Şahsenem ile Âşık Garip Hikâyesi Üzerinde Yapılmış Bazı Çalışmalar

 

 

Şahsenem ile Âşık Garip Hikâyesi Asıl aşk hikâyeleri olarak tasnif ettiğimiz Aşk Hikâyelerimizdendir.

Hikâye Tüm Türk Dünyasına yayılmış hakkında baleler,  tiyatro oyunları, dramlar meydana getirilmiştir.[1]

 

Eserin eski tarihlerde yazılmış çok sayıda yazma nüshası tespit edilmiştir. Hikâye, Türk halk hikâyeleri arasında en geniş coğrafyaya yayılan halk hikâyelerinden birisidir. Türklerin yaşadığı her yere ulaşan hikâye hakkında çok sayıda çalışmalar yapılmıştır.

 

Anonim Halk Edebiyatında  ortaya çıkan bu Hikâye üzerine en kapsamlı ilk derleme faaliyetleri Türkmenistan SSR Ilımlar Akademisi çalışanlarından ilk önce N. Hocayev, B. Ahundov, S. Annanurova, G. Gurbansehedov, O. Akmemmedov, Ç. Atayev gibi halk edebiyatı uzmanları yapmışlardır.  TSSR Ilımlar Akademisi, Sosyalist rejimin ilk yıllarında halk kültürüne dair derleme faaliyetlerinde bulunmuşlar, bu sayede Şahsenem ile Garip’i de derleyerek ve üzerinde çalışmalar yaparak Halk Edebiyatına kazandırmışlardır. Özellikle 1925–1940 yılları arası yapılan derleme çalışmaları sonunda hikâyenin Türkmen  varyantı birçok farklı anlatımı belirlenmiş ve kayıt altına alınmıştır. [2]

1968 yılında Azerbaycan da Safira Yakupova “ Azerbaydcanskove Narodoneo Shazine Aşıg Garip” adlı eserinde yirmi Türkmen, Türkiye’den on, Azerbaycan’dan sekiz, beş Özbek bir Karaim, bir Kabardim iki Ermeni varyantına yer vermiştir. Bu çalışmada ele alınan varyantlar ve sayıları bile bu hikâyenin ne kadar sevildiğini ve yayıldığını göstermeye yeterlidir. [3]

 

Türkiye’de ise Âşık Garip ile Şahsenem üzerinde yapılmış en derli toplu ve ilk çalışmayı Dr. Fikret TÜRKMEN, 1972 yılında “Âşık Garip Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Çalışma” adlı eseri ile yapmıştır. Dr. Fikret TÜRKMEN, Âşık Garib’in varyantları üzerinde durup, mahiyetini, teşekkülünü, tasnifini, yapısını ve şiirleri üzerinde mukayeseleri yapmıştır.[4] Fikret Türkmen Âşık Garip ile Şahsenem Hikâyesini hazırlarken birçok varyantından ve yazma nüshalarından da yararlanmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Gülhan ATNUR,  ise KAZAN TATARLARINDA “ŞAHSENEM VE GARİP” HİKÂYESİ adlı çalışmasında Kazan Tatarlarından derlenen iki varyant üzerinde motif dilim ve mukayese çalışmaları yapmıştır. [5]

 

Adnan Özyalçıner ‘ Âşık Garip ile Şahsenem üzerinde bir çalışma yapmış eserin tespit ettiği varyantını kitap halinde bastırmıştır.[6]

 

Bu hikâyemiz anlatıları içinde sosyal sorunlara da değinmiş olması ile de dikkat çeker. Aşk konusunu işlemesinin yanında sosyal sorunları da ele alması bakımından bir halk romanı özelliği de taşır. Hikâye, “mal mülk sorunu, mirasyedilik, ihanet, aldatma, eğlence yerlerinde, meyhanelerde harcanan hayat, deneyimlerden ibret almama, işsizlik, bir işte sebat etmeme, bilmediği işe burnunu sokup zarara yol açma ve benzeri hayat sahneleri gerçekçi bir anlayışla betimlenmiştir.” [7] Hikâyede sosyal hayatta rastlanılan para kazanmak için gurbete çıkma, malk mülk sorunları ve miras davaları ile uğraşma, serveti eğlence yerlerinde tüketmek gibi konuların işlenmesi bu halk hikâyemizi ilginç hale getirmektedir.  

 

Âşık Garip ile Şahsenem Hikâyesinin diğer bir özelliği bade içme motifini taşıyan hikâyelerimizden olmasıdır. Hikâyenin konusu Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Suriye gibi geniş bir mekâna yayılmıştır. Kazan varyantları hariç hikâye mutlu sonla bitmektedir. Kazan Varyantlarında âşıklar trajik bir son sonunda birlikte gömülürler. [8]

 

Hikâye en çok sevilen halk hikâyelerimizden biri olan bu hikâyenin diğer bir özelliği yaşadığı düşünülen bir aşığın hayatı üzerinde teşekkül etmiş olmasıdır. Bilim insanlarının düşüncelerine göre Âşık Garip gerçekte de yaşamış olan halk ozanlarımızdan birisi olmalıdır.

Şahsenem İle Âşık Garib’in Özeti [9]

 

Diyarbakır padişahı Şah Abbas ve veziri Hasan dostluklarını pekiştirmek için doğan çocuklarını evlendirmeye söz verirler. Padişahın kızı, vezirin de oğlu olur. Aradan bir süre geçtikten sonra çocuklar büyür ve okula başlar. Padişahın kızı Şahsenem ile vezirin oğlu Garip arasındaki aşk bu okul yıllarında filizlenir. Vezir Hasan hastalanır ve Garib’e onu padişahın kızı ile nikâhladığını söyleyerek vefat eder.

 

Evlilik çağına gelen Şahsenem’i babası Şah Abbas, hanımı ile yaptığı görüşme sonunda yetim Garib’e vermekten vazgeçer. Garip ile görüşmesini engellemek için annesi Şahsenem’i okula göndermemeye karar verir. Bunun üzerine Garip ile Şahsenem gizli gizli bulaşmaya başlar. Şah Abbas bunu duyunca Garib’i yakalattırıp cezalandırmak ister. Ama başarılı olamaz. Garip Şah Abbas’ın zulmünden kaçar bir bağa yerleşir.

 

Mansur adlı bir zenginin kızı Gülnahal’ı yani Akça’yı padişah ister. Akça padişahla evlenmeyi kabul etmez. Padişah da onu cariye olarak kızı Şahsenem’e verir. Kısa sürede Akça ve Şahsenem dost olurlar. Akça’yı Ezber Hoca adlı bir bezirgân ister. Fakat alamaz. Bu sıralarda bağda Garip, Şahsenem’le görüşmeyi sürdürür. Fakat bir gün Şahsenem ona ülkeyi terk etmesini söyler.

 

Şahsenem’e kızan Garip, Halep Şirvan’a gider. Şahsenem yaptığına pişman olur Garib’i aramaya çıkar. Şahsenem yolda Garib’in Halep Şirvan’da olduğunu öğrenir. Akça, Şahsenem’in bu yolu gidemeyeceğini düşünerek, erkek kılığına girer ve Garip’i bulmaya Halep Şirvan’a gider. Akça, Garib’i Halep Şirvan’da bulur, onu Diyarbekir’e dönmeye ikna eder.

 

Şahsenem ile Garib’in yeniden görüştüklerini öğrenen padişah Garib’i öldürmek ister. Bunun üzerine Garip, Şahsenem ile Bağdat’a kaçmaya karar verir. Ama yolda Şahsenem büyük bir suyu geçemez ve geride kalır. İki sevgilinin yolları böylece ayrılır. Uzun süre birbirlerinden haber alamazlar. Şahsenem, rüyasında Garib’in öldüğünü görür. Onun peşinden Akça’yı gönderir. Akça, Garib’i Bağdat’ta bulur. Garip, Akça ile Diyarbekir’e döner. Babasının evliliklerine karşı olmasından ötürü Şahsenem, Garip ile bir daha Halep Şirvan’a kaçmaya karar verir. Yolda zorluklara dayanamayan Şahsenem, Garib’i tek başına gönderir.

 

Kızının durumunu gören padişah sonunda onu Garib’e vermeyi kabul eder. Garib’in annesinden oğlunu bulmasını ister. Uzun süre Garip’ten haber alınamaz. Tansug adlı bir hizmetçi Şahsenem’e Garib’in öldüğü haberini verir.

 

Şahsenem bu habere inanmaz ve Babahan adlı bir tüccarla Halep Şirvan’a doğru yola çıkar. Babahan, Şahsenem’i Kazak Vilayetine götürür. Şahsenem, Babahan’ın onu kandırdığını ve evlenmek istediği öğrenir. Şahsenem, Babahan’dan kurtulmak için onu zehirler. Ardından Diyarbekir’e dönen Şahsenem’i babası komutanlarından Şah Velet ile evlendirmek istenir. Şahsenem, babasına Garip’le sözleştikleri yedi yıllık sürenin dolmadığını söyler

 

Yedi yıllık süre dolmamasına rağmen düğün başlar. Şahsenem Akça’nın sevgilisi Ezber Hoca ile görüşür. Ondan Akça’ya kavuşma karşılığında Garib’i bulmasını ister. Ezber Hoca, Garib’i bulup düğünü haber verir. Yedi yıllık sürenin dolmasına üç gün kala Hz. Ali’nin yardımı ile Garip, Tebriz’den Diyarbekir’e ulaşır. Düğüne yetişen Garip, Şahsenem’e kavuşur. Şahsenem de sözünü tuttuğu için Akça’yı Ezber Hoca’ya verir.

 

 

İlgili Linkler

• Ferhat ile Şirin Hikayesi Varyantları ve Özetleri
  ŞAH İSMAİL İLE GÜLİZAR HİKAYESİ HAKKINDA BİLGİLER VE ÖZETİ
  Leyla ile Mecnun Hakkında Mesnevileri ve Özeti
• Şahsenem ile Aşık Garip Hikayesi Hakkında Çalışmalar ve Özeti
• Tahir ile Zühre Motifleri Epizotları Varyantları Özetli
• Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesi ve Özeti
• Mem u Zin Hikayesi Asıl Aşk Hikayeleri ile Mukayesesi ve Özeti
• Eşref Bey Hikayesi Varyantları ve Özetleri
• Halk Hikayelerimizin Doğuşu ve Yapısı
• Sümmani ile Gülperi Hikayesi ve E. Günaydın Derlemesi
• İlbeyli Aşireti İlbeylioğlu Hikayesi ve Oğuzeli Varyantı ( Prof. Dr. M.Yardımcı )
• Hurşit İle Mahmiri Hikayesi Metni ve Hikaye Hakkında Bilgiler
• Asuman İle Zeycan Hikayesi Hakkında Motif ve Epizotları

 

 

KAYNAKÇA 

 

[1] Doç. Dr. Gülhan ATNUR, KAZAN TATARLARINDA “ŞAHSENEM VE GARİP” HİKÂYESİ.millifolklor.com/tr/sayfalar/76

[2] GÖKÇİMEN: Şahsenem-Garip İle Helalay Garip Hikâyelerinin Epizotlarına Göre Bir Mukayesesi

[3] Doç. Dr. Gülhan ATNUR, KAZAN TATARLARINDA “ŞAHSENEM VE GARİP” HİKÂYESİ.millifolklor.com/tr/sayfalar/76

[4] Şahamettin Kuzucular, HALK HİKAYELERİ HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR , edebiyatvesanatakademisi.com/  

[5] Doç. Dr. Gülhan ATNUR, KAZAN TATARLARINDA “ŞAHSENEM VE GARİP” HİKÂYESİ.millifolklor.com/tr/sayfalar/76

[6] Adnan Özyalçıner , (Âşık Garip ile Şahsenem) https://www.idefix.com/kitap/asik-garip-ile-sahsenem-adnan-ozyalciner/tanim

[7] Adnan Özyalçıner , (Âşık Garip ile Şahsenem) https://www.idefix.com/kitap/asik-garip-ile-sahsenem-adnan-ozyalciner/tanim

[8] Doç. Dr. Gülhan ATNUR, KAZAN TATARLARINDA “ŞAHSENEM VE GARİP” HİKÂYESİ.millifolklor.com/tr/sayfalar/76

[9] Adnan Özyalçıner , (Âşık Garip ile Şahsenem) https://www.idefix.com/kitap/asik-garip-ile-sahsenem-adnan-ozyalciner/tanim

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com