Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten

06.11.2019

Misk Müşg Nedir Misk Ahusu Misk-i Hoten

Misk kelimesi Hint -Sanskritçe muşka kelimesinden gelir kelimenin Sanskritçe manası husye, testis, er bezi anlamındadır. Bu sözcük Farsça’ya müşg , müşk , şeklinde girmiş, Araplar ise bu kelimeyi Misk şeklinde telaffuz etmişlerdir. Sözcük Grekçe’ye de (moschos) şeklinde girmiştir.

Misk kokusunun adı da buradan gelir. Misk kokusu, erkek Hoten ahularının er bezlerinden çıkartılan bir kokunun adıdır. Misk, erkek misk geyiğinin karın derisinin altındaki salgı bezinde oluşur. Bu salgı bezine ise nâfe denir. Nâfe, misk ahularının göbeğinde biriken donmuş pıhtı halindeki bir kese veya birikintidir.

Erkek ahunun erbezi kesesinde biriken bu güzel koku parfüm sanayisinin de ham maddesidir. Erkek geyiklerin bu keselerinin düşürtülmesi veya bu keselerinin alınması ile elde edilen bu kokular günümüze kadar en değerli koku olmuş, eski devirlerin en önemli ticari metalarından birisi kabul edilmişti. Bu nedenle nafeler ve misk kokuları Doğudan Batıya mal getiren kervanların taşıdıkları en kıymetli metalardan birisi oluyorlardı.

Misk ahularının ana vatanı ise Hıta yurdudur. Hıta veya Hoten ise ahuları, Çiğil ve Yağma güzelleri ile meşhur bir memleket olarak anılmış; Ferhar Güzeller Mabedi ve Hoten ahuları ile divan edebiyatının büyüleyici güzelliklere sahip efsanevi bir şehri ve bölgesi olarak bilinmiştir.( bkzHalluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi ) [1]

Gitti sevdâ-yı hat- ı müşgin ile şûride dil

Çin ü Tâtar u Hıtâ’dan Hallud’u Nevşâd’a dek Aynî

Karluk, Kalaç ve Uygur Türklerinin yurdu olan Hotan veya Hıta yurdu olarak anılan bu bölgede misk ahuları özel olarak yetiştirilirdi.

Hotan, Türkistan'ın cenubunda, Kunduz ve Belh bölgelerini içine alan, Sogd, Demir Kapının güneyinde, Tohâristân ‘ın "küçük ordu"su Belh 'in güneyinde bulunan bir yerdi.[2] Misk kokularına ahu-yı misk, ahu-yu müşgin denmesinin de nedeni buydu. ( bkz Hoten Ahusu Şiirlerde Ahu- yu Hoten ve Misk- Hıta Yurdu Hoten Ahuları Hata Çiğil ve Yağma Güzelleri )

Hoten’de sürüler halinde yaşayan misk âhuları ( âhû-yı misk) yılda bir defa göbeğinde biriken donmuş pıhtı halindeki birikintiyi düşürürdü. Nafelerin düşürülmesi için de ahuların geçeceği yerlere ahuların göbeğine sürtecek şekillerde engeller konur, Ahuların göbeğinden bu şekilde düşürülen nafeler ise toplanıp misk kokusu olarak satılırdı. .( Bkz. Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma) Nafeler siyah renkli keseciklerdi ve misk kokuları bu siyah renkli keselerin içindeki salgılardı. Ahuların vücutlarından oluşan bu salgılar, misk kokusunun özünü oluşturuyordu. Misk kokusu sadece Hoten ahularından çıkarılabilen bir salgıydı ve diğer yerlerdeki ahularda bu koku olmuyordu .( Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten )

Feyz-i tıynet başkadır şuh-ı suret başkadır.
Her gazalı sanma ki deşt- i Hoten ahusudur. ( Koca Rağıp Paşa)

Misk kokusunun sadece Hıta yurdundaki ahulardan elde edilebilmesi ise Hoten’deki ahuların Hoten`e özgü lâle ve sümbüller ile otladıkları nedeni ile oluştuğuna inanılımıştır.[3]

Bir Hatâyî dokuyup kârgeh-i gülşende
Arz ider pâdşieh-i âleme kâlâ lâle İzzet Ali Paşa

Hıta yurdu denilen bölge Doğu Türkistan’ın güneyinde bulunan Hıta veya Hoten adı ile anılan bir şehirdir. Bu şehir, ipekli kumaşları, misk kokusu çıkartılan ceylanları, bu ceylanların nafelerini toplayan Çiği ve Yağma güzelleri ve misafir gelenlere güzellerin ikram edildiği Ferhar Güzeller Mabedi ile meşhur olmuş bir şehirdir. İlk ismi Yotkan olan Hoten, Eskiçağ’dan itibaren Budist kültürünü Orta Asya’ya bağlayan en önemli merkezlerden biridir.

Ey çeşm- i ahu hicr ile tenhalara saldın beni
Çün nafe bağrım hun edip sahralara saldın beni İsmail Dede

Bölge olarak Hıta, bugünkü Moğolistan ve Mançurya ile Sibirya topraklarının bir bölümünü oluşturan bir bölgedir. M.S. X. asırdan itibaren Moğolların "Hatâ" adlı kabilesinin yaşadığı bu bölge bu nedenle Hıta adı ile anılır hale gelmiştir. ( İskender Pala, Ansiklopedik Divan Sözlüğü, shf. 209)[4]

Misk çok para eden çok değerli bir koku, eski çağların en kıymetli metalarından biri olmuş bu nedenle misk kokusunun çıktığı nafe keselerini elde edebilmek için çok sayıda misk ahusu katledilmiştir. Bunun sonucunda misk ahularının nesli de tükenmiştir.

Bu bölge Divan şairlerinin hayalini süsleyen Ferhâr Şehri Güzeller Mabedi ile de ünlüdür. Resimler, nakışlar ve tasvirlerle benzenen bu mabdedde , özenle seçilmiş güzellerin olduğu, bu güzellerin bu şehre ve bu mabede uğrayan yolculara ikram edildiğine dair pek çok söylence vardır. Bu mabede gelen yolculara bu güzellerin ikram edilme nedeni ise gelip geçen yolcuların Budsit olmasını sağlamak amaçlıdır.[5] Bu mabetlerin içlerinde ve dışlarında Buda’nın heykellerinin de bulunduğu, ayrıca bu mabede güzel kadınların heykellerinin ve resimlerinin de bulunmasından dolayı bu şehre ve mabedi e “ Büt-i Ferhar “ da denmiştir.

Büt- i Ferhar’a benzer bir püser gördüm Sıfâhanda
Ruhun Şehname-i hüsn üzre tesavir-i Acem sandım Sünbülzade Vehbi

Misk adı ile çeşitli tamlamalar yapılmıştır. Osmanlıların Edirne'deki payi taht günlerinde sarayda yapılan bir çeşit helvaya da Deva-yı misk ve Helvası denir.

Zülf İrem bâğında irmiş hûşe-i müşgîn-‘ineb
Ruh Hıtâyî yaprag asmış Çîn nigâristânıdur           Ahmed Paşa

İşittik cümle hûbâna Hıtâ’dan armağan gelmiş
O zülf-i müşg-i Çîn başdan nigârın pâyına düşmüş     Zatî

Çin zulfune senin nice diye muşgin dil
Zülfünün bir kılına değmez iken Çin ü Hata     İbn Kemâl
Dişleri dürr-i Aden müşg-i Hotendür kohusı (658/1)
Yâsemîndür teni vü tâze-semendür kohusı            Ahmedi

Çöz sünbülüni Rûm diyârı Hoten olsun
Gül incü dişün şevkına ‘âlem ‘Aden olsun   Hamdullah Hamdi

Zîr-i çeşmüñde o hâl-i siyeh ey gonce-dehen
Gülşen-i Çîn’e düşen nâfe-i âhû-yı Hoten    Edirneli Kâmî

O ‘anber-bâr zülfe nâfe-i Tâtâr yol bulmış
O gül-ruhdan tarâvet kesbine gülzâr yol bulmış   MUVAKKİT-ZÂDE MUHAMMED PERTEV

Zülfüñ içün nâfe-i Çîn dimişem
Çeşm-i âhûña Mogol-çîn dimişem Dede Ömer Ruşeni