ALİ MAZMUNU  – Şiirimizde Hz. Ali –

Hz Ali Peygamberimizin damadı, amcasının oğlu ve dördüncü halifesi  ve  İslamiyet’i kabul eden ilk erkektir. Şiilere  göre ise imamların ilki ve İslam Peygamberinin hak varisidir.  Şii ve Sünni İslam arasında Peygamberi'nin vasisi  kimdir konusunda ayrışma çıkmış  Hz. Ali’nin  bizzat engel olmak istemesine rağmen Şiilik ve Sünnilik ayrımı ortaya çıkmıştır.

Hz Ali hem Sünni hem de şii şairler ve edipler arasında çok sevilmiş  divan, halk ve tassavvuf şiirinin başlıca konularından biri olmuştur. Hz Ali ilim, fütüvvet ( kahraman) , mürrüvvet, ( yardımsever)  fazilet timsali olarak görülmüştür.

Hz Ali’nin şiirimizde pek çok vasıf,  sıfat ve unvanla anılmıştır. Allahın aslanı, şir-i yezdan, Esedullah, Şir-i Huda, Hayder, Haydar, Hayder-i Kerrar, Saki- i Kevser  ( Kevserden dağıtacak olan) , Şah-ı Velayet ( velilerin şahı) Necef, Sultan’ı Necef, ( mezarının Necef’te olmasından dolayı)  Dürr-i Necef ( Necef mücevheri) Padışah-ı Necef , Sahib –i Necef, Ebu Türab , İmam-ı  Evliya, Emir’ül mü’minin unvanlarıyla anılmıştır. [1]

Hz Ali, ilk Müslüman olan erkek olarak Hz Muhammet’in amcası oğludur. Ehli Beyt düşüncesine göre de Hz Ali, pençe-i abasına girmiş, Hz Muhammed’in de damadı olduğu için Hz Muhammed’in varisi olarak görülmüştür.  Hz Muhammedd’in ölümünden sonra Hz Ebubekir halife seçilince bazıları bu hakkın Hz Ali’ye ait olduğunu savunmuşlar ancak Hz Ali,  ancak 656 yılında Hz Osman'ın da ölümü üzerine halife olabilmiştir.

Hz. Ali,  halife olduktan sonra Hz. Osman’ın katillerini bulmamakla suçlanmış, bu olaylar Hz. Ali ve Muaviye arasında gerçekleşen Sıffin Savaşının çıkmasına da vesile olmuş,  Sıffın Savaşı sonrasında da Müslümanlar arasında ayrımcılık başlamıştı.

Beş yıl halifelik yapan Hz Ali, 661 yılında Hariciler tarafından şehit edilmiş ve iktidara Muaviye geçmiş böylece  Hz Ali’nin yerine geçen Hz. Hasan halifeliği Hz. Muaviye’ye bırakmak zorunda kalmıştı. Muaviye’den sonra ise halifelik, Hz. Ali’nin diğer oğlu Hz. Hüseyin’e devredilecekti.
Bu olaylar sonrası ve Kerbela Vakasından sonra Ehl-i Beyt taraftarları ile Muaviye yanlıları Müslümanların arasında kalıcı bir ayrılık oluşmasına sebep olmuştu. 

Ehli Beyt   ev halkı anlamına gelmekte ve Ehl-i Beyt  kavramı  Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in  bir aile olduğu anlamını taşımaktadır.[2]

Hz Ali, şiirimizde ismi en çok geçen halife olmuş,  sözleri, gazaları, menkıbeleri, sıfatları, vasıfları  nesir ve manzum eserlerde kullanılan başlıca mevzulardan biri olmuştur.  Hz Ali’den söz eden  manzum ve nesir eserlerde kılıcı Zülfikar ve atı düldül  de sık sık sözü geçen motifler olmaktadır.  Hz Ali’den söz eden mısralarda Hz. Hasan, Hz Hüseyin, Necef ve Kerbela isimleri de arkasından gelmektedir.

 

DİVAN ŞİİRİNDEN ÖRNEKLER  

Hayder-i Kerrarı’yım meydan-ı nazmın Bakiya
Nevk- i hame Zülfikar-ı  tab – Düldül’dür bana      (  Baki) [3]

Adu- yu dil fiğar etti, peleng âsâ şikar etti
Muhassal aşikar etti, neber-i şir-i Yezdan’ı        (  Baki

Düşmanı kalbinden vurdu, kaplan gibi avladı. Hülasa allahın aslanın cengini ortaya koydu.

İkrarımıza ser veririz  ahde kaviyiz
Biz Şah-ı Velayet kuluyuz hem Aleviyiz.    ( Şeyh Galip)

Dedi ol  mazharı envar- ı celi
Esedullah veli yani Ali       ( Hakani)

Ben de muhlis-i aşk  ol iki âlemde Beliğ
Üstüne hazır ola Hazreti Sultan Necef.    ( Beliğ)

Ne sermet ü huşyarım ne bay-u gedayım ben
Muhassal rah ı sultan- Necef’te  hâk-i payim ben   ( Akif Paşa )

Ağladım yandım şehid-i Kerbala’nın haline
Gevher-i aşkımla nakş ettim kitab- sineye  
Bir Hüseyni nağme icad eyledim Şah-ı Necef
İnciler dizdirdi sertaba rübab-ı sineye  ( Samih Rii’fat )

 

Halk ve Tasavvuf  Şiirinden Örnekler

Halk  ve tekke şiirinde divan şiirinde kullanılan sıfatlara ilaveten Sultan, Şehitler sultanı gibi isimler ve vasıflar da kullanılmıştır. Özellik Bektaşi şairler Hz Ali hakkında binlerce on binlerce deyişler demişlerdir.

Güruh-u naci'ye özümü kattım
İnsan sıfatından çok geldim gittim
Bülbül oldum firdevs bağında öttüm
Bir zaman gül için zara düş oldum
Bir zaman gül için Haydar Haydar zara düş oldum ( AliEkber Çiçek)

-----

Ala Gözlü Nazlı Pirim
Gönül Senin Pervendedir
Ben Severim Sen Kaçarsın
İman Senin Nerendedir

Sultanım Ali Lokmanım Ali
Rehberim Ali Yetiş Ya Ali     (  Derviş Ali 

 

• Kerbelâ Vakası ( Şiirlerde Kerbelâ )
•  Hz Hasan Hayatı ve Halifeliği
• Hz. Hüseyin ( Edebiyatımızda Hz. Hasan ve Hüseyin )
• Ali Mazmunu ve Şiirimizde Hz. Ali
•  HZ ALİ CENKNAMELERİ

KAYNAKÇA 

 

 

• [1] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf  99
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/al-i-aba-ehl-i-kisa-pence-i-al-i-aba-hamse-i-ali-aba/5154
• [3] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf  99