve Resim muallimliğine tayin edilir. Feride Bursa’ya gittiğinde bir başkasının daha aynı göreve atandığını görür. Bu görev Feride’ye çıkartılmıştır. Fakat Feride müdürün ısrarı ve diğer öğretmenin ağlayışları ile hazırlanan bir tuzağa  düşmüştür. Böylece Bursa’nın yakınında Zeyniler Köyünde muallimliğe başlamıştır. Müdürün Feride’yi kandırmak için öve öve bitiremediği Zeyniler Köyü daha doğru dürüst yolu bile olmayan hatta okulu bile ahırdan bozma bir yerdir.

Feride’nin gittiği köyde insanlar mezarlıkla ve ölümle iç içe yaşamaktadır. Çocukların oynadığı oyunlar, söyledikleri şarkılar bile,  tabutlar, cesetler ve ölümle ilgilidir. Okul eski bir ahırdır. Köylüler  11 yaşından büyük erkek çocuklarını erkekten sayıp başka bir köye göndermektedir.  Çünkü erkek ile kızların birlikte okumalarının sakıncalı olduğuna inanmaktadırlar.  Feride bu köyde insanlara yardım edip onları ve çocuklarını eğitmeye onları hayata kazandırmaya çalışmaktadır.  İlk günden beri Munise adında sütbeyaz tenli sarışın, üvey annesi olan ve gerçek annesi bir jandarma ile kaçtığı için kötü kadın olarak bilinen ve bu yüzden dışlanan bir öğrencisini çok sevmeye başlamıştır. Bu kız sürekli hırpalanıp,  dayak yemektedir. Bir gün Munise babasından dayak yemek üzereyken evden kaçar ve iki gün kayıp olur. Herkes öldüğünü düşünürken Munise Feride’nin evine sığınır ve onun yanında  bir gece kalır. Bu olaya  çok üzülen Feride bu kızı evlat edinir. Bir gece köyde Jandarma ile eşkıya arasında çatışma olur yaralı bir Jandarma köyün misafir odasına getirilir. Hayrullah adında bir askeri Doktor, Feride’yi çağırır, hastaya bakmasını ister. Feride bu doktora çok ısınır, dost gibi olular. Bir gün köye bir müfettiş gelir ve okullarını ziyaret eder. Daha önceden de belirttiğim gibi ahırdan bozma bu okulu müfettiş gördüğünde bu okulda ders yapılamayacağını söyler ve okulu kapatmaya karar verir. Feride’ye ise onu başka bir okula tayin edeceğini söyler.

Feride Munise’yi ve hediye aldıkları bir keçi yavrusunu da alarak Bursa’ye döner. Hacı Kalfa’nın yardımıyla güzel bir ev tutar. Feride, Maarif Müdürünün yanına gittiğinde müdür ona açıkta yer olmadığını söyler. Ama müdürün odasında eski bir arkadaşını görüp, onunla Fransızca konuşmaya başlayınca bu olay sayesinde Bursa Darülmuallimatında çalışmaya başlar.

Feride çok güzel olduğundan başından bir  çok olay geçer. Feride’ye burada “İpekböceği” ismi takılır, güzelliği ile dillere düşer. Okuldaki günleri çok iyi geçmektedir, fakat okulda çok sevdiği ve kendisine çok yakın hissettiği Şeyh Yusuf Efendi, Feride’ye aşık olmuştur. Üstelik bunu Feride’den başka herkes bilmektedir. Bir gün bunu bir arkadaşı Feride’ye söyleyince Feride çok utanır ve artık insan içine çıkamaz olur. Çünkü Şeyh Yusuf hastalanmıştır.  Herkes Feride’ye suçluymuş gibi bakmaya başlamıştır.  Okulun müdiresi dayanamayıp Feride’nin gitmesini ister. Maarif Müdürünün emriyle Çanakkale Rüştiyesi’ne emri çıkar.  Gitmeden önce kendisine aşık olan müzik öğretmeni Yusuf Beyin ölmek üzere olduğunu ve son isteğinin Feride’yi görmek olduğunu öğrenir ve son nefesinde Yusuf’a org çalar.  Giderken Zeyniler’den aldıkları keçiyi Hacı Kalfa’ya bırakmak zorunda kalırlar ve Munise üzülmesin diye  altı tane kuş satın alır. Feride buradan Çanakkale'ye tayin edilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Feride, Munise’yi de alarak Çanakkale’ye yerleşir. Çanakkale’de de Feride’nin güzelliği başına bela olur ona “Gülbeşeker” ismini takarlar. İlçedeki  tüm delikanlılar ondan bahsetmektedir.  O çevrenin en zengin ailesinin kızlarının öğretmenliğini yapan Feride, kızın da isteğiyle konağa davet edilir. Fakat bu davetin sebebi başkadır. Konağın sahibi Nerime Hanımın  amcası soylu bir aileden gelen binbaşı İhsan’dan evlenme teklifi alır ama Feride  reddeder. Bu olaydan kısa bir süre sonra Hafız Kurban Efendi adında evli bir adamdan daha evlenme teklifi alan Feride bu teklifi de reddeder.   Bir süre sonra da Nazmiye adında bir arkadaşının davetini  kabul eder. Nazmiye,  Feride'yi  nişanlısı ve nişanlısının en yakın arkadaşı olan Burhanettin adında biri ile tanıştırır. Daha sonra yemeğe indiklerinde bütün salon Burhanettin ve Gülbeşeker diye inliyordur. Bu davet aslında Burhanettin Bey ile Feride’nin arasını yapmak için düzenlenmiştir. Feride artık sokağa çıkamaz olmuştu. Feride davet edildiği bir bağda bayılır ve gelen doktor onu tekrar  Çanakkale’ye götürür.  Bu olaylardan sonra Feride kendini kötü hissetmeye başlar ve Çanakkale'yi terk etmeye karar verir. Çanakkale’de de daha fazla kalamayacağını anlar ve okulun müdiresinin birkaç yakın arkadaşı ile görüşmek için İzmir’e gider.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İzmir'de  işler istediği gibi gitmez. En sonunda oranın en zenginlerinden biri olan Reşit Bey'in kızlarına Fransızca dersi vermeyi kabul eder. Artık Feride ve Munise köşkte kalmaktadır. Büyük bir tesadüf eseri Reşit Bey'in kızlarının teyzesi, Kamran’ın karısı münevver’dir. Reşit Bey'in kızı,  Kâmran’ın bir resmini gösterip onu düğün gecesi terk eden şımarık ve  nankör bir kızdan bahseder. ( Hâlbuki bahis edilen bu kız Feride'dir. ) Bu esnalarda köşkün sahibinin oğlu Cemil Bey gece Feride’yi merdivenlerde sıkıştırır.  

Feride hiçbir tepki vermez ve  gerçeği de söylemez.  Ama  buradan da ayrılmaya karar vermiştir.  Birkaç gün sonra evdeki bir hizmetçi Feride’ye karşı Reşit Bey’i över ve “seninle görücüye çıksak ne güzel olur” cinsinden birkaç hileli söz ile Feride’yi Reşit Bey’e istediğini ima eder. Zaten gitmeye niyetli olan Çalıkuşu ben nişanlıyım ve yakında buradan ayrılıyorum der. O evden ayrılmadan önce Kâmran’ın önceki yaz evlendiği haberini de almıştır.  

Maarif Müdürlüğüne giderek yeni bir yere tayin edilmek ister. Çalıkuşu,  Kuşadası’nda Türkçe ve resim muallimine ihtiyaç olduğunu öğrenir ve kuş sözünü duyduğu an Çalıkuşu “Burası benim memleketim” diye kabul eder. Feride bu görevi kabul ettikten sonra, Anadolu yolculuğunda son durağı olan Kuşadası’na hareket eder.

Kuşadası’nda Okulu istediği gibi yöneten Feride burada da mutluluğu bulmuştur. Ancak Kuşadası’na gittikten bir ay sonra muharebe başlar ve okul,  kumandanlığın emriyle hastaneye dönüştürülür. Feride’nin çalıştığı okulu hastane olarak kullanırlar. Çalıkuşu okulda kalan kitaplarını almak için gittiğinde başhekim ile tanışır. Bu başhekim Zeyniler köyünde kendisine hasta bakıcılığı yaptıran Doktor Hayrullah Bey'den başkası değildir.

Doktor Hayrullah ile birbirlerine sarılırlar, daha önce bir kez görüştükleri halde birbirlerini kırk yıllık arkadaş gibi karşılamışlardır. Doktor Hayrullah,  Feride’den burada da hastabakıcılığı yapıp kendine yardım etmesini ister. Hemşireliğe başladıktan bir ay sonra Feride’nin hastası İhsan Bey olur. İhsan Bey muharebede ağır yaralanmış ve ameliyat edilmiştir. Feride hem İhsan Bey’e acıdığı hem de Kâmran’ı unutmak için, İhsan Bey’e evlenme teklifi etmiş fakat kendine acındığını anlayan İhsan Bey bu teklifi reddetmiştir.  Muharebe bittikten sonra mektep tekrar kurulur ve Feride “Müdire” olur. Fakat acılar burada da Feride’yi bırakmaz  Munise’yi kaybeder ve şok geçirerek on yedi gün baygın yatar. Uyandığında Munise’nin mezarını ziyaret eder.  Doktor Hayrullah dinlenmesi ve kendine gelmesi için Feride’yi kendi çiftliğine götürür.  Onun bu durumunu gören ve onu bir kızı gibi seven Hayrullah Bey, Feride’yi iyileşinceye kadar bekler ve onu yanına alır. Bu olaydan sonra Feride artık Hayrullah Bey ile birlikte kalmaya başlar. Feride uzun süre burada kalır. Ama  sevgili oldukları,  beraber gezdikleri, bu da yetmeyip okuldan uzaklaşarak çiftliğe gittikleri ve orada aşk yaşadıkları dedikoduları çıkmaya başlamıştır. Bunun üzerine kötü dedikodulara son vermek için  Doktor Hayrullah ile  sözde bir nikah yaparak evlenirler. Hayrullah düğün hediyesi olarak çiftliği bir anaokulu haline getirir ve Feride burada 20 öğrenciyi eğitmeye başlamıştır. Feride ise evlenmeyi kabul ederken hayatında ilk ve tek sevdiği Kâmran’dan da ayrılmış oluyordu. Bu durumu anlayan ve ölümü yaklaşan  Hayrullah Bey ölmeden önce son isteği olarak Feride’den  İstanbul’a  gitmesini ister ve Feride’ye Kâmran’a iletmesi için bir mektup verir. Bu mektupta Kâmran’a Feride’nin kendisini ne kadar sevdiği yazılıdır ve Hayrullah Bey,  Ayrıca mektubun içine bu kitabı oluşturan Feride’nin günlüğünü de koymuştur. Feride günlük defterinin son sayfalarına  son kelime olarak şunları yazmıştır:

“Kamran biz, asıl bugün birbirimizden ayrılıyoruz. Ben, asıl bugün dul kalıyorum... Bütün olan, geçen şeylere rağmen sen yine bir parça benimdin; ben bütün ruhumla senin...” Buradan itibaren kitapta Feride’nin günlüğünün yer aldığı bölüm bitmiştir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

Feride bu son istek üzerine İstanbul’a gittiğinde Kâmran’ı ne kadar sevdiğini bir kez daha anlar. Kâmran’da evlendiği kadını kaybetmiştir. Ayrıca Kâmran evlense bile yalnızca Feride’yi sevmiştir. Kâmran karısını kaybettikten sonra oğlunu alıp Tekirdağ’a gitmiştir. Bir hafta sonra ise Feride de Tekirdağ’a gelir. Birbirlerine karşı bazen soğuk, bazen romantik, bazen ağabey-kardeş gibi davranırlar. Feride herkesi özlediğini ve bunun için geri döndüğünü söyler. Feride eski neşesini bulur ve herkesi yine güldürür. Ara sıra kocasından ve kaybettiği Munise'den bahseder. Kâmran bunları duyunca kendini çok kötü hisseder. Kâmran’ın oğlu Necdet Feride’yi çok sever, hiç yanından ayrılmaz Hatta Feride'ye anne diye hitap etmektedir. Bu ise  Kâmran ile Feride’yi çok üzmektedir. Feride Kuşadası’na geri dönmeden önce Müjgan’a gerçeği anlatır. Feride Tekirdağ’a dönmeden 3 ay önce kocasını kaybedier ve kocası Feride’nin tekrar dönüp ailesiyle barışmasını ve özellikle Kâmran’ı görmesini, eğer devam edemeyeceğini hissederse geri dönmesini vasiyet ettiğini ve Feride’nin onun vasiyetini yerine getirmek için geri döndüğünü söyler. Kocasından Kâmran’a mühürlü bir paketin geldiğini ve bunu ertesi gün Feride gittiğinde Müjgan’ın Kâmran’a vermesini ister ama Müjgan paketi o gece Kâmran’a verir.

Bu pakette Hayrullah’tan Kâmran’a yazılmış bir mektup ve Feride’nin Anadolu macerası boyunca yazdığı günlük çıkar. Kâmran ve Müjgan bunları birlikte okuyorlar. Mektupta Hayrullah Kâmran’dan Feride’ye sahip çıkmasını ve Feride’nin eşyaları arasında bulduğu ve kaybolduğuna Feride’yi inandırdığı bu günlüğü okumasını ister. Kâmran ve Müjgan günlüğü okuyup, herşeyi öğrenirler.

Ertesi gün Feride kendisini almaya gelecek vapuru beklerken bahçedekilerle vedalaşır. Bir süre sonra Kâmran ve babası Aziz Bey gelir. Aziz bey Feride’ye Müjgan’ın defterini Kâmran’a okuttuğunu, her şeyi öğrendiklerini, hemen kadıya gidip defteri gösterdiklerini ve geniş kafalı kadının hemen nikah kıydığını, artık kocasının Kâmran olduğunu söyler. Böylece Kamran ile Feride evlenmiş olur ve yıllardır süren hasret sona erer.

ROMANDAN ALINTILAR

Geldiğin günden beri gece demezsin gündüz demezsin, yazarsın da yazarsın. Ne bitip tükenmez yazıdır bu? Mektup desem değil; mektup, deftere yazılmaz. Kitap desem değil, bizim bildiğimiz, kitabı saçlı sakallı ulemalar yazar. Sen parmak kadar çocuksun. Öyleyse ne yazarsın böyle durup dinlenmeden?” (s.109) Feride hatıralarını yazmaya başladığında yirmi yaşındadır. Feride iki buçuk yaşından genç kızlık dönemine kadar başından geçen olayları anlatır. Olayların anlatımı sırasında yer yer zamanda atlamalar yapılır. Örneğin; Kâmran’ın Avrupa’ya gidişile dönüşü arasındaki dört yıllık zaman dilimi atlanmıştır. “mamafih bu dört sene Müjgân’ın korktuğundan çok daha çabuk geçti.” (s.97) 

“Hangi ümide sarılsam elimde kalıyor, neyi seversem ölüyor. İşte üç sene evvel bir sonbahar akşamıyla beraber ölen genç kızlık rüyalarım, kendi küçüklerim, sonra Munise, onun arkasından, belki kalbimin öksüzlüğünü avuturlar diye ümit ettiğim talebelerim. Yavrularını tehlikede gören bir ana kuş hırçınlığıyla üstlerine titrediğim bu şeyler, sonbahar yaprakları gibi birer birer sararıyor, dökülüyor. Daha yirmi üç yaşıma girmedim; yüzümden, vücudumdan çocukluğun izleri silinmedi; hâlbuki gönlüm, baştan başa bütün sevdiklerimin ölüleriyle dolu.” (s.354)

“Evet, niçin yalan söyleyeyim? Bütün nefretlerime, isyanlarıma, bütün o geçmiş şeylere rağmen, ben yine bir parça senindim.” (s.330) “Bu son ayrılık saatinde niçin hakikati saklamalı? Bu okumayacağım defteri ben senin için yazdım Kâmran. Evet, ne söyledim, ne yazdımsa hep senin içindi. Yanlış, çok yanlış bir iş tuttuğumu bugün artık itiraf edeceğim. Ben, her şeye rağmen seninle mesut olabilirdim. Evet, her şeye rağmen seviliyordum, sevildiğimi de bilmiyor değildim; fakat bu, bana kâfî gelmedi. İstedim ki çok, pek çok sevileyim, kendi sevdiğim kadar değilse bile -çünkü buna imkân yok- ona yakın sevileyim. Bu kadar sevilmeye benim hakkım var mıydı? Zannetmem Kâmran. Ben, küçük, cahil bir kızdım. Sevmenin, kendini sevdirmenin de bir yolu var, değil mi Kâmran? Hâlbuki ben bunları hiç, hiç bilmiyordum.” (...) “Kâmran, ben, seni sevmesini senden ayrıldıktan sonra öğrendim. Hatta yaptığım tecrübelerle, başkalarını sevmekle sanma sakın. Gönlümün içindeki derin, hazin, ümitsiz hayalini sevmekle. ( s. 361 )

Reşat Nuri'nin Diğer Kitapları ve  Özetleri 

Reşat Nuri Güntekin Hayatı Edebi kişiliği Eserleri

Acımak Romanı Özeti Reşat Nuri Güntekin

Çalıkuşu Roman Özeti ve İnceleme Reşat Nuri Güntekin

Dudaktan Kalbe Roman Özeti Reşat Nuri Güntekin

Damga Romanı Özeti Reşat Nuri Güntekin

Anadolu Notları Hakkında Alıntılar Özet Reşat Nuri Güntekin

Çalıkuşu Romanı

Yeşil Gece Hakkında ve Özeti İle Reşat Nuri Güntekin

Ateş Gecesi Hakkında Konusu Özeti İnceleme Reşat Nuri Güntekin

Akşam Güneşi Hakkında Konu Özet İnceleme Reşat Nuri Güntekin

Kavak Yelleri Hakkında Konu Özet İnceleme Reşat Nuri Güntekin

Gizli El Hakkında Konu Özet İnceleme Reşat Nuri Güntekin18.06.2019

Kızılcık Dalları Hakkında Konu Özet Analiz Reşat Nuri Güntekin

Bir Kadın Düşmanı Hakkında Konu Özet İnceleme Reşat Nuri Güntekin

Tanrı Misafiri Konu Özet İnceleme Reşat Nuri Güntekin

Kan Davası Hakkında Konu Özet Analiz Reşat Nuri Güntekin

Değirmen Hakkında Konu Özet inceleme Reşat Nuri Güntekin’in