Nefes Nazım Şekli Bektaşi Nefesleri ve Örnekleri

Nefes

Osmanlıca  yazılışı : nefes :  نفس

Genellikle Bektaşî şâirleri tarafından yazılan, çoğu kez özel bir makamla bestelenen, saz eşliğinde söylenen; âşıkane, rindane, kalenderâne eda taşıyan; Hz Muhammed ve Hz Ali’ye övgü konulu, alaycı ifadeler de taşıyan dini tasavvufi âşık edebiyatı şiir türüdür.

Bektaşi nefesleri ya beste ile söylenen, ya bestelenmek için söylenen veya beste haline getirilen şiirlerdir. Bestesiz olduklarında veya okunmak için yazıldıklarında Nutuk ile benzeşir.(  bkzTekke ve Zümre Edebiyatı Nazım ve Nesir Türleri Şairleri Genel Özellikle - Bkz : Nutuk Örnekleri ) Nefesler cem ayinlerinde terennüm saz eşliğinde besteli olarak terennüm edilen şiirlerdir. ( BKZ Destur ve Nutuk Nedir Örnekleri )

Nefes Nazım Biçimin Kafiye Ölçü ve Nazım Şekli Sistemi

Nefesler nazım şekli ile koşmanın biçimsel özelliklerini taşır. Kafiye şeması koşma düzenindedir ve nazım birimi dörtlük sistemine dayanır.  Yani ilk dörtlük, abab, abcb, aaab, diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında kafiyeli;   diğer dörtlüklerin son dizeleri ise ilk dörtlüğün son dizesi ile kafiyelidir ( cccb- dddb, eeeb  gibi) .

Nefesler genellikle hece ölçüsü ile yazılır. Fakat aruz ölçüsü ile yazılmış nefesler de bulunur. Hece ölçüsü ile yazıldıklarında durak sistemini de taşırlar. En çok 7, 8, 11’li hece ölçülerinde yazılmışlardır.  Nefes nazım şekli en az 3 dörtlük en fazla 7 dörtlükten oluşur.

Nefesler 7 dörtlükten fazla olursa devriye özelliği gösterir. ( bkz Devriye FerşiyyeArşiyye Nedir ve Şer'i Örnekleri - bkz Devriye Örnekleri  )


Nefes Nazım Biçimin Konuları

Nefesler ziyadesi ile Hz. Muhammed ve Hz. Ali ‘ye övgü konulu olurlar. Hz Muhammed’i ve Hz Ali’yi överken dahi Bektaşîlik düşüncesi, vahdet-i vücûd,   Devr Ruh Göçü Tenasüh inancı açığa çıkmaktadır ( bkz Devr Ruh Göçü İnancı Tenasüh ve Devriye )

 Hz. Muhammed ve Hz. Ali ‘ye övgüler yapılırken bile nefeslerde alaycı, laubali denilebilecek kalenderâne ifadeler de söz konusudur. Nefeslerin arka planlarında İnsan-ı kâmil düşüncesi de gözükür. Bektaşî şâirleri sş na't ve Hz. Ali methiyelerine de nefes adını vermişler; nefes adı verilen şiirler için melami ve kalenderi telkinler de aktarılmıştır.

Bu tip şiirlerin nefes olarak adlandırılma nedeni bu şiirlerin irticalen söylenebilmesinin altında “ kutsal bir ilham” olduğuna inanılmasıdır.


Nefeslerin Dil ve Üslup Özellikleri

Nefes her şeyden önce dini tasavvufi âşık şiiri türüdür. Bu bakımdan çoğunlukla âşık şiirinin dil ve üslup özellikleri ile herkesin anladığı ve konuştuğu sadelikte bir Türkçe ile yazılır ve söylenir.  Aruz ölçüsü ile yazılmış olanlar nefeslerde de bu yalınlık değişmez.

Nefesler, Alevi ve Bektaşi tarikatı mensuplarının vaz geçilmez bir türüdür. Ayini Cem Cem Ayini Nedir dost, ahbap, tarikat üyelerinin toplanarak  sazlı sözlü eğlence ve ibadet meclisleri ile eğlenceleri ve toplu halde yaptıkları ibadetin adıdır. Nefesler Ayini Cem Cem Ayini Nedir denilen törenlerde zakirler tarafından saz eşliğinde okunan bir gelenek halini almıştır.

Bir nefescik söyliyeyim

Bir nefescik söyliyeyim
Dinlemezsen neyleyeyim
Aşk deryâsın boylayayım
Ummâna dalmağa geldim

Aşk harmanında savruldum
Hem elendim hem yuğruldum
Kazana girdim kavruldum
Meydâna yenmeğe geldim

Ben Hakk’la oldum âşinâ
Kalmadı gönlümde nesne
Pervâneyem âteşine
Şem’ine yanmağa geldim

Ben Hakk’ın kemter kuluyam
Kem damarlardan berîyem
Ayn-ı cemin bülbülüyem
Meydâna ötmeğe geldim

ŞAH HATAYİ’dir özümde
Hiç hilâf yoktur sözümde 
Eksiklik kendi özümde
Dârına durmağa geldim    ŞAH İSMAİL – HATAİ

(KAYNAK: Sadeddin Nüzhet Ergun,Şah İsmaili Safevi Hayatı-Deyişleri,1946,sf.108)

**
Biz Urum Abdallarıyız
Maksadımız yârdır bizim
Geçtik ziynet kabâsından
Gencinemiz erdir bizim

Dâim kılarız biz zârı
Harceyleriz elden var,
Dost yoluna verdik seri
Mürkirimiz hârdır bizim

Aşk bülbülüyüz öteriz
Râh-i Hakka yüz tutarız
Mânâ gevherin satarız
Mürşidimiz vardır bizim

İstivâyı gözler gözüm
Seb'almesanidir yüzüm
Ene'l Hakk'ı söyler sözüm
Mi'râcımız dârdır bizim

Haber aldık mahkemâttan
Geçmeyiz zâttan sıfattan
Balım nihan söyler Haktan
İrşâdımız sırdır bizim            (Balım Sultan)