Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarAmber Kokusu Ve Sevgilinin Saçı Benleri

Amber Kokusu Ve Sevgilinin Saçı Benleri

26.02.2017

Amber Kokusu Nedir Sevgilin Saçı ve Benleri

Osmanlıca yazılışı; anber :عنبر

Amber sözcüğünün sözlüklerdeki anlamları: “ ada balığının bağırsaklarında toplanan yumuşak, yapışkan ve misk gibi kokan, kül renginde madde. Güzel koku. Güzellerin saçı.” “Adabalığı ve kaşalot denilen büyük balıkların bağırsaklarında teşekkül eden güzel kokulu madde.” [1] Şeklindedir.

Amber kokusu; Hint denizlerinde yaşayan adabalığı, kaşalot veya anber balığı denilen bir çeşit balığın bağırsaklarından elde edilen yumuşak, yapışkan ve kara renkte, güzel kokulu bir urdur. Derisinden kalkan da yapılan bu balığın urundan elde edilen anber kokusu çok eski devrilerden beri en kıymetli kokulardan biridir.

Amber balığından çıkarılan bu kokulu madde kül rengindedir. Esasında balığın bağırsaklarında oluşan bir ur olan bu madde esans yapımında kullanılmıştır. Amberin çeşitleri renkleri de çok sayıdadır. Beyaz, boz, kırmızı, sarı, yeşil, mavi, siyah ve karışık renklerde olanları da vardır. En kaliteli koku boz renkte olan urlardan elde edilmektedir. . En kötüsü ise siyah olanlarıdır.

Amber “ balığın bağırsaklarında irileşip büyüyünce balık tarafından dışa atılır. Atılan bu urlar su üzerinde parça parça yüzer vaziyette veya sâhile vurmuş olarak bulunur”.[2]

Divân şâirleri amberden güze kokusu münasebetiyle söz etmişler genellikle misk ile birlikte anmışlardır. ( Bkz Ahu yu Harem, )

Amberin tıp biliminde de kullanılması nedeni ile anber bazı durumlarda tababet malzemesi

Olarak, za'ferân, bal, kâfur ve diğer tıbbi nebatlarla birlikte de kullanılır. Eski devrilerde anberin erkeklik kudretini artırdığı için pek makbul görüldüğü ve amberin macun şeklinde kullanıldığı da bilinmektedir.

Amber, eski tıp bilimine göre tedavi edici özellikte görülmüş, , mide, bağırsak, karaciğer ve kalp hastalıklarına iyi geen bir madde olarak görülmüştür. “ Felç olanlar ve ağzı eğrilenlere anber koklatmak iyidir. Şehveti ve beş duyuyu arttırır. İhtiyarların bal şerbetleriyle içmeleri iyidir. Ak anber denilen bir çeşidi de kullanılır. “[3]

Amber, misk kokusu ile birlikte eski devrin en makbul kokularından birisidir. Amber en çok sevgili ile birlikte sevgiliyi hatırlatan sevgilinin saçlarını, benlerini tüylerini hayal ettiren bir unsurdur.

Hatt-ı miskînüñ lebüñde anber-i sârâ satar
Ruhlaruñ mihr ü mahabbet benlerüñ sevdâ satar Hayali Bey

Sevgilinin ayaklarına kapanmaktan hoşlanan âşık sevgilinin topuklarında, ayaklarında hatta eteğinde anber kokusunun varlığına şahit olur. Bahar ayı ile sevgili aşığın aklına anber kokusunu getirir. Anber kokusunu akla getiren başka unsurlar da vardır. Bunlar bahar yeli, reyhan, gül, sevgilinin zülüfleri benleri, ayakları topukları, eteği ile kokular saçan buhurdanlardır. “Bu nedenle, anber micmer ve buhur ile birlikte tenâsüp yoluyla anılır ve geceye teşbîh olunur. Peygamberimizin saçları da anber kokulu düşünülmüştür. Bunun için anber-i erzân tabiri kullanılır.”[4]

Ruhuñ âteş hat u hâlüñ bahûr-ı misk ü ‘anberdür
Ham-ı zülf-i siyâhuñ halka halka dûd-ı micmerdür Baki

Amberi sünbulüline bad-ı seher-gah esicek
Koma deprenmeye kim anber-i sara dokulur      Nesimî

Bu amber saç ruh-ı zîbâya düşmiş
Bulıtdan sanki güne sâye düşmiş          Ahmed

Ahmedi bu beytinde sevgilin yüzünde kararmaya başlayan anber kokulu tüyleri Bulutların yüzünden aydınlığa dökülen gölgelere benzetmiştir.

Divan şiirinde gençlik, nevcivanlık,   tazelik ve zarafet ile de ilişkilendirilen Anberden söz etmeyen divan şairi hemen hemen hiç yok gibidir.

Saçdı kafir üzre anber kakül-i müşk’in dost
İtdü can mülkün musahhar kakül-i müşk’in dost   Karamanlı Nizami

Anberden sevgili ve baharın gelmesi nedeni ile söz eden şairler, anberi güzel kokan diğer çiçekler ve maddeler ile birlikte tenasüplü olarak kullanırlar. Anberle, Misk ( Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten ) ahu, ahu-yu Hoten reyhan ,gül , bahar yeli, sevgilinin zülüfleri , benleri, ayva   tüyleri birlikte kullanılmıştır. ( bkz Hıta Hoten Hata Yurdu Ahular Çiğil ve Yağma Güzellerİ)

Salalı ‘anberîn zülfün gül üzre tâze reyhânı
Perîşân gönlüm ol dâmun olubdur zâr u hayrânı       Ahmedi

Gül yüzünde sünbül·i ʿanber-feşānı bilmeyen
Oldur ol cennetde ʿömr·i cāvidānı bilmeyen           Necati Bey

Hevâdan saçılalı müşg ü anber
Bulıtdan dökilür uş dürlü gûher          Ahmedi

Būy·ı zülfüñ gibi ʿanber-bār ü miskīn olmaya
Ḫadd ü ḳaddüñ gibi raʿnā serv ü nesrīn olmaya            Mihri Hatun