Enkilyun Engelyun Nedir
.
Enkilyun Engelyun
Osmanlıca yazılışı : نگليون : engelyun
Farsça kökenli yedi renkli ipek veya kumaş anlamına gelen bu sözcük divan şiirimizde resimli İncil veya Mani’nin Kitabı Erjeng’in diğer bir adı olarak da karşımıza çıkan unsurlardan biridir. ( bkz Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani)
A.T. Onay Bu kelimenin, A) İnciil, B) Mani’nin kitabı Erjeng C) Nakışlı ve yedi renkli kumaş anlamına geldiğini belirtir. [1]
Kitab-ı erjeng : ارژنگك كتاب Osmanlıca sözlüklerdeki tarifi: “İran hurafelerine göre meşhur ressam "Manî" nin yaptığı resimleri ihtiva eden mecmua” , “Nakkaş Manî'nin yaptığı resimleri içine alan koleksiyon, mecmua, dergi kitap dergi “ şeklindedir. Lakin sözlüklerdeki bu anlamları genel okuyucu için yeterli bilgi vermemektedir. O yüzden Kitab-ı Erejenk’i: İran ve Divan edebiyatı esatirlerine göre Manihezim’in – Mani dininin - kurucusu olan ve Bihzad ile birlikte efsanevi ve en meşhur ressam olarak bilinen Nakkaş Manî" nin yaptığı resimleri ihtiva eden Mani Dini’nin kutsal kitabı olarak tarif etmek gerekir
Bu kelime Maniheizm’in kurucusu Mani’nin Mani dininin öğretilerini topladığı kitabın adlarından birisi olduğu gibi resimlerle süslenmiş İncil’in de bu ada ile anıldığı dikkati çeker. Mani, Budizm, Mecusilik ve Nasranîlikten anladığını “Erjeng adlı kitabına almış ve bu kitabını büyüleyici resimlerle süslemiş adına da "Kitab-ı Erjeng" demişti.” [2] Bu kitabı nedeni ile divan şairlerimiz Mani’yi de ressam zannetmişlerdi.
Enkilyun kelimesi divan şiirimizde resimli İncil , Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani , desenli kumaş veya yedi
renkli ipek anlamlarında da kullanılmıştır. Şu halde Enkilyun veya Engeltun kelimeleri sadece Kitab-ı Erjeng ’in adı değil, resimli ve renkli dini metinlerin, resimli kitapların veya kumaşların genel adı şeklinde anlaşılmış olmalıdır.
Hıristiyan ülkelerinde heykel kültürünün olması, Kiliselerdeki ikonalar, Meryem ana ve azize resimleri divan şairlerinin Enkilyun kelimesini İncil için de kullanmalarına vesile olduğu ortaya çıkar. Nitekim Engilyun kelimesi, Çin Güzeli, ipekli kumaş ve Hıristiyanlığın sembolü olan çelipa ( bkz Çelipa Nedir Şiirlerde Haç İstavroz Hıristiyan Güzeli ) ile birlikte sık sık kullanılmıştır.
Donanıp ol büti Çîn atlas u dibalar ile
Deyri hüsnün bezemiş müşk çelipâlar ile
Çin işi heykeller kadar güzel sevgili, atlas ve dibalarla süslenmiş. Kendi güzellik tapınağını hoş kokulu çelipalarla ( kâküllerle) bezemiş.
Olur elbette meftun ı çelipa ol büt-i tersa
Kinar etmek dilersen serbeser bekşude- ağuş ol. Nedim
O Hiristiyan güzeli istavrozu elbette sever . Eğer o güzeli kucaklamak istiyorsan sen de kucağını istavroz gibi aç.
Kaçma Haşmet’yen eya kâfir-i tersa suret
Açmışım şekl-i çelipada sana ağuşum Haşmet
Bu örneklerden yola çıkarsak Engilyun kelimesinin ipekli ve renkli elbiseler giyen güzelleri de kast ettiği düşünülebilir.
Zir-i beğal-i enkilyon destinde çelipası
Ta künbed-i gerdundan geldi bu gece yûna Esrar Dede
Anılsa deyr-i mugan içre ger münacaatı
Gelir sücuda tesavir-i suhf-ı Enkilyon Avi Bey [3]
İLGİLİ SAYFASLARIMIZ VE LİNKLERİ
Divan Şiirinde Ressam Bihzâd Mazmunu
Ehrimen Ehremen Angra Menyu-Zerdüşt İblisi
Gebr Nedir Ateşgede Mecusi Ateşetapan
Mecusi Nedir Ateşe Tapan ve Aşığın Gönlü
Ateşgede Nedir Mecusi Mabedi Aşığın gönlü
Divan Şiirinde Ressam Bihzâd Mazmunu
Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani
Ressam ve Nakkaş Mâni Kimdir ve Mâniheizm
KAYNAKÇA
[1] A. Talat Onay, Eski Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB, Shf. 210
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/erjeng-engelyun-kitab-i-erjeng-ve-mani/100470
[3] ] A. Talat Onay, Eski Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB, Shf. 210
