Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarKulak Delmek Kulağa Küpe Halka Begüş Mengüş

Kulak Delmek Kulağa Küpe Halka Begüş Mengüş

18.06.2018

Kulağı Delmek Kulağa Küpe ( Halka Begüş, Mengüş )

Eski edebiyatta da karşımıza çıkan bir deyimdir. Kulağı delmek, kulak deldirmek günümüzde de yaşayan eski devrilerde olan bir adettir. Günümüzde kulağı deldirme amacı küpe ve buna benzer aksesuar takmak içindir eski devirlerde ise başka amaçlar için de kulaklar delinmiş veya deldirilmiştir. Eski devrilerin inançlarına göre altın iğne ile delinen kulak deliklerinin kapanmayacağına inanılmıştır.

Katre-i jale nice dürr-ü cevahir taktı
Delicek duhter-i verdin kulağın süzen-i har     Nev’izade Atai

Gül, goncanın kulağını dikeni ile delince şebnem; danelerinden nice elmas ve küpe taktı.

Eski devirlerde küpe takmak için kulak memesinin delinmesi âdeti vardır. Fakat küpe takmak için kulak memesinin veya kulağın diğer tafralarını delmek amacı eski devrilerde sadece süslenmek maksatlı değildir. Eski devirlerde kölelere halka begüş denilen köle halkaları takmak için de kulaklar delinirdi. Bu nedenle kadın veya erkek kölelerin kulakları iri halkalar takmak için delinirdi.

Deldi kulaklarımı oğlan iken pir-i mugan
Ki birinden giricek dahi birinden çıka pend   Mesihi

Daha ben ergen bir oğlan iken Meyhaneci esaret halkasını takmak için kulaklarımı deldi ki ona itaat edeyim diye. Bu beyitte aslında verilen nasihatleri dinlememek, öğütleri kulağa küpe etmemek manası ifade edilmiştir.

Bu beyitte aynı zamanda “kulağı delik “ her şeyi duyan işiten deyimine de telmih bulunmaktadır. Eski kuağı deliklerden olmak deyimi de kulak delmek ile alakalı bir deyimdir.

Halka Beğüş kelimesinin dilimizdeki anlam karşılığı, kulak halkası, bende-i halka-begûş ise kulağı halkalı köle, İtaatli, muti köle veya esir manasına gelir. Bu işlem veya deyim köleleri belli etmek için kullanılan eski devirlere ait bir işlem [1]olmasına rağmen mecazi ve benzetme anlamları ile Sevgilinin Kölesi olmak anlamları ile de kullanılmıştır. (Halka Beğüş Sevgilinin Kölesi )

Gulam-ı halka be- gûş – der-i şeh-i âşkız
Ne mihr-i şehr-ü ne derviş-i hankâhız biz     Nazim

Biz aşkın kölesi, kulağı halkalı bendesiyiz, ay şehrinin de derviş hangâhının da kölesi değiliz.

Halka be- gûş, pek çok yerde küpe – mengüş ile birlikte de düşünülmüştür. ( Bkz mengüş- küpe) . Bektaşilerin ve haydarilerin Balım Sultan Türbesi eşiğinde kulaklarına mengüş küpe taktıkları, bu küpelerin ölünceye kadar bekâr yaşayacaklarına delalet olduğu da bilinmektedir. [2]

Divan şairlerimizde rastlanılan çık sayıda beyitte ne amaçla yapılığını anlayamasak da balıkların kulaklarına gümüş halka takıldığı ortaya çıkmaktadır.[3]

Guş-i mahiye takar sanki gümüşten halka
Nazil oldukça su iste katarat-ı emtar.      Mesihi

Gel ey dil halka-i müşgîn-i zülf-i pür-şikenden geç
Düşersin dâm-ı tezvîre reh-i mekr ü fitenden geç       Baki