Kutsal kitaplarda ve dini metinlerde birbirlerinden ayrı özellikler taşıyan ve birbirlerinden farklı muhitlerde ve zamanlarda yaşadığı söylenilen birçok Lokman vardır. Bu Lokmanların bazıları sadece Lokman olarak anılırken, bazılarında Lokman Hekim olarak anılır, bazıları ise diğer şahsiyetler ile karıştırılmış Lokmanlar veya Lokman Hekimler şeklinde anlatılır. Kuran’da da((Lokmân 31/12-19) Lokman Suresinde adı geçen bir Lokman’dan söz edilir.[1]

Bu yazıda farklı Lokmanlar üzerinde değil, Lokman Hekim üzerinde durulacaktır. ( Farklı Lokmanlar için Bkz : LOKMAN )

Kimi inanışlarda Lokman Hekim ile Hz Danyal aynı kişidir.(  Şahamettin Kuzucular, Şiirimizde Hz. Danyal ve Lokman Hekim)

Üstünde kaşın oturur ol anberin  hal
San köprü üzre fikret-i hikmette Danyal          Saruhanlı Aşki ^[2]

Lokman Hekim olarak karşımıza çıkan efsanevi karakter hikmetli nasihatleri olan, pek çok efsanede adı geçen,  hekimlerin pîri olarak kabul edilen, ölümsüzlüğün sırrını bularak bir deftere kaydeden ama bu defterini de kaybeden veya bir köprü üzerinde iken Cebrail’in koluna dokunması ile nehre düşüren Lokman Hekimdir.

Lokman Hekim’in yaşadığı yer ve zaman her efsaneye göre değişiklik göstermektedir. Taberi Tarihin’de zikredilen Lokman “ Allah’tan uzun ömür dilemiş, Allah duasını kabul edip ne kadar yıl yaşayacağı tercihini kendisine bırakmış, Lokman ‘da uzun ömürlü olması ile bilinen yedi kartal ömrü kadar yaşamayı istemiş; bu nedenle beş yüz veya dört bin sene boyunca yaşamıştır.  (Taberî, Târîħ, I, 223). Bu sebeple ona  “Lokmânü’n-nüsûr” (kartallar kadar uzun yaşayan Lokman)  veyahut da “el-Muammer” (uzun ömürlü) lakabı da verilmiştir.[3]

Dini metinlerde Lokman, Hızır( As ) den sonra en uzun yaşayan kişi olarak karşımıza çıkmaktadır. Efsanelere göre Lokman Hekim, Davud Peygamber’in veziri olmuş, Yunus Peygamber zamanına kadar da yaşamıştır.

Anadolu’daki efsanelere göre, nebatların dilini bilen Lokman Hekim, dünyanın pek çok yerini gezmiş, nebatlara hangi hastalıklar iyi geldiğini sora sora dolaşmış, en sonunda Çukurova ve Misis’te yaşamaya karar kılmıştır. Bir gün Misis’te bir çınarın altında uyurken iken ölümsüzlüğün ilacını yapabileceği otu da keşfedip, ölümsüzlük ilacının nasıl yapılacağını da ota sorarak öğrenmiş, bunları da defterine kaydetmiştir. [4]




Fakat Lokman Hekim, köprü üstünden geçerken Cebrail gelerek Lokman’ın koluna çarpıp kitabı Ceyhan Nehrine düşürttürüp kaybettirmiştir. [5] Lokman mevsimler boyu kaybettiği bu defteri aramış ancak tek bir sayfasını bulabilmeyi başarmış, günümüzdeki tıp ve eczacılık bilimi de bulunan bu sayfaya dayalı olarak gelişmiştir.

Bazı efsanelerde ise Lokman Hekim, , Şahmaran ile yıllarca bir mağarada kaldıktan sonra serbest bırakılan bir hekim olarak karşımıza çıkmaktadır.

Lokman ile ilgili efsaneler tıp ve eczacılık biliminin sembolleri olan tas ve yılan sembollerinde dahi yaşamaktadır. Bunun nedeni ise Lokman Hekim’in bir tastan yılan su içirtip, zehrini de tasa kusturmak ile ilgili efsanesinden gelmektedir.

Şiir ve edebiyat dünyamızda Lokman Hekim, efsanelerde dile gelen bu özellikleri ile karşımıza çıkar. Genellikle ölümsüzlüğü bulan tabipler tabibi şeklinde tasvir edilir. Her derdin devasını bilen biri olarak zikredilir. Fakat çoğu kez Âşıkların derdine çare bulmakta aciz kalan bir tabiptir.

Bazı şiirlerde Hz Danyal ile birlikte karşımıza çıkar. Bazı şiirlerde âlimler âlimi Eflatun ile birlikte zikredilir. Kimi şiirlerde ölüleri dirilten İsa, Mesih ile birlikte de anılır.

Mürdeye canlar verir bîmnâre sıhhat leblerin
Hikmet-i Lokman u i'caz-ı Mesîhâ bundadır               Bakî

Her kim ihlâsı ile hâk-i merkadinden zerreyi
Alsa anınla tebabet eylese Lokman olur    Fuzuli

Hani Lokman hani yoktur Eflatun
Vurdular sineme yare dayandı
Nice bir çekeyim derd ü mihneti
Geldi gam kasavet sere dayandı     Deliktaşlı Ruhsati

Aman Allah böyle kalem çalınmaz
Lokman hekim gelse çare bulunmaz
Evlatsız dünyadan murat alınmaz
Böylesi düşten ah uyanır mı   Deliktaşlı Ruhsati

Daimi'yim aşkın sinemi yakar
Ah ile feryadım semaya çıkar
Vuruldum sinemden kanlarım akar
Sen Şah'ı Lokman'a benzersin turnam     Tercanlı Âşık Daimi

El vurman Fatma'ya Lokman karışmaz
Bu yara Fatma'yı alacak dedim.
Bir dahi göreydim telli cananı
Hasret kıyamete kalacak dedim. Deliktaşlı Ruhsati

Aşk derdine derman sordum âlemde
Ne Eflatun bülür, ne Lokman yazar
Erbab-ı aşk olan kalır matemde
Anlarım ahvalim perişan yazar                  Âşık Dertli

Bir gün değil, beş gün değil yüz gündür
Deste zülüf al yanağa düzgündür
Merhem almaz yaralarım azgındır
Derdimin Lokman'ı gel yavaş yavaş               Karacaoğlan
Lokman hekim senden destur alırdı
Çiçek de gizlenmiş dermanı dağlar      Kahramanmaraş Türküleri

Lokman Hekim Gelse yaram azdırır
Yaramı sarmaya yar kendi gelsin         ( Anonim)

Tükendi nakdi ömrüm
Dilde sermayem olan bir ah kaldı gülüm aman aman
Sanırım derdimi lokmana gösterdim
Dedi eyvah bu derdin def'ine çare
Hakiki bir ilah kaldı gülüm aman aman  [6]

• Asklepios Kimdir SağlıkTanrısı Asclepius ve Lokman Hekim
• Hatay Efsaneleri Asi Nehri ve Lokman Hekim Efsanesi
• Lokman Hekim Kimdir Efsaneleri ve Şiirlerde Lokman Hekim
•  Misis Köprüsü ve Lokman Hekim Efsanesi
•  LOKMAN VE FARKLI LOKMANLAR
•  Şiirimizde Hz. Danyal ve Lokman Hekim

 KAYNAKÇA

• [1] Şahamettin Kuzucular, LOKMAN,https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/
• [2]  Kemal Üçok’tan  naklen A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar,  MEB – 1996 Shf,17
• [3] ÖMER FARUK HARMAN, https://islamansiklopedisi.org.tr/lokman#1
• [4] Uğur Becerikli, Lokman Hekim’in Kayıp Kitabı, Ekim , 2005
• [5] Şahamettin Kuzucular, Şiirimizde Hz. Danyal ve Lokman Hekim, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/
• [6] Mustafa Özgül, Salih Turhan ve Kubilay Dökmetaş, Notalarıyla Uzun Havalarımız  (Ankara 1996, s.475)