Rişte-i Hayal ve Kral Çıplak Masalının Divan Edebiyatı Versiyonu

05.12.2021

Rişte-i Hayal ve Kral Çıplak Masalının Divan Edebiyatı Versiyonu

Rişte-i hayal, eski edebiyatta çok bilinen bir dolandırıcılık hikâyesini hatırlatan bir tamlamadır. Rişte sözcüğünün sözlüklerdeki anlamları iplik, tire, iplik, ince iplik, istiare ve mecazi anlamlarında da ise, ince kumaş, aşığın göz yaşları, can ipi gibi manalara da gelir. Rişte-i cân: can ipliği, can bağı. Parmağa ip. Rişte-i eşk. Rişte-i Meryem, , ser –rişte ( Bkz RİŞTE NEDİR VE SEVGİLİNİN SAÇLARI- RİŞTE –İ MERYEM NEDİR HZ MERYEM’İN İPİ )

Rişte ip, istiare yolu ile de, gözle zor gözken iplikler ile dokunmuş ip veya göz

Rişte-i hayal ise eski edebiyatta çok bilinen dolandırıcılık hikâyesindeki anlamı ile hayali ipek kumaştan yapılmış elbise olarak tarif edilebilir. Rişte-i Hayal hikâyesi ise, hayali bir kumaş dokuduğunu söyleyerek bu kumaşı piç olanların göremeyeceğini iddia ederek hükümdarı ve halkı dolandıran bir dolandırıcının hikâyesinin adıdır.

Rişte-i Hayal ( Kral Çıplak ) Hikâyesi

Hikâyenin eski edebiyattaki özeti şu şekildedir. Bir dolandırıcı bir şehre gelir ve çok ince ipek iplerden çok güzel kumaşlar ve elbiseler dikmek becerisine sahip olduğu söylentisini ortaya atar. Konu şehrin hükümdarının kulağına kadar gelir. Hükümdar bu adamı çağırır ve sözünü ettiği kumaşları dokuması için onun istediği tezgâhları kurdurur. Adam işe koyulduğu görüntüsü yaratıp güya bu kumaşları dokuduğunu iddia eder. Kırk gün sonra hükümdar ve mahiyeti adamın yanına gelerek dokuduğu kumaşları ve diktiği elbiseleri görmeye gelir.

Adam eline büyükçe bir şal almış gibi hareketler yaparak hükümdara soyunmasını ve soyunduktan sonra bu elbiseyi ona giydireceğini söyler. Kral soyunur ve adam bu elbiseyi piç olanların göremeyeceğini ve kumaşın kralın üzerine çok yakıştığını söyler.

Çıplak Kral, piç olduğu söylentisi çıkmaması için üzerindeki elbiseyi gördüğünü ve kendine çok yakıştığını kabul etmek zorunda kalır. Kralın mahiyetindeki herkes de piç olmak isnadından kurtulmak için giydiği çıplak halde dolaşan krala kıyafetinin üzerine çok yakıştığını söylemek zorunda kalır. [1]Böylece dolandırıcı kraldan büyük bir meblağda bahşiş almayı başarmış olur.

Edebiyatta gerçekte olmayıp var sanılan, var diye iddia edilen bu şaldan ibaret elbiseye rişte-i hayal ( yani görünmez elbise, hayali elbise) , böylesi bir sarığa destar-ı hayal; böyle bir şalın veya sarığın ipliklerine de görünmez ip anlamında rişte-i hayal veya târ-ı hayal denir.

Kral Çıplak Masalı

Bu hikâyenin Batı edebiyatındaki versiyonu ise Kral Çıplak Masalıdır. Bu masal da kral, üzerine en güzel elbiseyi dikecek bir terzi aratır. Bir terzi ortaya çıkar ve kralı soyundurup üzerine sadece akıllı insanların görebileceği, aptal olanların göremeyeceği muhteşem bir elbise giydireceğini iddia eder. Kral aynaya baktığında kendini çırılçıplak görmüş ancak aptal olduğu ortaya çıkacak diye terzinin yalanın uyarak elbisenin üzerine çok yakıştığını kabul etmek zorunda kalır. Kralın mahiyetinde olan herkes aptal olmak ithamına maruz kalmamak ve kibirli kralı kızdırmamak için ve kraldan da çok korktuklarından dolayı elbiseyi gördüklerini ve krala çok yakıştığını söyleyerek terziyi ve kralı alkışlarlar.

Ancak bir çocuk ortaya çıkar ve “Kral çıplak- Kral çıplak “ diye bağırmaya başlar.

Rişlte-i hayal haikyesi divanşiirinde zaman zaman bu hikâyeyi telmih edecek şekilde karşımıza çıkar. Bu telmihler destar- hayal, rişte-i fünun, rişte-i hayal , târ-ı hayal tabirleri ile karşımıza çıkmaktadır.

Ol 'ukdeler ki zülf-i girih-sâza bestedür

Bir sihrdür ki rişte-i i'câza bestedür

Yâd-âverî-i vuslat içün rişte-i hayâl

Engüşt-i tab-ı nâdire-perdâza bestedür ÖMRÎ, Nasûh Paşa-zâde Bey

Sera’ir-i kalbi âşık bilinmez

Rişte-i, fununu-u hayal incedir. Emrah

Kondurur sazına sâd bülbül- i manayı ne dem

Olsa mızrab- zen târ-ı hâyal-i yektâ Sabri-i Şakir

Ne zaman hayal teline mızrap vursa sazına yüz mana söyleyen bülbülleri kondurur.

Mû- miyân nâzım sardım demiş râkip

Târ-ı hâyal mi ola yoksa yalan mıdır ? Esrar

İLGİLİ LİNKLERİMİZE TIKLAYIN