İhamı Tezat Nedir Örnekler ve Açıklamalar

Osmanlıca Yazılışı: îhâm :  ايهام

Osmanlıca yazılışı : الإيهام

İhâmın kelime anlamı vehme, şüpheye, kuruntuya, tereddüde düşürmektir.  Bu sanatı kullanan şair o kelimenin bütün anlamları şiirde kullanarak okuyanı tereddüde düşürmüş olur.

 İham Nedir

İham sanatı bir dize veya beyitte birden çok anlamı olan bir kelimeyi en uzak anlamını da amaçlayarak kullanma, kelimeyi akla gelebilecek tüm anlamları ile birlikte kullanma sanatıdır. İham sanatı ilk bakışta hata olduğu vehmini uyandıran fakat detaylı düşününce o kelimelerin akla gelebilecek tüm manalarının da kast edildiği söz sanatıdır. ( Geniş bilgi için bkz İHAM SANATI TANIM VE ÖRNEKLER )

Tezat Nedir

Tezat kelimesi  “ zıt “ sözcüğü ile yanı kökten gelmiştir.  Tezat zıtlığa düşmek manasındadır. Tezat sanatı ise birbirine karşıt – zıt düşmüş - olan iki anlam veya düşüncenin bir arada kullanılması sanatıdır.  Tezat,   sanatında önemli olan anlamların karşıtlığı değil düşüncenin karşıtlığıdır.

Ne efsûnkâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyetEsîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten Namık Kemal

Bu beyitte esaret ve hürriyet anlam ve düşünce olarak iki zıt sözcüktür. 

“Ağlarım aklıma geldikçe gülüştüklerimiz “ beytinde de ağlamak ve gülüşmek arasında bir zıtlık bulunmaktadır.

İham ı Tezat Sanatı

Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati adlı eserinde iham-ı tezatı “ bir manası diğer bir kelimenin manası ile zıd bir lafzın o klime ile birlikte zikri “ olarak tarif eder.  Bu tarife göre de şu örneği verir:

Eline geçeni biraz da sakla

Ak akçe kara gün içindir.

Ak ile kara birbirlerinin zıddıdır. Ancak ak akçayı kara gün için saklamak tabiri ile iham ı tezat yapılmıştır.

Gülmek ol, goncaya münasiptir,

Ağlamak bu, dil-i hazine gerek.

Gülmek ve ağlamak arasında açıkça tezat vardır.  Gonca ve dil-i hazine sözcükleri arasında hem tevriye, hem mecaz hem de sözcüğü vehme düşürecek farklı anlamlarda kullanılmasından dolayı iham vardır.  Mesela dil-i hazine tabiri anlamca “gönül hazin”,  “hazinenin dili” gibi anlamlara gelmektedir.