Osmanlıca yazılışı: Rebâb رباب

Rebâb Kökeni

Rebâb, Arapça kökenlidir ve rabāb رباب  “yayla çalınan çalgıların ortak adı " anlamında kullanılan bir sözcüktür. Farsça rubāb رباب  ise "mızrapla çalınan bir çalgı" anlamındadır.

Resim alıntı : https://rebab.name/rebab/

Rebâb Sözlük Anlamları

Rebab , rübâb, rebâbe (Kemançe) "küçük yay" "küçük yaylı çalgı" anlamlarındadır.

Rebap, “hem ayaklı kemane hem de lavta türünden tamamen veya yarı yarıya deri göğüslü “ [1]çeşitli biçimleri olan telli musiki aletlerine rebap denmiştir. Eski devirlerde Türk, İran, Arap, Afganistan, Pakistan, Hindistan ve diğer Ön Asya ve Kuzey Avrupa ülkelerinde mızraplı ya da yaylı çalgıların ortak adıdır.

Rebapların birçok türü olduğu, tel sayılarının bir ile beş tel arasında değiştiği ama çoğunlukla üç telli olduğu anlaşılır

REBAB TÜRK MÜ YOKSA ACEM İCADI MI

Ayaklı kemane türünden rebapların ilk örneği Orta Asya ıklığı olduğuna dair bir görüş vardır. Bu görüşe göre İranlılar ıklığa keman veya kemançe, Araplar ise rebâp adını vermiştir. [2] Kopuzun ilk hali veya benzeri olarak düşündüğümüz bir musiki aleti olan ıklık “ İki veya üç telli, uzun bir yayla çalınan, rebap ve kemençeye benzer çok eski bir Türk çalgısı, bir tür kemânedir. “ [3]

Iklık veya kopuzların çok eskiden beri Türk kültüründe var olduğu bilinmekle beraber mızrapla çalınan türden rebabların( rübab ) İran ( Pers ) kültürü kökenli olduğuna dair birçok işaret vardır. İran mitolojileri musikinin İranlıların ( Pers ) efsanevi hükümdarları Ahameniş hanedandın 4. Hükümdarı olan Cemşid zamanında Yübel tarafından bulunduğunu iddia etmektedir. [4]  Notaların ve makamların ise  HUSREV-I ŞIRIN  mesnevisinin de ana karakterlerinden birisi olan II. HÜSREV zamanında bulunduğuna dair iddialar bulunur. [5]Bu iddiaya göre notlar ve makamlar  Genceli Nizami ‘nin yazdığı mesnevilerindeki erkek kahraman olan Hürmüz ’ün oğlu HÜSREV-I PERVIZ ‘in musikişinasları olan Barbed ve Nikisa tarafından bulunmuştur.[6]  ( bkz BARBED İLE NIKISA ACEM MÜZIĞININ PIRLERI ) .  Şirazlı Barbed ve Nikisa, müzisyenlerin piri kabul edilir.

REBÂBLARIN ÖZELLİKLERİ ÇEŞİTLERİ

Ayaklı kemane türünden olan rebablar silindirik gövdeli ve uzun saplıdır.  Bunların birçoğu Hindistan cevizi kabuğundan İki ya da üç telli olarak yapılır ve bu rebapların göğsü deridendir. Geçmişteki rebapların tellerinin at kılı veya ibrişim olduğu anlaşılır. Arap ülkelerinde 

Ürdün ve Irak’ın kırsal bölgelerinde “tek telli, iri ve dörtgen gövdeli, deri göğüslü, silindirik saplı” kemane türü kullanılmıştır.

TÜRK REBABI IKLIK

Iklığ tipinde yaylı çalgılara Çin ve Uzakdoğu ülkelerinde de rastlanılsa da “ayaklı kemane” adı ile de bilinen ilk kemane ve rebâb örneğinin Türkler tarafından icat edilen ıklık olduğuna dair iddialar kuvvetlidir. [7]Çalgı tarihçiler rebab ve kemanenin kökenini Türklerin bulduğu ıklık adlı çalgıya dayandırır. “Hindistan cevizi kabuğundan yapılan bu çalgının kesik küre biçiminde bir gövdesi (ses kutusu), ince deriden veya zardan bir göğsü (ses tablası), metal yahut ahşap bir mil aracılığı ile gövdeye takılan uzunca, silindirik bir sapı vardır.”[8]

• Iklık adlı çalgı divan şiirinde de görülür.
• Nitekim kopar ıklıktan iniler Şeyhoğlu Mustafa

•  Uşşâkı kamu eyledi meyhâne esîri
•  Dünyâyı yeder bir kıl ile vay bu ıklık    Revânî

“Rebab, 18. asra kadar Türk Müziğinin ve tasavvufçuların tek yaylı çalgısı olmuş hatta Mevlevîler a bu çalgıya kutsallık bile yakıştırılmıştır. “ [9]Rebâb divan şiirinde  mutrip, saki rakkas, rakkase sözcükleri ile birlikte eğlence , şarap meyahanele konulu bahislerde karşımıza çıkmaktadır.

• Mutrıb ki harf-i râzımı gûş-ı rebâba kor
• Târ-ı kemânı nâle-i dil pîç ü tâba kor    Nedim

• Sâkî yine ‘îd oldı ele câm-ı şarâb al
• Mutrib ne turursuŋ elüŋe sen de rebâb al .KÂTİB-ZÂDE SÂKIB

• Susturdu sazları fennin rebabı
• Bu rebap şeytanı cinden çıkarır
• Ateş şöyle dursun tütün azabı
• Tilkiyi çakalı inden çıkarır   Seyrani

• Tamburam Rebab Oldu,
• Ciğerim Kebab Oldu.
• İstedim Vermediler,
• Bir Zalim Sebeb Oldu. Urfa Türküsü

KAYNAKÇA 

• [1] FİKRET KARAKAYA, https://islamansiklopedisi.org.tr/rebap
• [2] FİKRET KARAKAYA, https://islamansiklopedisi.org.tr/rebap
• [3] http://www.lugatim.com/s/ ıklık
• [4] ŞAHAMETTIN KUZUCULAR, CEM - CEMŞID-I HURŞIT ( DIVAN ŞIIRINDE CEM VE TÜM ÖZELLIKLERI ) https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=56705
• [5] ŞAHAMETTIN KUZUCULAR, II. HÜSREV KIMDIR EDEBIYATTA HÜSREV-I PERVIZ,
• [6] BARBED İLE NIKISA ACEM MÜZIĞININ PIRLERI, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=56707
• [7] Mahmut Ragıp Gazimihal, Asya ve Anadolu Kaynaklarında Iklığ, Ankara 1958,
• [8] FİKRET KARAKAYA, https://islamansiklopedisi.org.tr/rebap
• [9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Rebap