Yazıda “Rıfat Ilgaz  Karartma Geceleri,”   romanı hakkında bilgiler, romanının özeti,  romanın konusu, ana fikri,  romanın kahramanları, romanın olay örgüsü,  romanın yazarı,  “Rıfat Ilgaz  Karartma Geceleri,”   ” hakkında bilgiler “Rıfat Ilgaz  Karartma Geceleri,”    “   romanın şahıs kadrosu  yazarın diğer romanları, “Rıfat Ilgaz  Karartma Geceleri,”    “   adlı eserden alıntılar yer alır.  Eser hakkında yorumlar,  romanın anlatım tekniği, yazarın bakış açısı, romanın tekniği, romanın türü, çevrildiği diller, eserin basım yılı, basım hikâyesi, yazar ve eseri arasındaki, eserle yazarın biyografisi arasındaki alakalar incelenmiştir.

 

Karartma Geceleri, Rıfat Ilgaz ‘ ın 1974 yılında yayımlanan bir  romanıdır.  Roman çok önceden yazıldığı ve II. Dünya savaşının son yıllarını anlatan bir eser olduğu halde hayli geç bir zamanda yayınlandı

Bu romanı özellikle 1943 ve 1946 yıllarında kendi başına gelen olayları anlatmaktadır.  Karartma Geceleri adlı romanın başkahramanı gibi kendisi de öğretmen olan Rıfat Ilgaz Marksist yazarlar ile irtibata geçmiş Ömer FARUK TOPRAK ile 9 Eylül 1942'de Yürüyüş Dergisi'ni çıkarmaya başlamıştı.  Bu dergide Orhan KEMAL, Sait FAİK, Cahit IRGAT, A.Kadir, Nâzım HİKMET (İbrahim SABRİ) ile birlikte çalışan yazar hükümet tarafından da takip ediliyordu. [1]

1943 yılında Karagümrük Ortaokulunda bir öğretmenle kavga ettiği için Nişantaşı'na sürülmüş, 1943'te ilk kitabı "Yarenlik"i yayınlamış,  Ocak 1944'de "Sınıf"adlı şiir kitabı da çıkmış ama kitabı sıkıyönetim kararı ile toplatılmıştı. [2]

Sınıf kitabıyla adliyeler ve hapishaneyle tanışan Ilgaz, 24 Mayıs 1944'te Birinci Şubeye teslim olmuş, 6 aya çarptırılan yazar, hapishaneden çıktığında hem öğrenciliğini hem de öğretmenliğini kaybetmişti. Sağlığı da oldukça bozulan Ilgaz, Heybeliada Sanatoryumunda da bir müddet tedavi de görmüşü.  Yazar işte bu günlerini ve bu günlerindeki anılarını Karartma Geceleri’ndeki başkarakter olan Öğretmen Mustafa Ural aracılığıyla anlatmış oldu.

Bu nedenle yazarın  Karartma Geceleri adlı romanı bir tür anı, biyografi romanı olarak kabul edildi.

Karartma Geceleri adlı romanında da eserin kahramanının eserlerinin de toplatıldığı gibi yayınlandığı yıllardan bir müddet sonra yasaklı eserler listesine alınmış ve yazarın bu romanı da toplatılmıştır.

Roman  II. Dünya Savaşı sırasında kitabı toplatılan öğretmen-şair Mustafa Ural’ın hikâyesini anlatmaktadır. Hababam Sınıfı adlı romanı ile edebiyatımızda büyük ün kazanan yazar bu eserinde bir anlamda kendi hayatını yazmıştır. Eser Rıfat Ilgaz’ın kendi hayatından  derin izler taşır.^[3]

Roman 1944 yıllarındaki Türkiye’nin genel bir profilini çizmektedir. 1944 yılında ülkede, ekmek, şeker, yakacak gibi temel ihtiyaç maddeleri karneye bağlanmış durumdadır. Gazyağının tenekesi o vakitlere göre çok muazzam bir fiyat olan 80 Tl ye çıkmıştır. Ülkenin savaşa girme ihtimali yüzünden geceleri her yerde karartma uygulaması vardır.  Bu yıllar Marksist şair ve yazarların görüşlerini paylaşmaya başladıkları sosyalist şairlerin sıkı kovuşturmalar geçirdikleri yıllardır.  Şehirde sağcı solcu davaları ve sıkıyönetim vardır.  Nazım Hikmet gibi şair ve yazarlar sürekli izlenmekte hapislere atılmakta eserleri toplanmaktadır.

Rıfat Ilgaz ‘ın  sakıncalı piyadelerden  biri olarak sayılması bir müddet sonra sona ermiş, yazarın kitaplarına konulan toplatılma kararı ve okuma yasakları da kaldırılmış, hatta  itibarı iade edildiği gibi bazı eserleri 2004 yılında  MEB Yüz Temel Eser Listesine de alınmıştır.

 

Romanın konusu da bu şekildedir. Şair ve edebiyat öğretmeni olan Mustafa Ural yazdığı şiir kitabı nedeniyle aranmaktadır.  Kitabı toplatılmış kendisi de yakalanırsa hapse atılacaktır. Üstelik Mustafa Ural  hastadır. Bu yüzden hemen teslim olmak istemez. İstanbul’un soğuk ve karartılmış sokaklarına, eş dost evlerine sığınarak kaçmaya çalışmaktadır.

Rıfat Ilgaz’ın  biyografisinden önemli ilenimler de taşıyan   bu roman  aydınların düşüncelerinden dolayı düştükleri sıkıntılar ı ve ülkenin o yıllardaki siyasi, sosyal ve ekonomik durumunu da  çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır.

Eser, Yusuf Kurçenli tarafından filme de alınmış,  başrolünü Tarık Akan oynamıştır. [4]Rıfat Ilgaz’ın oğlu Aydın Ilgaz Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan yazı dizisinde romanı şu şekilde anlatır: “Romanın başkişisi Mustafa Ural, babam gibi, kitabı toplatılan bir öğretmen-şairdir. Onun polisten iki buçuk aylık kaçma serüveni, romanın çatısını oluşturur; ancak özellikle vurgulamak istediğim, o çatının altında yaşananlar salt babamın değil, o kuşağın yaşadıklarıdır. Fedailer Mangası’nın çektiği sıkıntılardır, romanda anlatılan ki bu, toplumun sıkıntılarından ayrı tutulamaz. [5]

 

Mustafa: Öğretmen, polis tarafından aranmaktadır.
Şükran: Öğretmenin eşi, Derleme Müdürlüğü’nde memur olarak çalışmaktadır.
Cengiz: Mustafa’nın çalıştığı okula yardımcı öğretmen olarak aldırdığı arkadaşı.
Halit Bey: Ev sahibi, eski bir jandarma komutanı.
Ayten: Ev sahibinin kızı.
Zehra: Mustafa’nın dayısının kızı. Kemal Bey: Mustafa’nın yayıncısı.
Halil: Mustafa’nın taş oda arkadaşı
Agop: Kahveci.
İlhan Paytak: Mustafa’nın arkadaşı, asteğmen.

 

ROMANIN ÖZETİ  [6] ( Alıntı: https://tr.wikipedia.org/wiki/Karartma_Geceleri)

Şair ve Öğretmen Mustafa Ural  hapishanede zor şartlar altındadır. Hapisteki odası  nem ve pire içindedir. Hapisteki mahkûmlara sadece kuru bir ekmek verilmekte  Mustafa Ural, , suçunun ne olduğunu bilmeden ve insan yüzü görmeden hapiste beklemektedir.

Bir süre sonra koğuşlar ve  hapishane boşalır. Mustafa Ural İstanbul’u gördüğü için mutludur. Fakat hapisten neden çıktıklarının bilmemektedir.  Mahpuslardan biri  sığınaklara götürüldüklerini söyler. Komutan, konuşanı vuracaktır. Mustafa Ural’ bir  mahkûmla konuşurken görmüş ve onları taş odaya göndermiştir.  Taş oda, en korkunç cezaların verildiği bir odadır. Mustafa Ural bu odada Halil adlı diğer mahkûmla konuşmaya başlar.

Mustafa Türkçe öğretmenidir. Sıkıyönetim bölgesindedir. Mustafa, rahatsız olduğu için bir süre sanatoryumda kalmıştır. Bu yüzden raporludur. Bir öğretmen arkadaşı yanına gelir; eserlerinin tehlikeli görüldüğünü ve dikkatli davranması gerektiğini söyler. Kitapları toplatılmaktadır. Mustafa, arkadaşından sonra evine gittiğinde apartmanın kapısında polisleri görür. Ayten, gelmemesi için uyarır. Mustafa, hakkında tutuklanma kararının çıktığını anlar ve ne yapacağını şaşırır. Karısının yanına gider ve şifreli bir şekilde durumunu anlatır. Eşi, ona bir miktar para verir. Mustafa, hep yakalanacağı korkusu ile İstanbul sokaklarını dolaşır. Arkadaşı asteğmen İlhan’ın yanına gider. Ondan kimsenin şüphelenmeyeceğini düşünür. Fakat arkadaşı ona çok soğuk davranarak başını derde sokmamasını anlatır ve teslim olmasını söyler. Mustafa, çok büyük hayal kırıklığına uğrar ve dostluklarının bittiğini söyleyerek oradan ayrılır. Gece evine gider. Karısı polislerin her yerde onu aradığını ve kitaplarının tamamen toplandığını söyler.

Sabaha doğru evden bir yabancı gibi çıkar. Gazetelerden iki yüz kişinin tutuklandığını, kendisinin de arandığını okur. Suçu, propaganda mahiyetinde kitap yayınlamaktır. Sokaklarda yakalanama korkusuyla geçirdiği bir günden sonra dostu Cengiz’in yanına sığınır. Cengiz, istediği kadar yanında kalabileceğini söyler. Mustafa çok sevinir. Tek göz bir odada kalan Cengiz’in evindeki en büyük sorun odun ve kömürdür. Tüm şehirde odun, kömür çok pahalıdır. Cengiz ve Mustafa paralarını birleştirerek aldıkları odunlarla ısınmaya çalışırlar. Cengiz, Mustafa’ya her konuda saygı duymakla birlikte, politikadan uzak durmaktadır. Fakat hocasını bu zor günlerinde saklamakta kararlıdır.

Mustafa, Cengiz’in evinde sessiz, sakin bir süre geçirir. Fakat bir gün Cengiz’in kız arkadaşı Çiğdem eve gelir. Çiğdem Mustafa’nın bir kanun kaçağı olduğunu anlar ve polise şikâyet edeceğini söyler. Mustafa bu yüzden buradan ayrılmak zorunda kalır. Yine sokaklardadır. Ne yapacağını bilemez. Gördüğü her kişiden şüphelenir. Yakalanma korkusu ile geçen bir süreden sonra babaannesi ile yaşayan Nihat’ın yanına gitmeye karar verir. Nihat okulunu uzattığı için bitirme sınavlarına hazırlanmaktadır. Nihat babaannesine Mustafa’yı gündüzleri eve gelip ona ders anlatan bir hoca gibi tanıtır. Birkaç gün Mustafa burada dinlenir. Hatta sağlığı da düzelir. Fakat bir gün Nihat’ın babaannesi Mustafa’nın orada kaldığını anlar ve çok sinirlenir. Mustafa oradan da ayrılmak zorunda kalır.

Bir gece Mustafa yolda bir polise yakalanır. Sıkıyönetim günleri olduğu için kimliğini sorar polis. Mustafa kendisini bir kadın arkadaşının yanından gelen bir öğretmen olarak tanıtır. Acele ile çıktığı için ceketini güya onun evinde unutmuş ve kimliğinde içinde kalmıştır. Böylelikle kurtulur. Mustafa, Cengiz kız arkadaşlarından ayrıldığı için onun yanında yeniden kalmaya başalar. Karısını ve çocuğunu çok özlediği bir gün her şeyi göze alarak gece yarısı evine gider. Karısı ona çok soğuk davranır. Nerdeyse onun teslim olmasını istemektedir. Mustafa Ural, karısının davranışlarına bir türlü anlam veremez. Bu arada kapı çalınır. Gelen komşularının kızı Ayten’dir. Ayten, babasının Mustafa’yı polise şikayet etmeye gittiğini söyler. Mustafa’nın hemen kaçması gerekmektedir. Mustafa kaçarken onu en çok üzen Şükran’ın onu uğurlamamasıdır.

Mustafa polisten kaçmaya başladığından beri bir ay geçmiştir. Maaşını karısının yardımı ile alır. Bir gün Ayten’le buluşur. Ayten, hocasına yazdığı hikâyeleri okutur. Bir de Şükran’ın İlhan’la gezmeye gittiğini söyler. Mustafa’nın kalbine bir şüphe düşer. Karısının ve çocuğunun başında olmamasının sonunun böyle olmamasına şaşırmaz.

Tarih 24 Mayıstır. Mustafa’nın sağlığı hücrede kalmaya müsait hale gelmiştir. Artık yakalansa dahi hapishane koşullarında yaşayabileceğini düşünmektedir. Ve beklenen gün gelir. Mustafa önceden karşılaştığı polisle karşılaşır. Polis onun önceki sefer yalan söylediğini öğrenmiştir. Apar topar onu emniyete götürür.

Mustafa Ural ve Halil taş odada gözaltında iken bir gelişme olur. Mustafa, savcıya sevk olunmuştur. Mahkemede Mustafa’yı kötü bir sürpriz beklemektedir. Karısı Şükran da oradadır. Fakat karısının onun savcıya sevk olunduğunu bilmesine imkân yoktur. Bir başka mesele için orada olmalıdır. Birden bir duruşmada İlhan’ı görür. İlhan işlediği suçtan dolayı askerler tarafından sorguya çekilmektedir.

 

 

---