MİHRİCAN BAYRAMI

 

Osmanlıca yazılışı : Mihrican مهرجان

 

Mihrican kelimesi sözlüklerde  “Sonbahar ve Acemlerin gece ile gündüzün eşit olduğu yedinci güneş ayının on altıncı gününden başlayarak altı gün kutladıkları “ bayramın adı " Eylül ayının yirmi üçüncü gününe rastlayan mecûsî bayramı."olarak tarif edilir. Kelime anlamı olarak “ Mihr “ Farsça sevgi anlamındadır. Farsçada “ gân “ eki ise süre anlamı katar . Bu nedenle “mihrigân “ birleşik sözcüğü sürekli sevgi anlamına gelmiş olur.

 

İranlılara göre düzenlenmiş takvimde güneş yılının yedinci ayı olarak kabul edilen Mihr ayının 16. günü başlayıp altı gün süre ile kutlanan bayramın adı olmaktadır. Güncel takvime göre de geceyle gündüzün uzunluk bakımından eşit olduğu gün, olan 21 Eylül günüdür. Bu gün ise coğrafyada sonbahar ekinoksu olarak adlandırılır.  

 

21 Mart ise güncel takvimlerde ilkbahar ekinoksu olarak adlandırılır ve 21 Mart  en uzun geceyi ifade eder. 21 Mart, Nevruz Bayramı,  baharın başlangıcı, Güneş’in uyanması,  21 Eylül ise kış mevsiminin başlangıcı  Güneş’in uykuya dalmaya başlaması olarak kabul edilmiştir.

 

Mihrican Bayramı, Mezopotamya kökenli bir bayramdır.  Bu bayram  Ön Asya uygarlıklarında Güneş Tanrısının  uykuya dalmaya başlaması inancı üzerine kurulmuştur.  21 MNart günü uyanarark İlkbaharı getiren Güneş Tanrısı 21 Eylül gününde yeniden uykuya dalmaya başlar. Bu gün coğrafik olarak gündüz ile gecenin eşit uzunlukta olduğu bir gün olmaktadır. Bu bayram eski İran’da kutlanan Nevruz’dan sonraki en önemli bayramdır. Eski İranlıların  ( Zerdüşt) inançlarına göre Tanrı bu günde bütün cansız varlıkları da ruhlar ile doldurmaktadır.

 

 

Bu inanç Helenistik dönemde Batı kültürlerine taşınmış,   Romalılar tarafından güneş ilâhı Mithra’nın, yeniden doğan ve karanlıkları mağlûp eden güneşin (Natalis Solis invicti) bayramı olarak 25 Aralık günü kutlanmaya başlamıştır. Bu inanç  Hıristiyanlık,  dönmeinde kılf değiştrertek “Natalis Solis invicti”yi Mesîh’in doğum günü bayramı olarak kabul edilmiş  (Catholicisme, IX, 1310; New Catholic Encyclopedia, IX, 983; EI² [İng.], VII, 17).ve Hristiyanlıkta da kutlaması yapılan bir bayram haline dönüşmüştür. 

Mihrican kelimesi, Ârî panteonunda ışığın (güneş kursuyla sembolize edilir) ve gerçeğin tanrısı olan Mithra’nın (Mihr) adından Parthça (Orta Farsça’nın batı kolu) “-akāna” ekiyle türetilmiştir (Mithrakāna > Mihregān > Mihricân) ve aslında güneşin kış başlangıcında yer altına inmesini, yani tabiatın uykuya dalmasını ifade eder,

 

Acem destanlarında Nevruz günü tahta çıkan diğer hükümdar ise Feridun’dur. Feridun’un tahta çıkması Gave ( Kawa) veya Dahhak ( Dehhak )  Destanı olarak anlatılır. Bu destan Arap Çöllerinden gelerek sekiz asırdır saltanat süren Cem’i tahttan indiren zalim Dehhak’ın Demirci Gave tarafından öldürülmesi ile ilgilidir. Cemşid'i  ( bkz  Cem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri ) , tahttan  zorla indirdikten sonra, İran ve Turan tahtına oturan beşinci hükümdar olan Dahhak, İranlılar`ın,  meşhur Gave (Kawa-  Direfş-i Gayvani: Gave'nin Önlüğü Sahtiyan Bayrak ) destanındaki, omuzlarından yılan çıkan zalim hükümdarıdır. Dehhak şeytan Ehrimen Ehremen (Angra Menyu- Zerdüşt İblisi ) ile ortak olur ve Şeytan’ın telkini ile babasını öldürür. [1] Şeytan, babasının yerine Padişah olan Dahhâk’a aşçı olmuş ve bir yolunu bulup iki omzundan öpmüştür.  Daha sonra şeytanın öptüğü bu yerlerden yılanlar çıkmaya başlar.

 

 Dehhak, omuzlarındaki yılanların verdiği acılara dayanamamaktadır. Dehhak, Şeytan’ın “Eğer yılanların her birinin başına her gün birer genç veya çocuk beyni sürersen acıların geçer” önerisi üzerine her gün iki genci öldürtüp, beyinlerini yılanlara yedirmeye başlamıştır.[2] Böylece Dehhak, o gün çektiği acılardan kurtulmuş olmaktadır.  Yedi oğlunu bu nedenle kaybeden Demirci Gave, sonuncu oğlunu da almaya geldiklerinde , “ elimle teslim edeceğim” diyerek Dehhak’ın huzuruna çıkar.[3] Demirci Gave’nin Dahhak’ı öldürmesini ise Dehhak’ın yılanlarından başını zor kurtaran Feridun planlamıştır.  Böylece Dehhak’ın huzuruna çıkmayı başaran Gave, sahtiyan önlüğü içine sakladığı örsü Dahhak’ın kafasına vurarak öldürür. Dahhak’ın kanlarını da sahtiyan önlüğüne siler. Direfş-i Gayvani adı verilen Gave’nin bu önlüğünü bayrak yapan Feridun ,halkı isyana teşvik ederek tahta çıkar.  (Dahhak ve Efsanesi ( Şiirimizde Dahhak Gave Sahtiyan ) Dahhak’ın öldüğü, zulmün sona erdiği ve Feridun’un tahta çıktığı gün ise 21 Marttır. Zalimin zulmünden kurtulan ahali ateşler yakarak yedi gün bayram kutlar.  ( bkz Feridun - Divan Şiirinde Feridun ) [4]

 

Bayramın ilk günü Mihrican-ı âmme,  son günü ise Mihrican-ı hasse olarak adlandırılır. Eski İran geleneklerinde İran şehinşahları Mihrican günlerinde halka sevgi gösterilerinde bulunur, halka hediyeler dağıtır, hediyeler dağıtırmış.  Mihrican bayramı, Zalim Dehhak’ın idaresinin sona erdiği, Feridun’un tahta çıktığı, Feridun’un bu günü bayram ilan etiği, tahta çıkması ve hükümdar olması vesilesi ile hediyeler dağıttığı gün olarak bilinir.

 

Erdşir’in de hükümdar olduğu gün olarak bilinen mihrican gününde şehinşahların hediye dağıtması geleneğinin kalıcı hale geldiği anlaşılmaktadır.

 

Başı dururken  iki omzunda zülf-i yar
Dahhak var lebleri yetime acep güler       Necati Bey

Başı ve İki omzunda yârin zülüfleri gibi iki yılan dururken Dahhak’ın  dudakları  yetime bir acayip gülüyor.

 

Direfş-i Gâveyâni şol deri bayrak ki itmişdür
Demirci Gâve Dahhâki anunla eyledi ber-bâd         Tuhfe-i Vehbî

“Gâve'nin şu deri bayrağı ki demirci Gâve onunla Dahhâk'ı perişan etmiştir.

 

KAYNAKÇA 

 

[1] Necati Lugal Firdevsi, Şehname, C. 1 Shf – 97 – 100)
[2]Şahamettin Kuzucular ,https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/dahhak-ve-efsanesi-siirimizde-dahhak-gave-sahtiyan/5006
[3] Şahamettin Kuzucular, Firdevsi'nin Şehnamesi Konuları Önemi ve Etkileri, https://www.edebiyadvesanatakademisi.com
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/feridun-kimdir-sehname-de-acem-hukumdari-divan-siirinde-feridun/14338