Halka Halka Kurmak ve Dilber Küpesi
Halka: ( Halka kurmak ve Dilber Aksesuarı )
Halka Nedir :
Osmanlıca yazılışı: halka : حلقه
Sözlüklerdeki anlamları: ortası boş, yuvarlak şekil, dâire biçiminde olan şey, diare, daire oluşturmak, kulaklara takılan daire şeklindeki küpeler, kölelerin kulaklarına takılan, halka beğüş, zikr halkası şekillerindedir. ( bkz Halka Beğüş Sevgilinin Kölesi)
Halka ile kurulan tamlamalar:
halka-i dürr: inci halkası,
halka-i teslim: dervişlerin boyunlarında taşıdığı boyun eğmeyi temsil eden halka
halka-i zikr : dervişlerin zikr etmek için kurdukları halka ibâdet halkası, zikr halkası,
halka-be-gûş : Kölelerin kulaklarına takılan büyük halka, kölelik halkası, kulağı halkalı,
Mecazi Manalarda ve Şiirlerde Halka
Halka kelime anlamı ile daire şeklindeki nesneler için kullanılır. Bu manası ile oldukça yaygındır. Kapı halkası, zincir halkası, kulak halkası, meclis halkası vb.
Eskiden kapıların üzerine kapıyı açıp kapatmak için halka şeklinde demirler asıldığı buna da kapı halkası dendiği bilinmektedir. Yine medreselerde talebelerin hocaları etrafında daire çizecek şekilde oturdukları da bilinir. Mevlevi ayinleri de halk vaziyetinde duran dervişler arasında yapılırdı. İçki meclisinde oturanların da halka yaptıkları ve içki meclisini halka şeklinde de kurdukları bilinen konulardandır.
Girmem der idin haka-i peymâne- keşâna
Bir bezme mi vardın yine ibrama mı düştün Nabi
Vardım seheri tâat için mescide nâgâh
Gördüm oturur halka olup bir nice gümrâh Ruhi [1]
Eskiden kölelerin ve hizmetçilerin kulaklarına küpe takılması âdetinin olduğunu [2]da birçok kaynaktan öğrenmekteyiz.
Takdı hilâl halkasını gûş-ı hidmete
Oldı sipihr bende-i fermân-pezîr ana Baki (Küçük 1994: G. 7/2
Bâkî’nin beytinde yer alan tasavvura göre, sevgilinin fermanını kabul eden gökyüzü, köleliğinin bir nişanesi olarak kulağına hilâl halkasını takmıştır:
Fakat halka daha ziyade küpe ile eş anlamlı olarak kullanılmış olan bir aksesuardır ve yuvarlaklığı bakımından küpe ile eş anlamı olarak kullanılmıştır. “ Halkanın küpe karşılığı olarak kullanılması, İslamiyet’in Türkler arasında yayılması ile başlamıştır (Ögel 1991: 246).” [3]
Halka kelimesi Türk şiirinde yukarıdaki gerçek anlamaları ile de kullanılmışsa da çeşitli benzetmeler ve mecaz anlamlar için de kullanılmıştır.
Hilâl halkasını gûş-ı âsumâna takan
Kamer yüzündeki pervîn gûş-vârındur Ahmet Paşa (Tarlan 1992b: G. 36/8) [4]
Gökyüzünün kulağına hilâl biçimli küpeyi asan, sevgilinin ay yüzündeki Pervin yıldızına benzeyen parlak ve kıymetli küpesidir. Bu şiirde Hilâl, kamer, Pervin ve asuman kelimeleri tenasüplü kullanılmıştır. Şiirde geçen “Halka-der-gûş, halka-be-gûş” terkipleri eskiden hizmetlilere ve kölelerin kulaklarına halka takılması âdeti ile ilgilidir. [5]
Balığa Halka Takmak Deniz Kulağı Sedef
Kulak Delmek Kulağa Küpe Halka Begüş Mengüş
Halka Halka kurmak ve Dilber Küpesi
Kul Köle Nedir Şiirlerde Bende Köle Gulam
KAYNAKÇA
[1]T. Onay , Eski Edebiyatta Mazmunlar , MEB 1996 , shf, 252
[2]T. Onay , Eski Edebiyatta Mazmunlar , MEB 1996 , shf, 252
[3] Melek Dikmen, Kamile Çetin, 71 “Klâsik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları” BAHAR 2012 / SAYI 61 , shf 71-98 , bilig, https://docplayer.biz.tr/14728681-Klasik-turk-siirinde
[4] Melek Dikmen, Kamile Çetin, 71 “Klâsik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları” BAHAR 2012 / SAYI 61 , shf 71-98 , bilig, https://docplayer.biz.tr/14728681-Klasik-turk-siirinde
[5] Melek Dikmen, Kamile Çetin, 71 “Klâsik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları” BAHAR 2012 / SAYI 61 , shf 71-98 , bilig, https://docplayer.biz.tr/14728681-Klasik-turk-siirinde
