Dantipali Bey Hikayesi Uıgurıca Müller Tercümesi
Dantipali Bey Hikâyesi Orta Asya’da Baykal gölünün güneyinde VIII.-XII. Yüzyıllarda hüküm sürmüş olan Uygurlara ait bir hikâyedir. Bilindiği gibi Uygurların bir kısmı Mani, bir kısmı ise Buda dinine inanmış, bu yüzden de Uygur Edebiyatı Manici Budacı olmak üzere iki ayrı din ve edebiyat şubesi ile alınmışlardır.
Dantipali Bey Hikâyesi, Burkancı yani Buda dinine inanan Uygur medeniyetine ait, Çatik adı verilen ve dini, destansı, masalsı hikâyeler olarak adlandırılan edebi türlere örnek bir hikâyedir. Çatikler, Buda dininin öğretilerini kurmaca bir vaka düzeni içinde anlatan, Buda dininin öğretilerini içeren dini hikâyelerdir. Çatikler dini konulu uzun masallar şeklindedir. Çatikler çok defa da sudurlardan ayrı kitaplar hâlinde yazılmışlardır. [1]
Çatik adı verilen parçalar, Buda’nın hayatlarından herhangi birini tenasüh ve reenkarnasyon hadisələrin dayalı olarak anlatırlar. Burkancı dinin inançlarının dayandığı tenasüh inancına göre dünyaya gelen canlar birçok defa dünyaya gelirler. Ölüm veya doğum süreğendir. Canlılar bazen tanrılar âleminde, bazen cinler âleminde, bazen insanlar veya hayvanlar âleminde birçok defa yeniden doğarlar ve ölürler. Bu inanca göre Bu’da’nın kendisi de birçok defa dünyaya gelmiştir. [2] İslami edebiyattaki menkıbeler ile işleyiş ve amaç yönünden benzerlikler gösteren çatiklerin “bazen musiki refakatinde anlatıldığı, bazılarının da piyes yapısına sahip olduğu ve temsil edildiği tahmin edilmektedir “(Ş.Tekin 1965: 31-33).[3]
Dantipali Bey Hikâyesi, Altun Yaruk içinde bulunan bir hikâyedir. Altun Yaruk kitabı ise Beş Balık’lı Uygur yazarı olan Şıngku Seti Tutung tarafından Çinceden Uygurcaya çevrilmiş bir eserdir. Altun Yaruk’u, ünlü Rus Türkologu E. Sergey Malov, Çin’in Gansu bölgesinde, Su-cou şehri yakınındaki Wun-fi-gu adlı küçük bir köyün yakınlarında, Budistlere ait bir tapınakta bulmuş ve Radlof ile birlikte okumuş; 1913 yılında Radlof ve Malov bu eseri “ Altun Yaruk – altın ışık” adı ile neşretmişlerdir. [4]
Sadet Çağatay da Altın Yaruk adlı eserdeki Şehzade İle Aç Pars Hikâyesi ile diğer bazı hikâyeleri Türkçeye çevirmiştir. Altun Yaruk, Çince’den Uygurcaya çevrilen en hacimli sudur ve “tercümeden ziyade müstakil bir adaptasyon”dur. Şıngku Seli Tutung eseri Çinceden çevirirken birçok ilaveler yapmış ve eseri genişletmiştir. [5] Dantipali Beg, Çaştani Bey, Şehzade İle Aç Pars Hikayesi Altun Yaruk’ içerisindeki en meşhur çatiklerdir. Eser daha çok Burkancılığın esaslarını, felsefesini ve Buda’nın menakıpnamelerini anlatır. Dantipali Bey Hikâyesinin teması diğer Budist hikâyelerindeki merkezi tema ile yakından ilgilidir. Çatiklerin “Ana teması canlılara eziyet etmemek ve hayvanlara kendini adamak suretiyle ruhunu yüceltip nirvanaya ulaşmaktır.” Dantipai Bey Hikâyesinde de aşağı yukarı böyle bir tema mevcuttur.
"Dantipali Bey Hikâyesi" F. W. K. Müller ‘in tercüme ettiği Uigurica IV adlı eserdeki dört hikâyenin arasında yer alır. Uigurica’da bulunan diğer hikâyeler ise "Maymunlar Beyi Hikâyesi ve "Mukaddes Tavşan Hikâyesidir. Uıgrıca adlı eser Süleyman Himran tarafından da Türkçeye çevrilip basılmıştır. [6]
Dantipali Beğ Hikâyesinde emrindeki geyikleri kurtarmak için kendini feda eden bir geyik ile bu geyiği öldür5en Dantipali Bey’in hikâyesi anlatılmaktadır. Dantipali Bey, bir gurup geyikle karşılaşır. Geyiklerin önderi olan baş geyik, maiyetindeki geyikleri kurtarmak için kendini feda eder. Dantipali Bey geyikler beyini öldürür ama bu defa ortaya çıkan korkunç alevler de Dantipali Bey’i yutar.[7]
“Himran bu nedenle kendisinin de tercümeyi iki satır olarak; orijinal metin ve altında birebir çevirisi ile karşı sayfada da Türkiye Türkçesiyle yaptığını ifade etmiştir. Eserde her hikâyenin sonunda ilgili notlar ve eserin tamamına ait bir sözlük bölümü yer almaktadır.” (Tanıtım Bülteninden)[8]
HİKÂYENİN ÖZETİ
Dantipali adamları ile ava çıkar ve birçok geyik avlar. Başka bir ormana giderler ve beş yüz geyiğe daha rastlar. Aralarında öbür geyiklerden çok daha güzel, altın renkli bir geyik vardır. Bu geyik, geyiklerin kralıdır. Aslında bu geyik, geyik suretine bürünmüş olan Buddha’nin kendisidir.
Avcılar beş yüz geyiği kovalamaya başlar. Dantipali ve adamları Onları kuşatırlar. Olum korkusu içinde çırpınan geyikler bu güzel geyiğin yanına gelerek canlarını kurtarmasını rica ederler. Fedakâr, iyiliğin ve faziletin timsali olan lider geyik onlara yardımda bulunmak, gerekirse kendini feda etmek kararını verir.
Kral Geyik, Kral Dantipali’nin yanına giderek beş yüz maralın hayatını bağışlamasın rica eder. Nasihat ederek, canlıları öldürmenin ne kadar bir günah olduğunu anlatmaya çalışır. Fakat Dantipali bunları dinlemeyerek keskin kılıcını çekip, kutsal geyiğin boynunu kesip, başını yere fırlatır. Fakat bu arada sağ eli bileğinden koparak kılıcıyla beraber yere düşer. Dantipali feryat etmeye başlayarak yaptığı kötülükten pişman olur.
Ama is isten geçmiştir. Yer yarılır, avcı cehenneminden alevler çıkararak Dantipala’nın butun vücudunu sarar ve bu alevler onu alarak cehenneme götürür. Korkunç alevler Dantipala’yi sardıktan sonra yükselir, göğe dayanır ve korkunç bir yankı duyulur.
Yağız yer deprenir. Dört tarafı ateş almıştır. Büyük dağlar yıkılarak birbirinin üzerine gelir. Dantipali de bu alevler içinde kalır, ümidi kesilir, dayanamayarak kendisinden geçer. Vücudu yanıp kavrulur. Avcı cehennemi şeytani ağzını açıp Dantipali’yi yutar.
Manici Budacı Uygur Nesir Eserleri
Uygur Manici Budacı Şairleri ve Eserleri
Uygur Manici ve Budacı Şiiri ve Tüm Özellikleri
Oğuz Destanı Hakkında Çalışmalar Uygur Nüshası Tam Metni
Şehzade İle Aç Pars Hikayesi ( Uygur Metinleri)
Irık Bitig ( Uygur Fal Kitabı)
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sehzade-ile-ac-pars-hikayesi-uygur-metinleri/76715
[2] Reşid Rahmeti Arat, Eski Turk Şiiri’’nden alıntı..
[3] Şinasi Tekin, Uygur bilgini Singku Seli Tutung’un bilinmeyen yeni bir çevirisi üzerine, Türk dili araştırmaları yıllığı-Belleten 1965, sayfa 66, 29-33.
[4] Şinasi Tekin, Uygur bilgini Singku Seli Tutung’un bilinmeyen yeni bir çevirisi üzerine, Türk dili araştırmaları yıllığı-Belleten 1965, sayfa 66, 29-33.
[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sehzade-ile-ac-pars-hikayesi-uygur-metinleri/76715
[6] https://www.kabalci.com.tr/turk-dil-kurumu-yayinlari/kolektif/uygurca-uc-hikaye-362626.htm
[7] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/uygur-manici-budaci-sairleri-ve-eserleri/73993
[8] Uygurca Üç Hikaye (F. W. K. Müller , Uıgurıca IV , adlı eserinin Türkçeye Çevirisi) Çevirmen, Süleyman Himran, Basım Tarihi: 1946
