Sefine Sefînet-üş-şuârâ Gemi Keşti Cönk ve Şiir Mecmuası Alakası
Sefine Nedir
Osmanlıca yazılışı: sefine : سفينه
Sefine sözcüğünün sözlüklerdeki temel anlamları gemi, vapur, büyük kayık, Farsça karşılığı keşti manalarındadır. Ancak sefine sözcüğü mecazi manada astrolojide bir burç, divan şairlerinden seçilmiş şiirlerinden derlenen şiir defteri veya şiir mecmuası manalarında da kullanılır.
sefine : ( sefâin, süfün) : gemi, vapur,
sefîne-i Nûh : Nuh'un gemisi; semânın güney yarım küresinde bulunan bir burcun adı.
sefînet-üş-suârâ : ed. dîvan şairlerinden toplanan şiir mecmuası.[1]
Sefine; asıl, temel ve gerçek anlamı ile gemi manasındadır. Farsçada gemi manasına gelen sözcük ise “keşti “kelimesidir. Fakat sefine sözcüğü mecazi manada “ cönk yani eski devirlerde şiirlerin not edildiği şiir defteri, el yazma şiir mecmuası anlamında da kullanılmıştır. [2] Keşti sözcüğü ise eski edebiyatta mecazi manası ile kadeh anlamında da kullanılmıştır.
Sefine sözcüğü şiir mecmuası anlamında kullanıldığında sefînet-üş-suârâ adı ile de anılır. Sefînet-üş-suârâ, divan şairlerinin beğenilen şiirlerinin bir araya getirildiği not defterleri olmaktadır. Herhangi bir kişinin beğendiği divan şairlerinin beğendiği şiirlerinden üçer beş tanesini not aldığı mecmulara denmektedir. ( bkz Mecmu'a İle Cönk Nedir ve Özellikleri) Mecmu’a, mecâmî' : toplanmış, biriktirilmiş, tertip ve tanzim edilmiş, seçilmiş yazılardan meydana getirilen yazma kitap, dergi, risale, koleksiyon anlamlarına gelir. Kütüphaneciler arasında mecmuanın karşılığı “derleme”dir. Mecmua’yı “farklı kişilere ait metinlerin / metin parçalarının bir araya getirildiği eserler bütünü” ve sefînet-üş-suârâ olarak tarif etmek de mümkündür.
Sefine veya sefînet-üş-suârâ sözcüğünün halk edebiyatındaki karşılığı cönktür. Cönklerde ise beğenilmiş halk ozanlarının şiirlerinin not edildiği şiir defterleri olmaktadır. Cönk defterleri 25 cm uzunluğunda 15 cm genişliğinde danadili gibi tabir edilen deri kaplı defterlerdir. (Cönk Nedir Osmanlıca Şiir Defterleri ) Cönkler genellikle dikey ve aşağıdan yukarıya doğru açılan, halk arasında “danadili “veya “sığırdili” gibi adlar ile de anılan şiir kayıt defterleri olmaktadır.[3] M. Sabri Koz’a göre ise cönk, “Çoğunlukla Âşık Edebiyatı, Halk edebiyatı ve halkiyat ürünlerini ihtiva eden; uzunlamasına açılan, ensiz, uzun yazma mecmualara verilen ad” dır.[4]
Mecmualarda gazel, kaside, musammat, tarih, mektup vs. şekiller ile tevhid, na't, mersiye örnekleri bulunurken cönklerde ise halk şairlerinin şiir örnekleri ve türleri bulunur.
Ne cehd-i sahf-ı ibadet ne sa’y-i meşk –i ibâdet
Velî yazılmadadır cürmümüz sefine sefine Nazim
Sefine sözcüğü bu beyitte şiir mecmuası manasında kullanılmıştır.
Hemîşe zevrâk-ı mey çekmedir işim Sabrî
Sefînei gazel-i dil-i guşaya el mi değer Sabri-i Şükür
Sefine sözcüğü bu beyitte defter manasında kullanılmıştır.
Seher-geh keşti-i şâhî hilâl-i ‘îd-i ekberdür
Tulû’ itdi sa’âdet matla’ından nûr-güsterdür. Bursalı Rahmi
Bursalı Rahmi , bu beytinde keşti sözcüğünü gökte yüzen bir gemiye benzetmiş ve gemi manasında kullanmıştır.
Sefine gönlümü deryaya saldım
Çıkarmadı bir kenara tecelli
Kesildi takadım bi-mecal kaldım
Vurdu beni yerden yere tecelli Bayburtlu Zihni
Bayburtlu Zihni sefine sözcüğünü bu şiirinde gerçek ve temel anlamı ile kullanmıştır.
Sefine-kalbin engine salma
Aşk bahrında rüzgar eser demişler
Gark olup girdab-ı mihnete dalma
Gemisin kurtarmak hüner demişler Geredeli Aşık Dertl
Aşık Dertli sefine sözcüğünü bu şiirinde gerçek ve temel anlamı ile kullanmıştır.
KAYNAKÇA
[1] https://www.osmanice.com/osmanlica-28921-nedir-ne-demek.html
[2] Ahmet Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 429
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/conk-nedir-osmanlica-siir-defterleri/133761
[4] KOZ, M. Sabri (1977). “Cönk”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yayınları, C. 2, s. 83-85.
