Ferhâr Şehri Divan Şiirinde Güzeller Mabedi

03.02.2016

Ferhâr Şehri Divan Şiirinde Güzeller Mabedi

Ferhâr

Türkistan’da Hıta ile Kaşgar arasında güzelleri ve puta tapan insanları, güzel sanatlar ile uğraşan sanatçıları ile ünlü bir şehirdir. Ferhâr şehir eski edebiyatçıların düşünme biçimlerinde doğu Türkistan’daki putperestlerin yaşadığı bir şehirdir.( bkz Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma) Bu şehirde büthaneler ve puta tapanların yaptıkları büyük bir ibadethane de vardır. ( bkz Büt Büthane Nedir Şiirlerimizde Put Sanem Sanema) Bu ibadet hanenin içinde ise özenle seçilmiş putperest güzeller vardır. Bu mabedin keşişleri Ferhar şehrine uğrayan yolcuları mabede davet etmekte, istedikleri güzel ile yatmalarına ve sevişmelerine izin vermektedirler. Bu güzeller ile birlikte olanlar ve bu güzellerle birlikte olmayı sürdürmek isteyenler ise putperest yapılmaktadır.[1]

Bu mabetteki güzeller olağanüstü güzelliklere sahip güzeller olmaktadırlar. Divan şairlerinin hayal ve bilgi dünyasında Türkistan ve Çin de bu tip iki şehir ve iki mabet bulunur. ( bkz Divan Şiirinde Çin Ülkesi ) Ferhar şehri ve mabedi dışındaki diğer şehir ve mabedi ise Halluh şehrinde bulunmaktadır.

“Halluh – Hoten ve Nevşad, adları divan şiirlerinde sık sık geçen meşhur Türkistan şehirleridir. Halluh ve Neşad, misk kokusu, ahuları ile meşhur olan Hoten ile birlikte aynı bölgelerde bulunan ve eski şiirimizde adı sık sık geçen Kunduz eyaletinin Belh şehri yakınlarında Hoten ile birlikte aynı bölgede yer alan şehirlerdir. “( bkz Halluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi )

A.Talat Onay, Burhan-ı Katı tercümesinden alıntı yaparak “ Türkistan ‘da Kaşğar ile Hıta arasında bir şehirdir ki halkı hüsn-ü sabâhat ile uğraşır .“ ibaresini koymuştur. A. Talat Onay, Tuhfe-i Vehbi’den alıntı yaparak yaptığı açıklamada ise “ bu şehirde nefislerini putların hizmetine vakfeden yetmiş kadar güzel varmış, bunlardan biri öldüğü zaman yerine nazirini koyarlarmış. Bu puthaneye bir kafir gelirse rahipler o kızları göstererek istediğini beğenmesini teklif edermiş . O kişi de hangisine meyl ederse o kızı seçip onunla halvete ( görüşmeye) girip visaline nail olurmuş ” [2]diye de bir açıklama yapmıştır.

A.T. Onay “ Ferhar kelimesinin Sansksiritçe Veyhara kelimesinden gelen bir kelime olduğunu, Ferhar kelimesinin Budistler tarafından “ Budistlerin Mabedi” anlamında kullanıldığını da ifade eder. Ferhar şehrindeki mabedin tasviri ile de birkaç not düşmüş olur. “ Budistlerin Mabetlerinin resimler, nakışlar ve tasvirlerle benzediğini “ de notlarına eklemiştir. [3] Doğal olarak bu mabetlerin içlerinde ve dışlarında Buda’nın heykelleri de bulunmaktadır. Şu halde güzel kadınların heykellerinin ve resimlerinin de bulunduğu bu şehre “ Büt-i Ferhar “ ‘da denmiştir.

Edebiyatımızda Ferhar, işte bu güzelleri ve putperest hanesi ile meşhur ve makbul tutulmuştur. Bu şehre gelenler bu şehirdeki mabede girmekte, mabed’de hizmet eden “ yetmiş güzel kızdan birisine tutulmakta kızların güzelliğine kapılanlar o şehre ve Budizm’e bağlanmaktadır.” [4]

Eski devrin kaynaklarına göre Türkistan da adı Ferhar olan ve yukarıdaki Ferhar şehrindeki mabede benzer mabedi olan iki şehir daha bulunmaktadır. Ferhar şehrindeki gibi güzeller güzellerinin mabede girenlere ikram edildiği diğer şehirler ise Halluh ve Nevşad şehirlerinde bulunduğunu düşündükleri mabetlerdir.

Ne bülbül ü ne çihre-perest-i gül-i bâğ ol
Zâgâne yüri râhib-i Ferhâr-ı ferâğ ol                      Fehîm-i Kadîm

Deyr-i dil böyle sanem-hâne-i Ferhâr olmak
Hep senin ey büt-i nâzende hayâlindendir                     Nedîm

Musâdif olmadım Ferhâr u Çîn ü Sind ü Kabil’de
Siyeh hâl ü siyah mû böyle bir kâkül-perîşâne                     Sünbülzade Vehbi
Hayali Bey Ferhar ve Güzelleri için güzel bir muaşşaer yazmıştır.

----
Vuslatı hicrâna satdum aldılar ikrarumı
Deyr-i aşkın râhibiydüm kesdiler zünnârumı
Hâsılı asnâmdan pâk itdiler Ferhâr'umı.
Aldı bir şâh-ı cihân gönlüm ile esrârumı.           Hayali Bey

Büt- i Ferhar’a benzer bir püser gördüm Sıfâhanda
Ruhun Şehname-i hüsn üzre tesavir-i Acem sandım         Sünbülzade Vehbi

Eyledim ol büt-i nâzendeyi nâgah hayal
Oldu kalbim yine büt- hane-i ferhar gibi     Elmastraşzade Hilmi [5]

Niçük Ferhâr iline yitti Nevrûz
Garîbler tig yörüp ber- derd ü ber-sûz   Mevlânâ LûtfÎ

Çünû ne servi der-Gatkar ne der-Keşmir
Çünû ne mâhî der-Kâşgâr ne der-Ferhâr        SEYYİD AZİM ŞİRVÂN [6]