Melhame

 

Ay veya Güneş’in  tutulması, yeni ay görünmesi, yıldız kayması, şiddetli yağmur veya dolu , gök kuşağı, şimşek, yıldırım ve deprem gibi bir takım tabiat olaylarının  insanın ve dünyanın geleceğine dair işaretler verdiği inancıyla yazılmış eserlere  Melhame denir. “ Melheme, hem birtakım tabiat olaylarından hareketle gelecekten haber veren sistematiğin hem de bu sistematiğin yazılı olduğu metinlerin ya da eserlerin genel adıdır”[1]

 

Melheme, mülhime, mülheme, veya  melhame adı verilen bu eserlierin  Arap, Fars ve Türk edebiyatında birçok örneği vardır.   Bu türden konuları işleyen Türk edebiyatına it ilk eser  Uygur ların  Irık Bitig  adlı  Fal Kitabı dır.[2] “Türkçe’deki melhemelerin çoğu 12. yüzyılın ikinci yarısında Selçuklu sarayında müneccimlik yapan Ebu Hübeys’in “Usulü’l Melâhim” adını taşıyan Farsça eserine dayanmaktadır.” [3] “Melhemelerin Türk edebiyatındaki çeşitleri Ebu’l-Fazl’ın “Melhametü Danyâl” adlı eserinin çevirilerinden ibarettir. Türk edebiyatındaki bilinen ilk melheme çevirisi Yazıcı Selahaddin’e ait olan “Şemsiyye” adlı eserdir. Bu türün önemli örneklerinden diğerleri ise meşhur melheme mütercimi Cevrî İbrahim Çelebi’ye ait olan “Melheme-i Danyâl Peygamber Tercemesi” ve “Melheme-i Cevrî”dir” [4]

Melhameler ( bkz Melhame - Müneccimlik Kitapları)   bir çeşit yıldız name, astroloji, fal ve batıl inançlarla örülü gelecekten haber veren şeyler hakkında yorumlarda bulunmaya çalışan eserlerdir. Dolayısı ile İlm-i nücüm denilen astrolojik hadiselere  bakarak gelecekten haber verme,  doğa ve astrolojik olayların gelecekten haber verdiğine dair dini ve batıl inançlara inanma  ile oluşan konuları içeren  kitaplardır.  Melhamelerin alt yapısını oluşturan İnançların Yunan, Süryani, İbrani, Sümer, Zerdüşt  kökenli inançların  Müslüman alimler tarafından önce Danyal Peygambere sonra da Hermes, Büzürc, Mihr, ve Vâki gibi bazı filozoflarca tecrübe edildiği ve Cafer-i Sadık’a [5]geçtiklerine inanarak İslami ilim haline çevirmeye çalıştıkları   türden konular olmaktadır.

Bu  tip metinler  eskilerin kozmos düşüncesine göre oluşan inançlarının ürünüdür.  Bu düşünceye göre her gezegen  dokuz kattan oluşan gök tabakalarından birinde bulunur ve Dünya  kâinatın merkezidir. Her katın her birine felek denir. Felekler iç içe geçmiş soğan zarları gibi dünyayı çevreler. Dünya göğünden başlayarak yedi gezegen  yedi feleğin gezegenidir. Bunlar da sırasıyla Ay, Utarit, Zühre, Güneş, Mirrih, Müşteri, Zühal, sabit yıldızlar ve burçlar ile onların en üstünde bulunan  Atlas feleğidir. Atlas en üstte olduğundan  felek-i a’zam, felekü’l-eflâk gibi adlarla  anılır.  Atlas  doğudan batıya dönerken diğer felekleri de döndürmeye zorlar[6], Bazı felekler atlasa uyarken bazıları ters istikamette döner. Atlasın devrini tamamlaması 24 saat sürer. [7]

Yıldızlar ve gezegenler  insanların talih,  baht ve kader gibi yazgılarını tayin eder. Her yıldız, uğurlu, uğursuz, yarı uğurlu veya uğursuz  özelikler taşır.  Felekteki yıldızlar insanların kaderlerini tayin eder.. Her  yıldızın  hususi karakterleri iklimler, mevsimler  günler hatta saatleri etkiler. Müneccimler, ayın girdiği burca  ve etkileşimde bulunduğu yıldızlara bakara, uğurlu yarı uğurlu, uğursuz geleceği haber verirler.[8] Ayın hangi ayda hangi konuma geleceğine bakarak işlerin ras t gidip gitmeyeceğini tahmin ederler.  Hangi ayda hangi hastalık çıkar, , hangi ayda neler olacaktır tahmin etmeye başlarlar.

Melhemeler  Ay’ın hangi burçta olduğunun  nasıl bilineceğini anlatmakla başlar. Ay’ın o günki  burcu şu şekilde tespit edilir: Önce ayın kaçıncı günü olduğuna bakılır. O günün sayısı kaçsa o sayı iki ile çarpılır. Bu rakamın üzerine  beş  sayısı eklenir. Çıkan rakam hangi aya denk geliyorsa o tarihte, Güneş’in hangi burçta olduğu tespit edilmiş demektir.  Böylece melhemelerde  ayın hangi burçta olduğunu çıkarılıp ayın bulunduğu burca göre yapılması uygun olan ya da olmayan işler anlatılmış olur.

Bilmek isterse ehl-i hacet eger
Kankı  burcı makam idindi kamer 2

Olsa maksud her ne gün bilmek
Saya eyyäm-ı şehri ol güne dek

Kıla ana ol kadar dahi zamm
Üstine beş aded dahi hem

Mevzu-ı  aftabdan bdan yek-bar
İde her burcu beş adetle  şümar.

Kangıda tamam olurısa hisab
İtmiş olur kamer o burca me’ab [9]

Mustafa ALKAN ‘in incelediği bu melhame nüshasında verdiği bilgilere göre  bu hesabın nasıl yapılacağı örneklerle de açıklanmıştır.  “Misâlen, o gün ayın 13’ü olsa üzerine bir 13 daha eklenir ve 26’ya ulaşılır. Bunun üzerine de 5 eklendiğinde 31 olur. Bu anda Güneş, Hamel yani koç burcundadır. Hamel yani koç burcundan 5 burç ileri sayıp 6. burçta durulur. Bu durulan 6. burç Ay’ın burcudur ki o da mîzân yani terazi burcudur”[10]

Melhameler Mart ayından başlayarak on iki ayı ve olabilecekleri anlatırlar.    Bu nedenle melhameler on iki bölümde on iki ayı anlatan bölümlere sahiptir.

Melheme İçeriği Örneği

“Elbab- ı Evvel: Martilüs:  İlk yaza : Süryaniler Azer derler. 31 gündür. Hadd ratbüdür. Balgam hükmi gider kan galip gelir. Ahlat debreşür, çıban suluc edip, boğaza ağrısı belirir. Ot içmek, hacamat etmek, kan aldırmak iyidir. Sarımsak ve ekşiden sakınmalıdır. Becid hamma iyi gelir. Yiğitler aza yemeli ihtiyarlar çok yemelidir. Bu ayın dördüncü günü sakınmak gerekir. 12. Günü saddür hamsin tamam olur. Kış çıkar yaza girer. 13. Gün gün ve gece beraber olur. Nevruzdur.  16. Gün canavarlar yerden çıkar karlaguç gelir. 20. Gün mazhur-ı Musa dır. 25. Gün nisara bayramıdır. Kan almak ve hacamat iyidir. 28. Gün  Rum karlanguc ı gelir. Eğer bu ayda gün tutulırsa, nimet çok ola, rızk bol ola, dört ayaklu arta Şam ilinde bir ulu beğe agu vereler fevt ola.Ol ilde fitne fesat yayıla, kış kati ola. Rum ilinde gaza ve ceng çok ola, nice kalalar feth ola.

Eğer gün tutulunca kızarırsa, yıl eminlik olmaya gussa ve musibet çok ola, Eğer bu ayda ay tutulursa balık çok ola, kar çok yağa, çekürge çıka, cihanı kızlık ede. Mısır yağmalana, bir ulu padişah helak ola ”[11]

BAZI İLGİLİ LİNKLERİMİZ

AY GÜNEŞ YILDIZ VE FELEK İLİŞKİSİ İLE DİVAN ŞİİRİ ASTROLOJİ ANLAYIŞI
Burçlar Felek Kıran İnançları Divan Şiiri ve Hayata Etkileri
Âfet - Âfet-i Devran - Âfet-i Can Mazmunları (Beyit Örnekleriyle)
AYA KEMENT ATMAK
Ay- Mah- Mihr- Spihr- Bedir ve Kamer Mazmunu
Güneş Kürsisi Burcu ve Diğer Felekler
Kamer ( Mâh- Ay) Nedir Sevgili ve Felek İlişkileri
Hamel – Koç - Burcunun Divan Şiirindeki Yeri
Mizan Nedir Mahşer Mizanı Terazi Burcu ve Şiirlerde Mizan
Felek Eflak Çarh Tasavvuru Şiirimizde Felekler
Melhame - Müneccimlik Kitapları
Müneccim Nedir Astronom Yıldız Falcısı
 Fal Nedir Şiirlerde Fal ve Falcılık
 Falnameler
Kıran Nedir Kırân-ı sa’deyn Kırân-ı nahseyn ( Astroloji)
Devri Kamer Nedir ve Şiirimizde Devr-i Kamer

KAYNAKÇA

•  
• [1] Şeref Boyraz, Fal Kitabı (Melhemeler ve Halk Kültürü), Kitabevi Yayınları, İstanbul Şubat 2006, s. 3.
• [2] Mustafa ALKAN, MİLLİ KÜTÜPHANE 2727 NUMARALI MECMÛ’A’DA KAYITLI MANZUM BİR MELHEME, Turkish, Fall 2012, p. 689-709, ANKARA-TURKEY
• [3]
• [4] Mustafa ALKAN, MİLLİ KÜTÜPHANE 2727 NUMARALI MECMÛ’A’DA KAYITLI MANZUM BİR MELHEME, Turkish, Fall 2012, p. 689-709, ANKARA-TURKEY
• [5]M. Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ank. 1970, shf 196-197 
• [6]
• [7] AY GÜNEŞ YILDIZ VE FELEK İLİŞKİSİ İLE DİVAN ŞİİRİ ASTROLOJİ ANLAYIŞI,
• [8] Ay- Mah- Mihr- Spihr- Bedir ve Kamer Mazmunu,
• [9] Mustafa ALKAN, MİLLİ KÜTÜPHANE 2727 NUMARALI MECMÛ’A’DA KAYITLI MANZUM BİR MELHEME, Turkish, Fall 2012, p. 689-709, ANKARA-TURKEY
• [10] Mustafa ALKAN, MİLLİ KÜTÜPHANE 2727 NUMARALI MECMÛ’A’DA KAYITLI MANZUM BİR MELHEME, Turkish, Fall 2012, p. 689-709, ANKARA-TURKEY
• [11]M. Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ank. 1970, shf 196-197