Badem Göz - Badem Muskası - Bağlama Nedir.
Badem Göz ve Badem Muskası
Doğal âlemde badem meyvesi yenen, pembe ve beyaz çiçekler açan, 5-12 metre boyunda bir ağaç ve meyvesine denmektedir. Badem, sözcüğü dilimize Farsçadan girmiştir. Halk arasında bademe ; badam, payam, bayam da denir.
Badem ağacının meyveleri deriye benzeyen bir örtü ile kaplı, sert bir kabuklu ile kaplı, çekirdek kısmı kuru yemiş olarak yenilebilinen değerli bir kuruyemiştir. Bâdem, etli yemeklere, pilavlara lezzet katmak için de kullanılır. Bademin yağından da çeşitli şekillerde istifade edilmiştir.
Badem meyvesi ve badem yağı şifalı kabul edilmiş, cilde, yaralara, cilt lekelerine el ve yüz derilerinin kuruluğuna iyi geldiğine inanılmıştır. Badem yağının saçların dökülmesini engellediği, saçları uzattığı, saçların bollaşmasını da sağladığına dair inanışlar da vardır. [1] ( bkz Kocakarı Hekimliği 3 Süt Şeker Badem ve Yarpuz ile Tedavi)
Badem halk, divan ve çağdaş şiirimizde gerçek anlamı ile de kullanılmasına rağmen gözlere teşbih edilebilen bir yemiştir. Badem, divan, halk ve çağdaş şiirimizde daha çok göz için yapılan teşbihlerden biri olmuş, göz şekli itibari ile göze benzetilmiştir. Badem, şekil ve küçüklüğü itibari ile sevgilinin dudaklarına- leblerine- de benzetilir.
Badem ağaçları açtığı çiçekleri ve güzelliği ile çiçekli ve bol renkli elbiseler giymiş, sevgililere de benzetilmiştir.
Badem şiir dünyamızda iri göz, çekik, göz, güzel göz anlamlarında deyimler atasözleri, şarkılar ve türkülerde kullanılır.
“Kör ölür badem gözlü, kel ölür şimşir taraklı olur “ Atasözü
Kiraz dudaklı yârim
Elma yanaklı yârim
Süzüp süzüp duruyorBadem gözlü yârim
Mendilimde kişmiş ile badem var
Usul söyle köşelerde adem var
Bahçalarda badem var (da)
Sallanıp da giden yar
Kalem tutan eller yazsın derdimi
Elimdeki sazın kırdım telini
Selam edin o güzel badem gözlüme
Sevdasından oldum deli divane Kıbrıs
Sevgilinin gözünün bademe benzetilmesi divan şairlerinin de kullandığı bir motiftir.
Vefâ umma gönül geç dünyeden kim
Hiç agu ağacında bâdem olmaz Kemâl-i Ümmi
Kim didi ki gözüŋ şeh-i bâdâm degüldür
Kara gîsûlaruŋ agı bâ-dâm degüldür Kadı Burhanettin Dîvânı
Badem Muskası
Badem muskası ise eski usul bir tedavi yöntemidir. Bu tedavi sıtmaya yakalananları iyileştirmek veya sıtmadan korumak amaçlı badem üzerine yazılan muskadır. Bu adet kinin icat olmadan evvel yaygın olarak kullanılmıştır. Eskiden, badem üzerine yazılar yazıp veya kâğıda muska yazarak sıtmalı olanların boynuna asarlarmış. Üzerine bazı yazılar yazılan bademler de Mevleviler tarafından hastaya yedirilirmiş. [2]
Tahirü’l-Mevlevî ‘ye göre sıtmayı badem ile iyileştirmeye çalışma geleneği Hz. Mevlâna zamanından beri vardır. Mevlevî şeyhlerinin sıtmayı tedavi etmek için badem muskasına benzer bir ilaç kullandıklarını “ üç tane bâdemin üzerine “ezân, ezîn ve pesîn “ kelimelerini yazarak, sırasıyla günde bir tane sıtma hastasına yedirdiklerini “ anlatır. [3]
Bazı divan şairlerimiz bademin ilaç ve muska olarak kullanıldığından bahseder.
Nüsha yazdursa ‘aceb olmaya bâdâm üzre
Teb-i hicrâna ‘ilâc eylemek ister hâtem Bâkî Dîvânı
Bâkî bu beytinde sıtma hastalarının tedavisi için bâdeme muska yazıldığından söz etmiştir.
Nüsha yazmazdum teb-i hicre süvâr-ı çeşmüŋi
Olmasa hem-kıt’a-yı bâdâm mânend-i nigîn Fâik Mahmud Dîvân[4]
İlgili Sayfalarımız ve Linkleri
· Badem Göz - Badem Muskası - Bağlama Nedir.
· Hamail Hamayıl Nedir Muska ve Muskacılık
· Hırz Nedir ( Şiirimizde Nefsi Koruma Muskası )
· Hırz- ı Emani ( Acem Muskası)
· Muska Nedir.Muskaların Amaçları Kullanımı Türleri Özellikleri
· Esma Çekmek ve Esmaül Hüsna
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kocakari-hekimligi-3-sut-seker-badem-ve-yarpuz-ile-tedavi/147466
[2] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996, shf. 127
[3] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996, shf. 127
[4] MEHMET FURKAN ÇELİK,” Klâsik Şiirde Bâdem”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 14, İstanbul 2015, 47-66.
