Asuman İle Zeycan Hikayesi Hakkında Motif ve Epizotları

 

Daha çok Erzincan varyantı ile karşılaştığımız bir halk hikâyemizdir. Diğer aşk konulu halk hikâyelerimizle pek çok benzerlikler taşıyan ve Asıl Aşk Hikâyelerimiz kategorisinde ele almamız gereken bir aşk hikâyesidir. Kahramanların doğumunun sihirli bir elmanın yenilmesi sonucu gerçekleşmesi, kahramanların aynı günde dünyaya gelmesi, söz kesilmesi, kızın babasının sözünden cayması, rüyada âşık olma ve bade içme motifi, kahramanların badeyi içtikten sonra uyanır uyanmaz saz çalma yeteneklerine kavuşmaları, şiir söyleme yeteneklerine kavuşuvermeleri, asumanın Zeycan’a ayrılırken yüzüğünü hatıra olarak vermesi, âşıkların atışması, kahramanın gurbete çıkması, başına türlü belaların gelmesi, Asuman’ın zor anında dervişin imdada yetişmesi, mendil ve yüzük motiflerinin bir birlerini tanımalarını sağlaması, yardımcıların devreye girmesi, güçlü yardımcıların olaya müdahil olarak kahramanların kavuşmalarını sağlaması, kılık değiştirme, mutlu son gibi pek çok ortak motif ve epizotlara sahip olduğu görülmektedir.

 

Birçok halk hikâyemizde rastlamaya alışık olduğumuz olağanüstülüklere bu hikâyede de rastlarız. Ailelilerin dervişin verdiği elma sayesinde çocukları olabilir. Asumanı atıldığı kuyudan olayı gaipten öğrenen derviş kurtarır. Asumanın babasının gözleri dervişin atının ayağının bastığı toprağa sürülünce açılıp görmeye başlar. Kahramanın babasının kör olması, Köroğlu hikâyemizde, Asumanın kuyuya atılması ise Yusuf ile Züleyha hikâyesinden hatırladığımız motiflerdir. Pek çok halk hikâyelerimiz arasında buna benzer etkileşim veya ortak unsur bulunur. Asıl aşk hikâyelerimiz zaten aşağı yukarı belli başlı epizot zincirlerine dayalı olarak anlatılırlar. Pek çok hikâyemiz

 

Doğu Anadolu’da 17. yüzyılda ortaya çıktığı sanılan oluşan bu halk hikâyemizin Ermeniler tarafından da sevildiğini, Ermeniceye çevrildiğini ve Ermenice olarak Ermenistan da bastırıldığını biliyoruz.

Ermenilerin, Türk halk hikâyelerini kendi dillerine çevirdiklerini, bunu yaparken İslâmî motifleri değiştirdiklerini biliyoruz. XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarında, Ermeni halkı arasında, hayli ilgi gören halk hikâyelerimiz, defalarca basılmıştır. Türk halk hikâyelerini Ermeniceye çeviren iki önemli isimden biri halk şairi Civanî (1846–1909), diğeri de Agek Muhtaryan'dır. Bunlar, Âşık Garip, Kerem ile Aslı, Şah İsmail, Ferhat ile Şirin, Asuman ile Zeycan,Köroğlu, Emrah ile Selvi, Leyla ile Mecnun vb. gibi ünlü halk hikâyelerini, "tercüme, tebdil ve neşr etmişlerdir.

 

 

ASUMAN İLE ZEYCAN ÜZERİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR 

 

Bu halk Hikâyemizin Ermeniceye çevirtilip yayımlandığı halde ülkemizde bu hikâye üzerinde yapılmış tek çalışma ise henüz bastırılmamıştır. Hikâye üzerinde Saim Sakaoğlu, Erzurum Atatürk Üniversitesinde “ Asuman İle Zeycan Hikâyesi, Giriş Kaynaklar, Metin adında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisinde 1972 yılında bir makale yazmıştır. Muharrem Zeki Korgunal “ Asuman İle Zeycan “ İstanbul 1963, Erdoğan Altınkaynak, Erciyes Üniversitesi Dergisi C11, shf, 131 1988 tarihli bir makale, Muhan Bali, Asuman ile Zeycan, TD Edebiyatı C1 Dergâh Yayınları,1977, Pakize Eeciş ( Aytaç ) Asuman ile Zeycan Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma ( Doktora Tezi) Ank. 1997 çalışmlarında bulunmuşlardır.

 

 Prof Dr. Ali Berat Alptekin danışmanlığında, Süleyman Yıldızbaş tarafından hazırlanan yüksek lisans tezi hazırlanmıştır. [1]

 

" Şah İsmail İle Gülizar / Asuman İle Zeycan / Dizo İle Zülüf Hatun," (  Ali Duran Gülçiçek ) adlı kitapta ise hikâyenin varyantlarından birisi yayımlanmıştır. Sadettin Kaplan, Erzincan varyantını esas alarak hikâyeyi bastırmıştır. Asuman ile Zeycan Alioğlu Yayınevi / Unutulmayan Sevdalar Dizisi, 2010

Doğan Kaya ile  M. Sabri Koz Asuman ile Zeycan, Âşık Garib ile Bezirgân Kızı, Hurşit ile İlik Hanım, Murat Şah, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2000 eserini yayımlamışlardır.

 

Hikâye hakkında bir başka çalışma ise Fevzi Gören’e aittir.”. Asuman ile Zeycan'ın Aşkı. İstanbul: Dizerkonca Matbaası: 1972),

Hikâyenin Ana Britannica’daki özeti. [2]

 

Erzincan beyi Kaleli Bey ile kâhyası Derviş Ahmet'in çocukları olmamaktadır. Bey ve kâhyası, kılık değiştirerek geziye çıkarlar.

 

Bir yaylada karşılaştıkları bir dervişin verdiği elmayı eşleriyle birlikte yiyen babalar, çocuk sahibi olurlar. Beyin kızı, kâhyanın oğlu olmuştur. Derviş, kızın adını Zeycan, oğlanın adını da Asuman koyar, onların birbirleriyle beşik kertmesi nişanlı olduklarını, büyüdükleri zaman evlendirilmelerini söyler.

Çocuklar büyüyünce birbirlerini severler, ancak Zeycan'ın annesi, Kaleleli Bey'i etkileyerek iki gencin evlenmesini engeller. Asuman ve Zeycan, düşlerinde bade içerek âşıklık gücü kazanmışlar, saz çalarak deyişler söylemeye başlamışlardır.

 

Asuman kılık değiştirerek beyin huzuruna çıkar ve ondan atışmak için aşık ister. Kaleli Bey, Asuman'ın karşısına, âşık olarak kendi kızını çıkartır. Bu atışmada kaybeden, kazananın kölesi olacaktır. İki sevgili arasındaki sazlı sözlü mücadeleyi Asuman kazanır. Ama Kaleli Bey, sözünde durmadığı gibi, Asuman'ı da öldürtmek ister. Sevgilisinin yardımıyla kaçıp kurtulan Asuman, Basra'ya gider, bir kahvede âşıklık yapmaya başlar. Âşıklıkta gösterdiği başarı, Basralı âşıklarca kıskanıldığı için bir kuyuya atılan Asuman'ı, düğünde elinden bade içerek âşık olduğu derviş kurtarır, Erzincan'a getirir.

 

Asuman bu kez Erzurum paşasına başvurarak yardım ister. Paşa bir adamını göndererek Kaleli Bey'e baskı yapar ve iki genç birçok serüvenden sonra birbirlerine kavuşup mutluluğa ererler...

 

 

HİKÂYENİN EPİZOTLARI
 

• A= Kahramanların ancak mucizevî şekilde dünyaya gelebilmesi
• B= Aynı zamanda dünyaya gelmeleri
• C= Rüyada âşık olma,
• D= Âşıkların evlenmelerine engel olanların ortaya çıkması
• E= Kahramanın yollara düşmesi ve başına türlü felaketlerin gelmesi
• F= Âşıkların bir ara kavuşup tekrar ayrı kalmaları
• G= Yardımcıların, pir-derviş ile han – paşa vb güçlü birinin devreye girmesi olaylara müdahil olması.
• F= Mutlu veya facia ile biten bir son.

 

İlgili Linkler

 

• Ferhat ile Şirin Hikayesi Varyantları ve Özetleri
  ŞAH İSMAİL İLE GÜLİZAR HİKAYESİ HAKKINDA BİLGİLER VE ÖZETİ
  Leyla ile Mecnun Hakkında Mesnevileri ve Özeti
• Şahsenem ile Aşık Garip Hikayesi Hakkında Çalışmalar ve Özeti
• Tahir ile Zühre Motifleri Epizotları Varyantları Özetli
• Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesi ve Özeti
• Mem u Zin Hikayesi Asıl Aşk Hikayeleri ile Mukayesesi ve Özeti
• Eşref Bey Hikayesi Varyantları ve Özetleri
• Halk Hikayelerimizin Doğuşu ve Yapısı
• Sümmani ile Gülperi Hikayesi ve E. Günaydın Derlemesi
• İlbeyli Aşireti İlbeylioğlu Hikayesi ve Oğuzeli Varyantı ( Prof. Dr. M.Yardımcı )
• Hurşit İle Mahmiri Hikayesi Metni ve Hikaye Hakkında Bilgiler
• Asuman İle Zeycan Hikayesi Hakkında Motif ve Epizotları

KAYNAKÇA

 

[1] Süleyman Yıldızbaş, Asuman ile Zeycan Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, AÜ, Elâzığ 1994. [Yayımlanmadı

[2] Ana Britannica/C.2/Sf. 419