Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarDivan Şiirinde Çin Ülkesi

Divan Şiirinde Çin Ülkesi

03.02.2016

Çin, divan şiirinde en çok adı geçen memleketlerden biridir. Fakat divan şiirinde Çin, bölge olarak sadece putperest Çinlilerin yaşadığı bölgeyi değil, daha ziyade Doğu Türkistan’ı kast edecek şekilde kullanılmıştır. Çin, Divan şiirinde Hıta Hoten Hata Yurdu Ahular Çiğil ve Yağma Güzellerİ, misk kokuları, misk ahuları, Çiğil ve Yağma güzellerinin gezdiği bir ülke olarak yer almaktadır. ( bkz Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma )Çin ile Türkistanı karıştıran Divan şairleri Çin’i Türkistan güzellerinin yurdu, çekik gözlü ahu avcısı Türkistan güzellerin vatanı ( bkz Hoten Ahusu Şiirlerde Ahu- yu Hoten ve Misk ) olarak da düşünmüşler , Çin’i; ipekleri, Otantik Atlas Kumaşkumaşları, Dibaları ,Çin işi aynaları, Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani , Doğu Türkistan’daki güzelleri ( bu güzeller Çin güzeli olarak anlatılsa bile Türk-i Perizat , Çiğil güzelleri dir. ( BkzFerhâr Güzeller Mabedi) putları heykelleri, Fağfur Nedir Kâse-i Fağfurları ile anılır. ( bkz Halluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi )

Bunların her biri de odukça yoğun olarak işlenmişlerdir. Divan şiirinde Çin ülkesi ile çağrıştırılan konuların başlıcaları maddeler halinde şunlardır.

Çin Hıta (Hatâ Hoten) ve Mani

Çin, divan şiirinde adı en çok geçen ülke adlarından biridir. Çin divan şiirinde, Doğu Türkistan’da bulunan Hıta ( Hoten Hata Yurdu ) , misk kokularının çıktığıAhular ve Çiğil ve Yağma güzelleri ile, Kitab-ı Erjeng ve Mani resimleri ile büt, sanem, büt-hâne, kâfir, nigâr, nigâristân, nak, nakkâş, münakkaş, sûret, tasvîr, musavver gibi put ve resimle ilgili kerimleriyle birlikte , çin kase ve porselenleri ile anılan bir memlekettir. ( bkz Kâse Kûze Kâse-i fağfur Nedir ve Çanak.)

Divan şairleri Bihzad Efsanevi Acem Nakkaşı ve Mani’yi resim, musavver, tasvir, sanem, nakış, nakkaş kelimeleri ile kullanmışlar Mani ve Bihzad’ı nakkaş , müsevvir, ressam, olarak düşünmüşler , fakat sevgilinin yüz ifadesini, işvesini, cadu bakışlarını , niyetini resmedemedikleri için Mani ve Bihzad’ı beceriksiz bulmuşlardır.

Musavvir-i ezel edeli nakşını tasvîr
Yüzünü hâke sürer Çîn içinde sûretler (Şeyhi)

Saldı bir nat-ı münakkaş sahn-ı sahrâya sabâ
Kim onun nakşında hayrândır nigâristân-ı Çîn         Ahmet Paşa
Saba rüzgârı çölün ortasına öyle süslü bir övgü saldı ki, Çindeki put sergisi onun nakşına hayran kaldı.

Sana mânend kaçan Mânî Nigâr eyleye bir sûret
Ki ay yüzün sinün âhâ hatâsuz bir büt-i Çîndür              Kadı Burhâneddin

Sen mey içdükde izârın üzre çemin surh olur
Lâle hotdlar Çîn gülistânında san âhû-yı misk         Hayâlî

Gedâ-yı kûyun olup dergehünde kâse-lîs olmak
Diyâr-ı Çînde fağfûr u hâkân olmadan yegdür           Azmî

Lutf-ı haddünden ikest âyîne-i Çînî bulur
Nakş-ı hüsnünden hacâlet nüsha-i Erjeng alur            Karamanlı Nizâmî [1]

Çin ve Misk-i Ahu (Misk-i Hoten)

Çin, edebiyat dünyamızda Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten ve misk ahularının göbeğindeki bir tür urdan elde edilen nafe adı verilen koku ile anılır. ( bkz Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma)Misk ahularının yaşadığı Hıta ve Hoten bugünkü Çin'in kuzeyinde Çiğil güzelleri ile de ünlü olan bir bölgedir. Ahu- yı müşgin, “Misk” kokusunun çıkarıldığı Hoten’deki ceylanları tabir eden ahu yı hoten mazmunu ile eş anlamlı kullanılan bir mazmundur. Müşg ahusu, Misk ahusunun eş anlamlısıdır. Bu bakımdan divan şiirinde misk kelimesiyle birlikte Çin - Hıta – ahu, ahu-yu Hoten kelimeleri sık sık birlikte anılırlar. ( Bkz . Ahu yu Harem)[2]

Feyz-i tıynet başkadır şu hı suret başkadır.
Her gazalı sanma ki deşt- i Hoten ahusudur. ( Koca Rağıp Paşa)

ÇİN- HUBAN – ÇİĞİL GÜZELLERİ

Çiğil ve Huban-ı Çiğil

Çiğil, Doğu Türkistan’da yaşayan bir kısmı Mani bir kısmı da Hritiyanlığı benimsemiş olan bir Türk kavmidir. Çiğil Türkleri daha çok Yağma Türkleri ile birlikte anılmıştır. Ç iğil ve Çin divan şiirinde kara, kaşlı, kara gözlü, uzun kirpikli, ak yüzlü putperest güzellerinin bol olduğu bir ülke gibi düşünülmüştür.  Çiğil sözcüğü divan şiirnde Huban-ı Çiğil olarak da geçer. Huban-ı Çiğil ise Çiğil güzelleridir.

Çiğiller yağmacılıkları ile tanındığından veya Çiğil Türkleri ile Yağma Türklerinin birlkte anılmalarından dolayı Çiğil güzelleri, yağmalayan, aklı ve şuuru yağma eden güzeller gibi tasavvur edilmiştir. ( Geniş bilgi için bkz Çiğil ve Huban-ı Çiğil) [3]

İşittik cümle hûbâna Hıtâdan armağan gelmiş
O zülf-i müşg-i Çîn başdan nigârın pâyına düşmüş     Zatî

ÇİN FAĞFURLARI VE PORSELENLERİ

( Bkz Çin'i Fağfur Kase-i Fağfur) Çin –i Fağfur: Şeffaf yapıda olan yüksek kaliteli Çin işi porselenlerdir. Çok kıymetli porselenden yapılan Çin işi yemek kaplarına Çin-i Fağfur denmiş ve Çin-i Fağfur divan şiirimizde adı sık sık geçen bir meta olmuştur. [4] Fagfur kelimesi aynı zamanda Çin hakanı olmak anlamına da gelir. Daha geniş bir izahla Çin-i Fağfur, Çin hükümdarlarının kullandığı, hükümdarlara özel kâsedir. Fagfur bu nedenle hem Çin hükümdarını hem de Çin işi çok güzel yapılmış kâseyi ifade etmiş olur

Bir Moğol- Çin yüzlü kafir gönlümün Bağdad’ını
Yaktı yıktı cevr ile alanu talan eyledi.                 Hayali

Neşve tahsil ettiğin sagar da senden gamlıdır
Bir dokun bin ah işit kase-i fağfurdan                         Şair Ali Efendi

Çin ve Engelyun ile Çin İpeği

İpek ve ipek kumaşların ana vatanı olan Çin ipekleri ve yedi renkli Çin ipekli ve desenli kumaşları, resimli İncil veya Mani’nin Kitabı Erjeng’in diğer bir adı olarak da karşımıza çıkar.( bkz Enkilyun Engelyun Nedir ) Çin işi atlas ve dibalar ile Çin işi kumaşlar eski devirlerin en değerli kumaşları olmuşlardır. Çin’in ipekli kumaşları ve porselen fağfurları antik dünyanın ticaretine yön vermiş ve ipek yollarına adını koymuştur.

Zir-i beğal-i enkilyon destinde çelipası
Ta künbed-i gerdundan geldi bu gece yûna Esrar Dede

İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ

Bedehşan ve Lâl-i Bedahşan

Bedahşân Lal’i Bedehşân ve Toharistan

Çin'i Fağfur Kase-i Fağfur

Fağfur Nedir Kâse-i Fağfur ve Çin Hükümdarı

Kâse Kûze Kâse-i fağfur Nedir ve Çanak.

Hıta Hoten Hata Yurdu Ahular Çiğil ve Yağma Güzellerİ

Halluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi

Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten

Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma

Çöz sünbülüni Rûm diyârı Hoten olsun

Gülşen-i Çîn’e düşen nâfe-i âhû-yı Hoten